گزارش فارن پالسي از «رقابت پنهان رياض و ابوظبي»

اتحادي که شامل دوستي ميان محمد بن سلمان، وليعهد سعودي و محمد بن زايد، رئيس امارات است. اين دو کشور در مقابله با گسترش قدرت نرم قطر در جهان عرب متحد شدند و همچنين با نزديک‌شدن به چين و روسيه، سياست ديرينه نزديکي با آمريکا را کنار گذاشته و به‌سوي سياست‌هاي مستقل‌تر گام برداشتند.

اما در پشت پرده اين اتحاد، يک رقابت نهفته است. امارات و عربستان هر دو سعي دارند رهبري جهان عرب را به دست بگيرند و در چندين جبهه ژئواکونوميک با يکديگر رقابت دارند.

جذب سرمايه

ابتدا رقابت بر سر جذب سرمايه‌هاي خارجي مطرح است. رقابت ميان اين دو کشور در اين زمينه به 2009 باز مي‌گردد؛ زماني که ابوظبي با تاسيس مقر بانک مرکزي شوراي همکاري خليج فارس در رياض مخالفت کرد و در نهايت منجر به اجرانشدن طرح تاسيس اين بانک شد. از 2012 تا 2022، نسبت سرمايه‌گذاري به توليد ناخالص داخلي امارات 3.5 برابر عربستان بود؛ يعني امارات نسبت به مقياس اقتصاد خود، 3.5 برابر سرمايه بيشتري نسبت به عربستان جذب کرد. همچنين تقريباً 70 درصد از شرکت‌هاي چندمليتي براي تاسيس مقر خود در خاورميانه دبي را انتخاب مي‌کنند.

در مقابل، افزايش بهاي نفت در نتيجه جنگ اوکراين، موجب شد تا اقتصاد عربستان رشد 8.7 درصدي داشته باشد که بيشترين رشد ثبت‌شده در ميان کشورهاي گروه 20 است و سرمايه‌هاي زيادي را به رياض روانه کرد. عربستان همچنين به شرکت‌هاي خارجي فعال در خليج فارس هشدار داده که اگر مقرهاي خود را به خاک عربستان منتقل نکنند، احتمال دارد رياض روابط خود را با اين شرکت‌ها قطع کند.

انرژي

سياست‌هاي انرژي عربستان (بزرگ‌ترين صادرکننده نفت جهان) و امارات (پنجمين صادرکننده) اين رقابت را شديدتر کرده است. رياض و ابوظبي در تابستان 2021 دچار يک درگيري جديد بر سر طرح پيشنهادي عربستان در اوپک پلاس شدند که خواستار تمديد کاهش توليد نفت شده بود. امارات با اين طرح مخالف بود و گرچه در نهايت طرفين به راهکاري در اين باره دست يافتند، اما بعدها شايعه شد که ابوظبي با سلطه عربستان بر اوپک پلاس مخالف بوده و در فکر خروج از اوپک است.

اعتبار و وجهه جهاني

عربستان و امارات هر دو درگير رقابتي براي کسب اعتبار جهاني هستند و از سرمايه‌گذاري‌هاي استراتژيک براي افزايش قدرت نرم خود استفاده مي‌کنند. آن‌ها گردهمايي‌هاي بين‌المللي را ميزباني مي‌کنند تا سرمايه‌گذاران و رهبران خارجي را جذب کنند و همچنين راهکارهايي براي چالش‌هاي جهاني ارائه مي‌دهند. عربستان کنفرانس ابتکار سرمايه‌گذاري آينده را برگزار مي‌کند و امارات ميزبان نشست مجمع جهاني سرمايه‌گذاري سازمان ملل است. ابوظبي ميزبان «اکسپو 2020» بود و «اکسپو 2030» در رياض برگزار خواهد شد. همچنين هر دو کشور ميزبان نشست‌هاي بزرگي مانند کنفرانس اقليمي سازمان ملل و کنفرانس سازمان تجارت جهاني هستند. رياض به‌طور مشخص در رويدادهاي ورزشي سرمايه‌گذاري کرده و همچنين فستيوال‌هاي موسيقي بزرگي برگزار مي‌کند. عربستان تمرکز ژئوپليتيک خود را بر فوتبال و رويدادهاي فرهنگي گذاشته است. اين اقدامات نمايانگر تلاش‌هاي رياض و ابوظبي براي تغيير وجهه جهاني خود و جذب حمايت بين‌المللي است.

چشم‌اندازها

آخرين و کليدي‌ترين مورد رقابت اين دو کشور، مسئله «چشم‌انداز» است. امارات که طرح متنوع‌سازي خود را از سال‌ها قبل آغاز کرده، خود را به‌عنوان يک مرکز تجاري و حمل‌ونقل جهاني تثبيت کرده و اين کار را از طريق طرح‌هاي ابتکاري استراتژيک مربوط به بنادر خليفه و جبل علي و همچنين تکميل پروژه موفقيت‌آميز هواپيمايي امارات انجام داده است.

از سوي ديگر، محمد بن سلمان هم در 2016 طرح چشم‌انداز 2030 عربستان را اعلام کرد؛ يک مسير راه بلندپروازانه که هدف آن تنوع‌بخشي به اقتصاد عربستان است. در قلب اين چشم‌انداز، پروژه بزرگ «نيوم» يا «نئوم» قرار دارد که طرحي چند ميليارد دلاري است با هدف تبديل عربستان به مرکز اصلي زيرساختي، حمل‌ونقلي، فناوري، تجاري و مالي در منطقه. رياض همچنين بيش از 100 ميليارد دلار را به تبديل خود به يک مرکز لجستيکي دريايي و هوايي اختصاص داده که در دل آن طرح هواپيمايي «رياض اير» قرار دارد. اين کار شامل به‌چالش‌کشيدن بنادر امارات از طريق سرمايه‌گذاري عمده در «بندر اسلامي جده» خواهد بود که قرار است يکي از بزرگ‌ترين و شلوغ‌ترين بنادر خاورميانه و شمال آفريقا باشد.

در مجموع اين پروژه‌هاي «چشم‌انداز» باعث شده عربستان و امارات با شتاب در مسير مدرن‌سازي و تنوع‌بخشي گام بردارند؛ گام‌هايي که اغلب به قيمت آسيب‌ديدن ديگري برداشته مي‌شود.

عادي‌سازي روابط با ايران

همچنين آشتي ايران و عربستان که با ميانجي‌گري چين انجام شد، مي‌تواند يکي از عوامل اتحاد عربستان و امارات، يعني مقابله با تهران را از بين برده و مناقشه ژئوپليتيک ديرينه ميان شمال و جنوب خليج فارس را از بين ببرد. با گذر زمان، احتمال دارد منطقه وارد عصر جديدي شود که در آن تمرکز ديگر از روي رقابت ژئوپليتيک ميان ايران و شوراي همکاري خليج فارس برداشته شده و توجهات معطوف رقابت عربستان و امارات خواهد شد.

اين دو کشور همچنين سياست‌هاي تجاري خاصي اتخاذ کرده‌اند که چالش مستقيمي عليه ديگري محسوب مي‌شود. در ژوئيه 2021 عربستان سياست‌هايي «حمايت‌گرايانه» اتخاذ کرد تا حمايت از صنايع توليدي داخلي خود را افزايش دهد. اين مقررات به طور مشخص موجب مي‌شوند که کالاهاي توليدشده در مناطق آزاد يا کالاهايي که مواد اوليه آن‌ها از «اسرائيل» تهيه شود، از امتيازات گمرکي بهره‌مند نخواهند شد. اين در حالي است که اقتصاد امارات وابستگي شديد به مناطق آزاد اين کشور دارد. اين مقررات که براي جذب سرمايه‌گذاران خارجي براي فعاليت در داخل عربستان طراحي شده‌اند، مستقيماً با روابط تجاري روبه‌رشد بين «امارات و اسرائيل» تضاد دارد.

مسئله فلسطين

يکي ديگر از نقاط اختلاف ميان امارات و عربستان، «مسئله فلسطين و اسرائيل» است. امارات در 2020 «اسرائيل» را به رسميت شناخت، اما عربستان به «پيمان ابراهيم» نپيوسته است. تل‌آويو و ابوظبي با امضاي يک توافق جامع همکاري اقتصادي روابط دوجانبه خود را تقويت کردند. همچنين جنگ غزه موجب شده است تا روند «عادي‌سازي روابط ميان عربستان و اسرائيل» که با ميانجي‌گري آمريکا در جريان بود، متوقف شده و در وضعيت نامعلومي قرار بگيرد.

در گزارش فارن پالسي آمده است: «گفت‌وگوها احتمالاً احيا خواهند شد، زيرا رياض سنگ بناي توافقات است. همچنين بعيد نيست محمد بن سلمان براي عادي‌سازي روابط، خواستار امتيازات ويژه‌اي در حوزه هسته‌اي و تضمين‌هاي امنيتي باشد؛ اقدامي که مي‌تواند سياست محمد بن زايد در قبال اسرائيل را تحت فشار قرار دهد.

با افزايش درگيري ميان عربستان و امارات، اين احتمال افزايش مي‌يابد که آن‌ها به دنبال تقويت روابط خود با مسکو، پکن و حتي تهران باشند تا با يکديگر مقابله کنند. اين به نوبه خود مي‌تواند کارآمدي استراتژي‌هاي آمريکا در منطقه را تضعيف کرده و موجب بازنگري کاخ‌سفيد در اهميت خاورميانه شود. از اين منظر، نبايد اتحاد ابوظبي و رياض با سياست‌هاي آمريکا در منطقه را يک امر حتمي و تغييرناپذير فرض کرد. درست مانند آغاز ناگهاني جنگ غزه، رقابت ميان عربستان و امارات نيز مي‌تواند اين تصور ساده‌انگارانه را که خاورميانه آرام‌تر خواهد شد، به چالش بکشد.»