کاهش 10 برابري مرگ مادران ايراني

در حالي که بارداري بايد تجربه‌اي مثبت و خوشايند براي همه زنان باشد، اما هنوز براي ميليون‌ها زن باردار در سراسر جهان که به مراقبت‌هاي با کيفيت بالا دسترسي ندارند، تجربه‌اي بسيار خطرناک است. به طوري که در هر 2 دقيقه، يک زن در جهان در دوران بارداري يا در زمان زايمان مي‌ميرد.

شاخص مرگ و مير مادران باردار در دنيا 200 مرگ در هر تولد زنده است، اما خيلي از کشورها هنوز نتوانسته‌اند به اين آمار نزديک شوند. مثلا در افغانستان، ميزان مرگ و مير مادران باردار 620 از هر 100 هزار تولد زنده است. حتي کشوري مثل آمريکا بالاترين ميزان مرگ و مير مادران باردار را در بين کشورهاي پردرآمد دارد؛ 22 مرگ در هر 100 هزار تولد نوزاد زنده. در اين ميان ايران جزو 5 کشور برتر دنيا در سرعت کاهش مرگ و مير مادران باردار در حين زايمان است. موضوعي که تحسين سازمان ملل متحد را برانگيخته است.

نماينده صندوق جمعيت سازمان ملل متحد در ايران چند روز پيش در روز جهاني ماما گفت: نرخ مرگ مادران در ايران از 43 مرگ در هر 100 هزار تولد زنده در سال 2000، به 16 مورد مرگ در سال 2023 کاهش يافته است؛ آماري که کاهش 63 درصدي مرگ اين مادران را نشان مي‌دهد.

علت اصلي نيمي از مرگ‌ها

مرگ و مير مادران به مرگ و مير ناشي از عوارض بارداري يا زايمان اشاره دارد. به گفته نماينده صندوق جمعيت سازمان ملل متحد درحال‌حاضر مراقبت ناکافي، علت اصلي نيمي از موارد مرگ مادران باردار است.

هرچند ميزان مرگ و مير مادران باردار در جهان طي 20 سال اخير کاهش داشته يا روند ثابتي بوده، اما در برخي دورافتاده‌ترين مناطق جهان، کشورهاي فقير و محروم، کشورهاي آسيب‌ديده از جنگ و حتي برخي کشورهاي توسعه‌يافته و پردرآمد همچنان آمار بالا است. اين در حالي‌ است که کاهش مرگ و مير مادران از تعهدات ملي و بين‌المللي است و يکي از شاخص‌هاي مهم پيشرفت کشورها محسوب مي‌شود.

دکتر اعظم السادات موسوي، متخصص زنان و زايمان در اين رابطه به همشهري‌آنلاين مي‌گويد: هر عاملي که منجر به مرگ مادران باردار در دوره بارداري، روز زايمان يا بعد از زايمان شود و ارتباط مستقيمي با بارداري زن داشته باشد، جزو عوامل مرگ و مير مادران محسوب مي‌شود. اين شاخص آن قدر مهم است که از نظر سازمان‌هاي جهاني، يکي از شاخص‌هاي توسعه‌يافتگي هر کشوري است. اين آمار تا حدي اهميت دارد که هر سال توسط سازمان‌هاي بين‌المللي و در همه کشورها رصد مي‌شود.

عوامل کاهش اين آمار

آمارها مي‌گويند که ايران در 40 سال گذشته، در ميزان مرگ و مير مادر باردار کاهش 10 برابري داشته و از عدد بالاي 200 مرگ در 100 هزار تولد، به 16 مرگ در هر 100 هزار تولد زنده رسيده است. اما چه عواملي منجر به کاهش 63 درصدي آمار مرگ مادران باردار در کشور ما شده و ايران را يک پله بالاتر از کشور پردرآمدي مثل آمريکا قرار داده است؟

دکتر موسوي در اين باره توضيح مي‌دهد: عوامل متعددي در کاهش مرگ مادران باردار تاثير دارد که مهم‌ترين آنها رشد زيرساخت‌ها، توسعه امکانات بهداشتي، رشد اقتصادي، توسعه حمل و نقل جاده‌اي و افزايش سطح آگاهي زنان در هر جامعه‌اي است. 4 دليل اصلي مرگ مادران ايراني

به گفته رئيس سابق انجمن زنان، زايمان و مامايي ايران توسعه خانه‌هاي بهداشت، افزايش تعداد ماماها و متخصصين زنان، توسعه بيمارستان‌هاي مراقبت از مادران باردار، بهبود تغذيه مادران، تشخيص به‌موقع حاملگي‌هاي پرخطر، برگزاري کنگره‌هاي بين‌المللي با موضوع مرگ مادران باردار با حضور متخصصين و نيز تشکيل کميته بررسي مرگ و مير مادران در وزارت بهداشت از مهم‌ترين عوامل کاهش نرخ مرگ مادران باردار در ايران هستند.

طبق گفته اين متخصص زنان و زايمان، آمار مرگ مادران باردار در اوايل انقلاب 220 مورد در هر 100 هزار زايمان بود، اما الان به 16 مورد در هر 100 هزار زايمان رسيده است. اين آمار مربوط به سراسر ايران است و مناطق محروم و کم‌برخوردار هم در آن حساب شده‌اند.

6 عامل مهم و حياتي

دکتر موسوي درباره همه عوامل موثر در کاهش مرگ و مير مادران باردار در کشور توضيح مي‌دهد:

تاسيس و توسعه خانه‌هاي بهداشت؛ يکي از بهترين اتفاقاتِ چند دهه اخير در ايران که در کاهش آمار مرگ مادران باردار نقش داشت، ايجاد و توسعه خانه‌هاي بهداشت در سراسر کشور به خصوص در روستاها بود. هر زن باردار در خانه‌ بهداشت محل زندگي، پرونده خاصي داشت که توسط مراقبين بهداشت که عمدتا ماما بودند يا فوق ديپلم مامايي داشتند، کنترل مي‌شدند. يعني اگر ماما عوامل پرخطري مثل فشار خون بالا، حاملگي پرخطر و بيماري‌هاي زمينه‌اي را در زن باردار تشخيص مي‌داد، او را به مرکز بالاتر ارجاع مي‌داد تا از او مراقبت ويژه شود.

تربيت ماماها و متخصصين زنان؛ 40 سال پيش، خيلي از مناطق کشور محروم از مراقبين بهداشت مثل ماما و متخصص زنان بودند و يک سري پزشکان خارجي مثل پزشکان هندي در اين مناطق فعال بودند. اما با توسعه دانشگاه‌ها و تربيت نيروهاي متخصص تقريبا تمام نقاط کشور الان از نيروهاي متخصص بهره‌مندند و درنتيجه مادران باردار از مراقبت‌هاي بهداشتيِ بهتري بهره مي‌گيرند.

توسعه بيمارستان‌هاي مراقبت از مادران باردار؛ در ايران هم بيمارستان‌هاي دولتي و هم بيمارستان‌هاي خصوصي توسعه پيدا کردند و بنابراين ظرفيت پذيرش مادران باردار بالا رفت. درضمن عواملي که بتواند مادر باردار را بهتر کنترل کند - مثل اتاق‌هاي زايمان مجهز به وسايل مانيتورينگ حين زايمان - توسعه پيدا کرد و خصوصا در دهه اخير وضعيت بهتر شد.

شناخت حاملگي‌هاي پرخطر؛ در دهه‌هاي اخير به اين نکته خيلي توجه مي‌شود و مادران باردار پرخطر خيلي زود به مراکز ارجاعي سطح 3 ارجاع داده مي‌شوند. فشار خون بالا، ديابت، بيماري‌هاي قلبي، وزن بالا، وزن کم، حاملگي‌هاي چندقلويي و زايمان از طريق آي‌وي‌اف جزو حاملگي‌هاي پرخطر محسوب مي‌شوند. اتفاق خوبي که در اين سال‌ها رخ داد، ايجاد سيستم ارجاع در کشور بود. قبلا اگر پزشک، يک مادر پرخطر داشت، نمي‌دانست با او چه کند. اما ايجاد سيستم ارجاع کمک کرده که پزشک در هر نقطه‌اي از کشور مي‌داند که براي بيمار پرخطرش با کجا تماس بگيرد. بعد هم سيستم ارجاع تلفن مي‌زند و آمبولانس حاضر مي‌شود و بيمار را به مرکز درماني مورد نظر مي‌رساند. پزشکاني هم که در مناطق محروم کار مي‌کنند، در صورت مواجهه با مادران باردار پرخطر، تلفن‌هايي در اختيارشان است که مي‌توانند از مراکز دانشگاهي و استادان دانشگاه مشاوره بگيرند.

رشد سطح علمي متخصصان؛ اين مورد با برگزاري کنگره‌هاي مرتب بين‌المللي و ورکشاپ‌هاي متعدد رخ داده است.

تشکيل کميته بررسي علت مرگ و مير مادران باردار؛ در هر بيمارستان يک کميته مرگ و مير بيمارستاني وجود دارد که علت مرگ مادر باردار را بررسي مي‌کند و پرونده آن را به اداره مادران وزارت بهداشت ارسال مي‌کند. در اداره مادران وزارت بهداشت هم يک کميته بررسي مرگ و مير مادران وجود دارد که مرگ و مير مادران باردار در سراسر ايران را به طور دقيق علت‌يابي مي‌کند، آمارگيري دقيق مي‌کند و بر اين اساس، براي توسعه تجهيزات و همچنين آموزش نيروي انساني اقدام مي‌کند. مثلا در چند سال اخير مشخص شده که مهم‌ترين علت مرگ مادران باردار در ايران خون‌ريزي، عفونت‌ها، فشار خون حاملگي و بيماري‌هاي زمينه‌اي به خصوص بيماري‌هاي قلبيِ ناشناخته‌اند. يعني خود بيمار نمي‌داند که بيمار است و به عنوان فرد سالم مراجعه مي‌کند و تشخيص ديررس داده مي‌شود. اين تشخيص‌ها و بررسي‌ها کار کميته بررسي مرگ و مير مادران باردار است که خروجي خوب آن، رسيدن به شاخص 18 مرگ در هر 100 هزار است.

راه سختي پيش رو داريم

به گفته رئيس سابق انجمن زنان و زايمان، همه فاکتورهايي که در خصوص کاهش مرگ و مير مادران باردار ذکر شد، اهميت بسيار زيادي دارند اما ما براي اين که روي شاخص 16 در 100 هزار مرگ مادران باردار بمانيم، هنوز راه دشواري در پيش داريم. البته آمار فعلي ما با آمارهاي کشورهاي توسعه‌يافته - مثل کشورهاي اروپايي - مطابقت دارد، ولي هدف‌گذاري ما 16 در 100 هزار مورد است که علي‌رغم تلاش‌هاي بسيار زياد در 5 سال اخير، هنوز موفق نشده‌ايم به آن برسيم و اميدوارم مسئولين در اين زمينه تلاش جدي خود را ادامه دهند.