کريدور هندي- عربي- اسرائيلي و الزامات سياست خارجي ايران

هند، عربستان سعودي، امارات و اسرائيل با حمايت آمريکا از کريدور دريايي-ريلي شرق به غرب که ترانزيت تجاري ميان کشورهاي اروپايي، اسرائيل، اردن، اعراب خليج‌فارس و هند را برقرار خواهد کرد، رونمايي کردند. پروژه‌اي عظيم به منظور ترانزيت کالا که از هند شروع مي شود، از امارات و عربستان عبور مي‌کند و در نهايت با اتصال به اردن و رژيم اسرائيل به کشورهاي اروپايي مي رسد.

ايده توسعه مسيرهاي حمل و نقل به منظور رونق بخشيدن به تجارت خليج فارس و کمرنگ و بي اثر کردن تنگه استراتژيک هرمز از سالها قبل در بين کشورهاي عضو شوراي همکاري خليج فارس شکل گرفته بود. براي تحقق اين ايده، کريدور حمل و نقل ريلي در حاشيه خليج فارس از سال 2016 و در قالب راه اندازي شبکه ريلي شوراي همکاري خليج فارس (GCC) کليد خورد. بر اساس قرارداد منعقد شده ميان کشورهاي عضو شورا، قرار بود اين کشورها هر کدام به صورت مستقل شبکه ريلي خود را ساخته و تکميل کنند. نهايتا، پس از تکميل تمامي خطوط ملي، شبکه شوراي همکاري خليج فارس با اتصال شبکه ريلي ملي اين کشورها، راه اندازي شود. بدين ترتيب، يک شبکه ريلي عربي شکل مي گرفت که تمام شش کشور عضو شوراي همکاري خليج فارس را از طريق يک خط راه آهن به طول 2177 کيلومتر، به يکديگر متصل مي کرد.

طراحي چنين برنامه اي براي ساخت و توسعه زيرساخت‌هاي لجستيکي، يکي از هدفمندترين و مهمترين اقدامات کشورهاي عربي براي حرکت به سمت توسعه پايدار در منطقه، ضمن دور زدن تنگه هرمز و در نتيجه کم اثر کردن نقش جمهوري اسلامي ايران در آبهاي خليج فارس در خصوص مساله صادرات نفتي اين کشورها به اروپا بود. با اين وجود تمامي کشورهاي عضو شوراي همکاري خليج فارس نتوانستند اين پروژه بلندپروازانه رو طبق برنامه پيش ببرند. شيوع پاندمي کرونا، وابستگي اقتصاد کشورهاي منطقه به نفت و کاهش قيمت اين منبع انرژي،  عدم وجود هماهنگي و همگرايي سياسي کافي ميان کشورهاي عربي حاشيه خليج فارس و عدم دستيابي به يک رژيم حقوقي واحد که لازمه راه اندازي هر کريدور بين المللي است، از جمله دلايلي بود که سبب گرديد کريدور ريلي خليج فارس طبق برنامه پيش نرود و به مرحله افتتاح نرسد. البته وضعيت همه کشورهاي اين شورا يکسان نيست، امارات متحده عربي و عربستان دو کشور موفق در اين پروژه بودند که توانستند در اين مدت چارچوبي نظام‌مند براي حمل و نقل ريلي خود تدوين کرده و به موفقيتهاي چشمگيري برسند.

بر اين اساس آمادگي لجستيکي اين دو کشور عربي حوزه خليج فارس از يکسو و عضويت يکي و تمايل ديگري به پيمان ابراهيم سبب شد تا آمريکا و رژيم اسرائيل طرح جهت دار خود براي شکل دادن به يک کريدور جديد در راستاي محدود و منزوي کردن همزمان جمهوري اسلامي ايران و چين را کليد بزنند. ايده اتصال منطقه از طريق راه آهن در سال 2021، در مجمع I2U2 (مجمعي متشکل از ايالات متحده، اسرائيل، امارات و هند که در اواخر سال 2021 تأسيس شد) از سوي رژيم اسرائيل مطرح شد و پس از آن توسط دولت بايدن مورد حمايت قرار گرفت، تا اينکه در نشست گروه بيست (G20)که در اوايل سپتامبر 2023 برگزار شد، هند، عربستان سعودي، امارات و اسرائيل با حمايت آمريکا از کريدور دريايي-ريلي شرق به غرب که ترانزيت تجاري ميان کشورهاي اروپايي، اسرائيل، اردن، اعراب خليج‌فارس و هند را برقرار خواهد کرد، رونمايي کردند. پروژه‌اي عظيم به منظور ترانزيت کالا که از هند شروع مي شود، از امارات و عربستان عبور مي‌کند و در نهايت با اتصال به اردن و رژيم اسرائيل به کشورهاي اروپايي مي رسد. هدف ظاهري و عملياتي اين کريدور اين است که آسياي جنوبي را به خاورميانه متصل کند و سبب توسعه تجارت و اقتصاد بين کشورهاي مسير شود.

با اين وجود، اين پروژه اهداف سياسي مختلفي را نيز دنبال مي کند؛ اين کريدور يکي از ابتکارات ايالات متحده آمريکا براي حفظ نفوذ خود در منطقه خاورميانه و البته به طور همزمان جلوگيري از افزايش نفوذ چين در اين منطقه است؛ در واقع از آنجا که منطقه غرب آسيا بخش کليدي کريدور «يک کمربند، يک جاده» چين است، دولت آمريکا به ويژه در دوران رياست جمهوري بايدن‌ مي کوشد با پيشنهاد اين کريدور جديد، از ارزش راهبردي طرح هاي چين بکاهد. هدف مهم ديگر اين کريدور حذف جمهوري اسلامي ايران از يک مسير ترانزيتي کليدي و کاهش وابستگي حمل و نقل جهاني به تنگه استراتژيک هرمز است.  اين امر حربه هميشگي بستن تنگه هرمز در مواقع بحراني را از جمهوري اسلامي ايران مي گيرد (هر چندتاکنون نيز جمهوري اسلامي هيچ گاه به طور جدي از اين حربه استفاده عملي نکرده و همواره به رعايت آزادي کشتيراني و ترانزيت بين المللي مقيد بوده است) و کشورهاي عربي حوزه خليج فارس و البته رژيم اسرائيل را به شاهراه امن و مرکز ثقل تجارت بين المللي تبديل مي کند.

بر اين اساس به نظر مي رسد کريدور جديد لطمه اي جدي به منافع و امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران است  و از اين رو ضروري است که مقامات کشورمان براي مقابله با اثرات سوء ناشي از شکل گيري اين کريدور اقداماتي انجام دهد که برخي از انها عبارتند از:

- بهره گيري از پتانسيل عادي‌سازي روابط با عربستان و توسعه ديپلماسي و رايزني هاي سريع و همه جانبه با مقامات اين کشور به منظور دور کردن آن از پيمان ابراهيم و توسعه روابط با رژيم اسرائيل، همچنين مجاب نمودن اين کشور به حفظ منافع و مراعات خطوط قرمز جمهوري اسلامي ايران در منطقه؛

- رايزني گسترده به منظور تقويت طرح اتصال شبه جزيره عربي از طريق ايران به کريدور شمال- جنوب جهت ارتباط پر سود دو طرفه با اوراسيا، قفقاز و آسياي مرکزي و چين؛

- برنامه ريزي و تعريف راهبردهاي مشخص به منظور استفاده از ظرفيت بزرگ کرانه هاي ساحلي و بندري ايران، عراق، کويت و عربستان براي اتصالات دوجانبه ترانزيتي؛

- رايزني براي اتصال ترانزيتي دوجانبه بندر دمام و بندر امام خميني به منظور تأمين منافع مشترک هر دو کشور ايران و عربستان؛

- بهره گيري از ابزارهاي سياسي و حقوقي براي ترغيب و تحت فشار قرار دادن هند جهت عمل به وعده ها و تعهداتش در قبال بندر چابهار؛

- رايزني و همکاري با چين براي رسيدن به راه حلي مشترک براي مقابله با عملياتي شدن اين کريدور و تحقق اهداف ضد ايراني و ضد چيني آن.

بر اين اساس به نظر مي رسد هر چند شکل گيري توافق جديد کشورهاي عضو گروه 20 بر سر شکل دادن به کريدور تزانزيتي جديد فضاي ژئوپليتيک و ژئواستراتژيک را تا حدي براي ايران تنگ کرده است،  اما درهاي ديپلماسي هميشه باز است و امکان رايزني و بده و بستان براي کشورها وجود دارد. نکته اينجاست که نبايد نسبت به اين تحولات بي تفاوت بود و اجازه داد طرحهاي ضد ايراني بدون هزينه و مشکل براي کشورهاي طراح و همکار آنها، اجرايي و عملياتي شود. لازم است رايزني با کشورهاي عضو اين توافق به صورت جداگانه و به تناسب سياستها و اهداف هر يک از آنها  با فوريت آغاز و هزينه هايي که لطمه احتمالي آنها به منافع ايران برايشان ايجاد خواهد کرد، به آنها گوشزد شود.

منبع: ديپلماسي ايراني