چرا حضرت فاطمه (س) الگوي زنان عالم ناميده شده است؟

الف) حمايت از امامت و رهبري

حضرت فاطمه(س) با اصرار بر انجام وصيت و توصيه پيامبر گرامي اسلام در خصوص خلافت و جانشيني و وفاداري بر آرمان ها و انديشه اسلامي، ظلم ها و بي مهري هاي زيادي را متحمل شد. چه اينکه دراين راه يار و ياوري نداشت و مي بايست به تنهايي سنت، سيره و توصيه پيامبر(ص) را به انصار و مهاجر يادآور مي شد. ثبات قدم و اهتمام ايشان به اين موضوع تا بدان آنجا پيش رفت که شب هنگام در مقابل منازل انصار و روز در مسجد النبي و حتي در آن هنگام که به خانه ايشان هجمه بردند بر اعتقاد و باور خود پاي فشرد تا جايي که مجروح شده و پس از چندي به شهادت رسيد.

او در بستر بيماري نيز از بيدارگري غافل نمانـد؛ در برابر زنان مهاجر و انصار، از کساني که علي(ع) را رها کردند، ناليد و رنج نامه خويـش را بـر آنان خـوانـد. ايشان حتي با وصيتنامه اي خود سعي نمودند که صحابه را از انحراف و رقابت گمراهانه اي که منجر به انحراف مسير خلافت شده بود، آگاه سازند.

روزي ابـن لبيد حضرت زهرا را ديد که بر مزار شهداي احد به سـوگ نشسته، اشک مي ريزد، پرسيد: آيا رسول خدا، پيـش از وفات، در باره امام علي(ع) مطلبي گفته بود؟ حضرت فرمـود: شگفتا، آيا حادثه عظيـم غدير خـم را از ياد برده ايد؟ ابـن لبيد گفت: نه، چنيـن رويدادي بـود، ولـي مرا با خبر سازيد. حضـرت فرمـود: خدا را گـواه مـي گيرم، از رسـول خـدا شنيـدم که مي فرمود: علي بهترين کسي است که او را جانشيـن خـود قرار مي دهـم؛ علي امام و خليفه بعد از مـن است و دو فرزنـدم حسـن و حسيـن و نه نفـر از فرزندان حسيـن، پيشواياني پاک و امامانـي نيک شمرده مـي شـوند. اگر از آنان فرمان بريد، شما را هـدايت مـي کننـد. اگر مخالفت کنيـد، تا روز قيامت جـدايـي و اختلاف بر شما چيره مـي شـود. کتاب هاي اهل سنت از روايات حضرت زهرا(س) آکنده است؛ رواياتـي که دخت رسـول خـدا(ص) در آن به ولايت امام علـي(ع) و فضـايل ايشان تصريح نموده است

ب) زهد و ساده زيستي

وقتـي روح به کمالات نظر داشته باشـد و قـرب الهي هـدف اصلـي انسان به شمار آيد، ماديات بـي اعتبار مي شـود. زاهد سراي تاريک طبيعت را حقيرتر از آن مـي داند که بـدان دل بندد. وقتـي پيامبر به ياري وحـي از وضعيت دوزخ آگاهـي يافت، در اندوه فرو رفت. سلمان نزد فاطمه شتافت تا از او بخواهد به ديدن پيامبر رود و از اندوهـش بکاهد. او مي گويد: هنگامي که به منزل حضـرت رسيدم، منظره اي شگفت ديـدم. فاطمه با لباسـي پشميـن که دوازده جاي آن با ليف خرما وصله شـده بـود، بر سر داشت.

چـون وضع پيامبر را بـراي فاطمه تشـريح کردم، فاطمه از جاي برخاست، همان عباي وصله دار را بـر خود پيچيد. با خـود گفتـم: دريغا، دختران کسري و قيصر ابريشـم و حرير مي پوشند و دختر محمد عبايي پشميـن با چند وصله از ليف خرما. فاطمه بـر پدر وارد شـد و پـس از سلام گفت: پـدرجان، سلمان از لباس مـن تعجب کرده، در حالي که به خدايي که تـو را به حق برانگيخت سـوگند، پنج سال است مـن و علي، جز پـوست گوسفندي که روزها علوفه دان شتر و شب ها بستر ماست و بالشـي که پـوست آکنده از ليف خـرماست، از لـوازم زنـدگـي هيچ نداريم.

پيامبر اکرم مقام و عظمت روحي زهراي اطهر را برايـم بيان کرد و فـرمـود: اي سلمان، دختـرم در گـروه پيشگـامان به سـوي خـداست، (يا سلمان؛ ان ابنتي لفي الخيل السـوابق).

ايـن سخـن بدان معنا نيست که زن مسلمان در عصر حاضر چادر وصله دار بپـوشد؛ زيرا هر زماني مقتضيات خاص خـود را دارد. آنچه مهم است دل نبستـن به مظاهر دنياست. حضـرت سليمان (ع) سلطنتي عجيب داشت و جـن و انـس در خدمتـش بودند؛ ولي هيچ کدام از اين ها دل حضـرت سليمـان را به تسخيـر خـويـش درنياورد.

ج) انتخاب همسر

معيـارهـاي حضـرت زهـرا بـراي انتخـاب همسـر چه بـود؟ زهـرا(س) در حالي ازدواج با امام علـي(ع) را پذيـرفت که وي از نظر مالـي در تنگدستي به سر مي برد؛ ولي تقوا و ايمان، حکمت و دانـش، شجاعت و ايثار و هزاران فضيلت در او موج مي زد.

زهرا در حالي با علي پيمان زناشـويي بست که قبل از علي ثروتمنداني مانند؛ عبدالرحمان بن عوف و عثمان بـن عفان به خواستگارياش شتافته بـودند. عبدالرحمان گفته بود: مـن صد شتر گران قيمت و ده هزار دينار طلا مهريه مي دهـم. اين سخـن رسول خدا را خشمگيـن ساخت، حضرت فـرمود: مي خواهي با پول هايت مرا بفريبي؟!

د) هدايت گري اما نه با زبان

در روايات مـي خـوانيـم: با کساني رفت و آمد داشته باشيد که چهره آن ها شما را به ياد خدا بيندازد؛ در زمان خودمان، بـودند و هستند کساني که معصـوم نيستند؛ ولـي چنان خـدا را در تمام زواياي زندگـي حاضر و ناظر ديده اند که جلـوه خدايي و رنگ و بـوي الهي يافته اند.

زهـراي اطهر(س) چنـان نـورانـي بـود که نه تنها در گفتـار و رفتـار چهره ملکـوتي اش ديگران را به سمت خدا سـوق مـي داد؛ بلکه حتـي چادرش نيز مـوجب اسلام آوردن کافران مي شـد. امام علـي(ع) مـي خـواست مقداري جـو از فردي يهودي قرض کنـد. يهودي در مقابل چيزي طلب کرد تا به عنـوان گرو، پيـش خـود نگه دارد. امام چادر حضـرت زهـرا را به او داد. شب هنگام، وقتـي همسر مرد يهودي نـور چادر را ديـد، شگفت زده شـوهرش را خبـر کرد. آن ها بستگان خـويـش را به منزل دعوت کـردنـد و همگـي به اسلام گرويدند. آري، چهره ملکـوتـي يگانه در بحر عصمت مايه آرامش پدر بـود و محمد(ص) با نگاه به چهره دختر معصومـش خستگي از تـن مي زدود و تواني مضاعف در هدايت بندگان مي يافت. دختران جامعه اسلامـي بايد آرامـش پدر واقعي خـويـش يعني امام زمان(ع) را فراهـم کنند. رفتار و کردار و انتخابشان به گونه اي باشد که شايسته يک بانوي فريخته، ارزشمند، سعادتمند،عالم، باتقوا و سرافراز باشد آن گونه که اهل بيت(ع) براي تمام زنان مسلمان توصيه نموده اند. زنان و دختراني که نه تنها کلام و رفتارشان بلکه لباس و پوششان رنگ الهي، کمال و وقار داشته باشد.

ه) ايثار و گذشت

پـس از اقامه نماز جماعت، پيامبـر از حال پيرمردي که لباس هاي کهنه به تـن داشت جويا شد. مرد گفت: گرسنه ام، غذايم ده؛ برهنه ام، مرا بپوشان؛ فقيرم، به من کمک مالي کـن. پيامبر(ص) به بلال فرمود: او را به منزل فاطمه ام راهنمايي کن. پيـرمـرد همان خـواسته ها را به اطلاع فاطمه رسانيـد. فاطمه، که ماننـد شوهر و پدرش سه روز بود غذا نخورده بـود، پوست گوسفندي را، که حسـن و حسيـن روي آن مـي خـوابيـدنـد، به وي داد. پيـرمـرد گفت: چگـونه درد گـرسنگـي ام را بـا آن درمـان کنم؟

فاطمه گردنبندش را به وي داد و گفت: اميد است خـداوند به جاي آن چيزي بهتر از آن به تـو دهد. پيرمرد به مسجـد آمـد و ماجرا را براي پيامبر اکرم(ص) بيان کرد.

اشک در چشمان پيامبر حلقه زد. عمار بـرخاست و با اجازه رسـول خـدا آن را خريد. پيرمرد گفت:

در برابر آن نان و گـوشتـي مي خـواهـم تا گرسنگـي ام برطرف شـود. ردايي يمانـي که مرا بپوشانـد و پـولـي که با آن به خانـواده ام برسـم. عمار بيش تر از آن را به وي داد. پيامبر فرمـود: آيا سير و پـوشانـده شـدي؟ گفت: آري، پدر و مادرم فدايت باد! رسـول خدا فرمود: اينک براي فاطمه، به خاطر احسانش، دعا کـن. آن گاه پيامبر رو به اصحاب کرد و براي شان از فضايل و کمالات فاطمه سخن گفت.

عمار گردنبند زهرا را با مشک خـوشبـو ساخت، در پارچه اي يمانـي پيچيد، به غلامـش داد و گفت: اي رسـول خدا، ايـن غلام و گردنبند هديه اي است از مـن به شما. پيامبر به غلام فرمـود: نزد فاطمه برو و گردنبند را به او ده، تـو نيز از آن او هستـي. فاطمه گردنبنـد را گرفت؛ ولـي غلام را در راه خدا آزاد کرده.

آري، آن گردنبنـد با برکت گرسنه اي را سير ساخت، برهنه اي را پـوشانيد، فقيـري را بـي نياز کـرد، بنـده اي را آزاد ساخت و سـرانجام نزد صاحبـش برگشت. داستان ايثار زهرا و علـي و دو فرزنـد معصـوم شان، که در سه شب متـوالي افطاري خويـش را به مسکيـن و يتيـم و اسير بخشيدند و در شأن آنان آيات سوره ((هل اتي)) فرود آمد و يا ماجراي پيراهـن شب عروسي که حضـرت زهـرا آن را به زنـي مستمنـد بخشيـد، نشـان دهنـده گوشه اي از ايثارگريهاي آن بانوي بزرگوار است.

امام حسـن(ع) فرمـود: مادرم، در يک شب جمعه، در محراب عبادتـش، عبادت کرد. شنيدم که براي مردان و زنان مـومـن دعا مي کند و آن ها را يکي يکي نـام مـي بـرد؛ ولـي بـراي خـود هيچ چيز از خـدا نخـواست. گفتـم: مـادر، چـرا بـراي خـودت دعا نمـي کنـي؟ مادرم گفت: فرزنـدم، اول همسايه و سپـس اهل خانه. (الجار ثـم الـدار) با چنين مادري و در چنين خانه اي پرورش يافتن فرزنداني چون امام حسن(ع)، امام حسين(ع)، حضرت زينب(س) و ام کلثوم(س) چندان عجيب نخواهد بود. زنان و مادر ما نيز به همان اندازه که شباهت به حضرت فاطمه(س) پيدا کنند و از ايشان الگو بگيرند، فرزندانشان نيز به فرزندان حضرت فاطمه(س) شبيه خواهند شد.

و) مسئوليت پذيري اجتماعي

از گذشته تا به حال برخي با فهم نا صحيح از کلام و سنت و سيره رسول خدا(ص) و برخي ديگر با برداشت اشتباه از از سنت و سيره اهل بيت(ع) نه تنها به کمال سعادت نرسيده اند بلکه موجب قضاوت ناصحيح پيروان ديگر اديان و مذاهب در خصوص اسلام و تشيع شده اند. در اين ميان دانستن رفتار، کردار، کلام و به عبارت ديگر شناخت سبک زندگي اهل بيت(ع) نه تنها خود طعم سعادت مادي و معنوي را چشيد بلکه تصويري روشن و واقعي از اسلام و تشيع ارائه نمود. حضرت فاطمه زهرا(س) با وجود پيمودن مراتب والاي زهد، تقوا، ورع، تعبد، اخلاص، تواضع و تمامي فضايل فردي و عرفاني از مسئوليت هاي اجتماعي خويش نيز غافل نبود. حضرت نه تنها در عصر نبوي بلکه چندي پس از رحلت پيامبر(ص) نسبت به تحولات اجتماعي، سياسي و فرهنگي جامعه اسلامي بي تفاوت نبوده و در هر فرصت مناصب به مسئوليت اجتماعي خود عمل نمود تا آنجا که به جاي عافيت طلبي و بهره مندي از جايگاه و احترام عمومي پاي در ميدان جهاد و روشنگري نهاده بر در خانه مردم مي رفت و آنها را از انحرافات پيش آمده برحذر مي داشت. در کوي و برزن و در مسجد و خانه به روشنگري مي پرداخت با حاکمان و صاحبان جاه و مقام به احتجاج و مواجهه مي پرداخت و به ذکر و ورد و دعا اکتفي نمي نمود. تا جايي که در اثر اين تلاش ها بود که مجروح و پس از چندي به شهادت رسيد.

ز) بزرگداشت و احياي نام و ياد شهيدان

زهراي داغدار، بر سر مزار شهيـدان جنگ احـد، بـويژه عمـوي پـدرش حضرت حمزه، مي آمد و گـوهر اشک خـويـش را تقديم شان مـي کرد تا به همگان اعلام کند که با عافيت طلبـي، سرپيچي از انجام دادن تکاليف و دور نگه داشتـن خود از آتـش حادثه نمي توان اسلام را حفظ کرد. بايد چون ايـن شهيدان به معرکه پاي نهاد و با خدا معامله کرد. زهراي صبـور و تنها مي خـواست با اشک خـويـش غربت اسلام را فرياد کند و بگويد: بيدار شويد که ارزش هاي شما را تباه نسازند. (1)

ح) عبادت و راز و نياز

ابن عباس از پيامبر(ص) نقل مي‌کند: دخترم فاطمه سرور زنان عالميان است، از اولين تا آخرين. او پاره تن من است. هر گاه براي عبادت در محراب قرار مي‌گيرد، فرشتگان آسمان نور او را مشاهده مي‌کنند، همان طور که مردم روي زمين نور ستارگان را مشاهده مي‌نمايند، خداوند به فرشتگان مي‌فرمايد: اي فرشتگان! بنگريد به فاطمه که سرور کنيزان من است. چگونه در برابر من ايستاده، خدا را عبادت مي‌کند. بدنش از خشيت من در اضطراب است. با دل و جان خود به بندگان من توجه دارد. گواه باشيد که من شيعيان او را از آتش جهنم نجات دادم. (2)

فاطمه(س) مقام و عظمتي را که دارد، تنها به جهت اين نيست که دختر پيامبر(ص) است. آن چه او را شايسته اين مقام ساخت، از خود گذشتگي، پارسايي، زهد، دانش و ديگر ملکات انساني است که در او به حد کمال رسيده بود. همه مورخان شيعه و سني اين امتيازات را براي او در کتاب‌هاي معتبر خويش نوشته‌اند. (3)

ط) همسر و مادري شايسته:

شايد بسيار از ما کمالات اولياي دين و اهل بيت(ع) را تنها تفضلي الهي دانسته و آنها را تافته اي جدا بافته بدانند. گرچه ممکن است اين نگرش در مواردي خدا دادي باشد اما زمينه سازي جهت دريافت چنين فضايلي نيازمند تلاش و اهتمام افراد است. چه اينکه اگر اهل بيت(ع) به اين مقامات بدون صلاحيت و حتي تلاش و اهتمام دست يافته باشند ديگر قابل الگو گيري نبوده و حکمت وجودي شان قابل خدشه خواهد بود. مختار بودن انسان از اصول اعتقادي اسلامي و شيعي است. و همين موضوع علت اصلي وجود افرادي ناشايست و نالايق در خانواده ها و خاندان هاي الهي است. گمراهي پسر نوح يا همسر لوط و... از همين اصل اختيار انسان نشات مي گيرد. اما نکته اي که نبايد از آن غفلت نمود زمينه سازي و بستر سازي براي هدايت و کمال و سعادت است. انسان گرچه مختار بوده و مي تواند عليرغم وجود راهنما، راه خطا و گمراهي را انتخاب نمايد اما پدران، مادران و جامعه مي تواند مهم ترين نقش را در تربيت، معرفت، بصيرت و باورهاي افراد داشته باشد تا انسان ها با اين اندوخته دروني راه کمال و سعادت ديني و دنيوي را انتخاب نمايند.

همان طور که پيش از اين نيز گفته شد. هر چه پدران ما از امام علي(ع) و مادران ما از فاطمه(س) الگو گيري نمايند، فرزندان ما نيز شباهت بيشتري به فرزندان ايشان خواهند داشت. وجود انسان هاي بزرگي چون سيد مرتضي، سيد رضي، مقدس اردبيلي و.... همگي شاهدي بر اين گفته خواهند بود.

حضرت فاطمه در دوران کوتاه زندگي مشترک خود با امام علي(ع) با اهتمام به تمام مسئوليت هاي خود نسبت به همسر، فرزندان و خانواده نه تنها زمينه ساز تربيت و کمال فرزنداني خود بلکه همسر گرانمايه خود نيز بود. قناعت، صبر، استقامت، سخت کوشي، عطوفت، مهرباني، ايثار، بخشش، مسئوليت پذيري، وفاداري و... را مي توان در جاي جاي زندگي حضرت فاطمه(س) مشاهده نمود. تحمل تنگدستي امام علي(ع)، بر دوش کشيدن امور خانه و خانواده به تنهايي (چه اينکه امام علي در همه جنگ هاي پيامبر(ص)-به استثناي غزوه تبوک- و در اکثر لشگرکشي ها شرکت داشته و حتي در سفرهاي تبليغي نيز حضور مي يافتند)، تولد يافتن چهار فرزند و رسيدگي به آنها از جهت خوراک و پوشاک و تربيت و... . در طول نه سال زندگي مشترک، پرستاري از پيامبر(ص) در بيماري ها و سختي ها و... همگي از نقش آفريني شايسته حضرت در خانه و خانواده حکايت دارد.

فاطمه(س) چهره درخشان زن مسلمان، فروغ تابان معرفت و نمونه روشن پرهيزکاري و خداترسي است. درخشندگي به ساعتي مخصوص و روزي معين اختصاص ندارد، از آن روز که وظيفه خود را تعهد کرد تا امروز و براي هميشه چون گوهري بر تارک تربيت اسلامي مي‌درخشد. (4)

براي آگاهي بيش تر به کتاب بانوي نمونه، جلوه‌هاي رفتاري حضرت حضرت زهرا و زندگاني حضرت فاطمه مراجعه نماييد.

پي‌نوشت‌ها:

1- جعفري، سيد علي رضا؛ گوشه اي از ارزشهاي فاطمي (ع)، مجله: فرهنگ کوثر، آبان 1377 - شماره 20

2- ذخائر العقبي، احمد بن عبد الله الطبري، سال چاپ: 1356، ناشر: مکتبه القدسي لصاحبها حسام الدين القدسي - القاهره، ص 39

3- زندگاني حضرت فاطمه، دکتر جعفر شهيدي، ص 35 ـ 41

4- همان، ص 63 ـ 64