پيکرتراشي و خدمات زيبايي دندان در صدر شکايات

علي صالحي دادستان تهران، در نشست هفته گذشته شوراي‌عالي قوه قضاييه از صدور دو کيفرخواست عليه متهمان پرونده‌اي خبر داد که فعاليت‌هاي آنها در کلينيک غيرمجاز منجر به فوت يک مراجعه‌کننده و آسيب بدني چند نفر ديگر شده است.  متهم اصلي پرونده پيش‌تر پزشکي بوده است که از فعاليت پزشکي محروم شده بود. او پس از تأسيس کلينيک فاقد مجوز، با سوءاستفاده از مهر و امضاي يک پزشک متخصص پوست و زيبايي، اقدام به تزريق ژل تقلبي کرده و براي فرار از مجازات حتي به همدستان خود دستور آتش زدن جسد متوفي را داده است.

اين پرونده نمونه‌اي هشدار دهنده از پيامد فعاليت‌هاي غيرمجاز و تبليغات فريبکارانه در حوزه زيبايي که با تبليغات اغواگرانه سلبريتي‌ها و بلاگر‌ها و رشد شتابان مؤسسات فاقد مجوز و خلأ نظارتي در اين حوزه بستري فراهم کرده است که بسياري از افراد، جراحي‌هاي زيبايي غيرضروري را به‌عنوان يک نياز حياتي تلقي کنند.   اين فضاي آشفته و بي‌ضابطه باعث شده افراد فاقد صلاحيت در محيط‌هاي زيرزميني و مراکز نامعتبر اقدام به انجام انواع خدمات و مداخلات زيبايي کنند؛ اقدامي که پيامد آن، شکل‌گيري ده‌ها پرونده مداخلات غيرمجاز که منجر به نقص و مرگ متقاضيان شده است.

 اگرچه که کارشناسان حقوقي و قضايي هشدار مي‌دهند که تداوم اين روند، بدون تقويت بازدارندگي قانوني، نظارت کارآمد و افزايش آگاهي عمومي، سلامت جامعه و اعتبار نظام پزشکي را با آسيب جدي مواجه مي‌کند، اما گاها بي عملي نهاد‌هاي متولي سبب شده است که در نهايت، اين شهروندان باشند که بهاي آن را با سلامت خود مي پردازند.

در همين رابطه فرهاد رجبي‌راد، بازپرس دادسراي جرايم پزشکي تهران، در تشريح وضعيت مداخلات غيرمجاز در امر پزشکي و تبليغات گسترده جراحي‌هاي زيبايي در فضاي مجازي، در گفت‌و‌گو با ميزان گفت: افزايش چشمگير عمل‌هاي زيبايي و تبليغات سلامت‌محور در فضاي مجازي، به يک معضل جدي در سطح کشور تبديل شده است.

وي توضيح داد: قانونگذار چند سال قبل قانون جامع ممنوعيت تبليغات و معرفي محصولات و خدمات آسيب‌رسان به سلامت در رسانه‌هاي ارتباط جمعي داخلي، بين‌المللي و فضا‌هاي مجازي را تصويب کرده است؛ به اين معنا که تبليغات درماني، معرفي محصولات و خدمات مرتبط با سلامت و از جمله زيبايي تحت شمول اين قانون هستند و جرم‌انگاري شده‌اند.

وي افزود: ممنوعيت تبليغات به معناي حذف کلي تبليغات سلامت‌محور نيست؛ براي مثال، در حوزه فضاي مجازي، معاونت فني و نظارتي سازمان نظام پزشکي مجوز تبليغات صادر مي‌کند، مشروط بر رعايت پروتکل‌ها و اجتناب از تبليغات فريبکارانه. اما واقعيت آن است که عمده تبليغاتي که اکنون در شبکه اينستاگرام و صفحات تبليغ‌کننده انجام مي‌شوند، فاقد مجوز هستند و سپس مراکز غيرمجاز را به کار مي‌گيرند.

تبليغات غيرواقعي عامل افزايش مراجعه به مراکز زيبايي

وي در توضيح علل افزايش جراحي‌هاي زيبايي اظهار داشت: يکي از دلايل اصلي، تبليغات گسترده خدمات زيبايي در فضاي مجازي است. اين تبليغات اغلب واقعي نيستند؛ تصاوير و ويدئوشده يا ويرايش‌شده‌اند يا ممکن است اصلاً مربوط به همان مرکز نباشند. سلبريتي‌ها و بلاگر‌ها نيز بدون آگاهي کامل، اين تبليغات را انجام مي‌دهند. در واقع، امر درماني مطرح نيست؛ جنبه تجاري دارد و هدف صرفاً کسب درآمد است.

وي ادامه داد: متأسفانه، افراد بدون تحقيق لازم به مراکز زيبايي مراجعه مي‌کنند و آسيب‌هاي جسمي، زيبايي و رواني متعددي متوجه آنها مي‌شود. بيشترين آسيب‌ها مربوط به مراکزي هستند که کاملاً غيرمجازند. در مراکزي که پزشک متخصص دارند، هنوز هم اين عمل‌ها غالباً انديکاسيون درماني ندارند؛ يعني عمل‌هاي انتخابي‌اند و حتي اگر همه شرايط رعايت شود، ريسک آسيب وجود دارد و با وجود پزشک، نمي‌توان تضمين کرد که عوارض پيش نيايد.

پيکرتراشي و خدمات زيبايي دندان در صدر

وي با تأکيد بر دو حوزه به شدت آسيب‌خيز در خدمات زيبايي که بيشترين شکايت از نقص و قصور در آن انجام شده است، گفت: دندان‌پزشکي زيبايي، به ويژه کامپوزيت‌ها و اقدامات غيرتخصصي، و جراحي‌هاي پيکرتراشي شامل ليپوماتيک و ليپوساکشن، بيشترين ريسک بروز عفونت و عوارض جدي را دارند. اين خطر زماني به شدت افزايش مي‌يابد که اين اقدامات در مراکز غيرمجاز يا تحت نظارت افراد فاقد صلاحيت انجام شوند. متأسفانه بسياري از مراجعه‌کنندگان بدون آگاهي از خطرات و بدون بررسي مجوز و صلاحيت پزشکان، وارد اين جراحي‌ها مي‌شوند و در نتيجه با آسيب‌هاي جسمي، زيبايي و رواني طولاني‌مدت مواجه مي‌شوند.

اکثرمراکز زيبايي بدون حضور پزشک اداره مي شود

وي با بيان اينکه اکثريت تبليغات‌کنندگان خدمات زيبايي يا موسسه‌اي بدون مجوز هستند يا اگر مرکز مجاز باشد، پزشکي بر نظارتي ندارد و توسط تکنسين‌ها يا افراد فاقد صلاحيت جراحي انجام مي‌شود، خاطر نشان کرد: چنين مراکزي که تحت عنوان موسسه فعاليت مي‌کنند، حتي اگر قراردادي با يک پزشک داشته باشند، غالباً نظارت مداوم ندارند. نتيجه اين است که مداخله غيرمجاز در امر پزشکي گسترده شده است.

مجازات مداخلات غيرمجاز در امر پزشکي و تأسيس مؤسسات غيرمجاز به هيچ وجه بازدارنده نيست

وي درباره پيشينه قانوني گفت: ماده 3 قانون مربوط به مقررات امور پزشکي و دارويي، مداخلات غيرمجاز در امر پزشکي و تأسيس مؤسسات پزشکي غيرمجاز را جرم اعلام کرده است. اما تا سال قبل، مجازات‌ها بازدارنده نبودند؛ حداکثر جريمه نقدي تنها پنج ميليون تومان بود، که براي موسسه‌اي که فعاليت اقتصادي دارد، توجيه‌پذير بود و چون احتمال شکايت کم است، ارتکاب جرم برايش صرفه داشت.

وي افزود: هيئت وزيران در راستاي افزايش مجازات‌ها اقدام کرد؛ جريمه اوليه تا 580 ميليون تومان و در صورت تکرار تا حدود 1 ميليارد و 160 ميليون تومان افزايش يافت. ولي اين مقدار نيز به تنهايي کافي نيست؛ تا زماني که مجازات حبس نيز پيش‌بيني نشود، بازدارندگي واقعاً محقق نمي‌شود. خوشبختانه لايحه‌اي که از جانب وزارت بهداشت و قوه قضاييه تهيه شده و به مجلس ارسال شده است، براي مداخلات غيرمجاز در امر پزشکي، مجازات حبس را پيش‌بيني کرده است.

مراجعين بايد مجوز و تخصص پزشک را بررسي و با در نظر گرفتن ريسک و عوارض اقدام کنند

وي در پايان توصيه کرد: افرادي که قصد انجام عمل‌هاي زيبايي دارند، پيش از مراجعه حتماً در سايت سازمان نظام پزشکي، پزشک و مرکز را بررسي کنند. مطمئن شوند مرکز داراي مجوز است و پزشک متخصص آن عمل را انجام مي‌دهد. همچنين ريسک و عوارض را بشناسند و آگاهانه تصميم بگيرند.

قصور در جراحي زيبايي جرم است

فاطمه مولايي وکيل دادگستري در گفت‌وگو با ميزان گفت: با اشاره به رشد فزاينده جراحي‌هاي زيبايي از رينوپلاستي تا ليپوساکشن و تزريق فيلر در کشور گفت: اگرچه اين جراحي‌ها درماني نيستند، اما تابع مسئوليت حرفه‌اي، حقوقي و کيفري پزشک‌اند و هرگونه قصور در رعايت استاندارد‌هاي پزشکي که منجر به آسيب جسمي، رواني يا مالي بيمار شود، قابليت پيگرد قانوني دارد.

اين وکيل دادگستري گفت: قصور پزشکي زماني رخ مي‌دهد که پزشک برخلاف موازين علمي يا قانوني عمل کند و مطابق ماده 295 قانون مجازات اسلامي، اين عمل در حکم جرم شبه‌عمد بوده و مرتکب به ديه و تعزير محکوم مي‌شود.

به گفته وي، قصور پزشکي در جراحي‌هاي زيبايي مي‌تواند اشکال متعددي داشته باشد. از جمله مصاديق بارز آن مي‌توان به ارزيابي ناقص وضعيت جسمي و رواني بيمار قبل از عمل، عدم اخذ رضايت آگاهانه و انجام عمل توسط پزشک خارج از تخصص يا افراد فاقد پروانه طبابت اشاره کرد. همچنين عدم رعايت اصول استريل و مراقبت‌هاي پس از عمل، عدم اطلاع‌رساني دقيق درباره عوارض احتمالي و تبليغات فريبنده يا تضمين نتيجه خاص نيز از ديگر مصاديق قصور است که مي‌تواند سلامت بيماران را به شدت تهديد کند. اين اقدامات نه تنها خطر جسمي و زيبايي براي بيمار ايجاد مي‌کند، بلکه مسئوليت حقوقي و کيفري پزشک را نيز به دنبال دارد.

اخذ رضايتنامه از بيمار پزشک را تبرئه نمي‌کند

مولايي تأکيد کرد که در صورت اثبات تقصير، حتي وجود رضايت‌نامه يا برائت‌نامه، مسئوليت پزشک را ساقط نمي‌کند و او همچنان از نظر کيفري و پزشکي پاسخ‌گو خواهد بود. وي افزود که چنانچه بي‌احتياطي يا بي‌مهارتي پزشک منجر به آسيب يا فوت بيمار شود، قانون مجازات اسلامي مجازات حبس و پرداخت ديه را مقرر کرده است. از نظر حقوقي نيز پزشک موظف به جبران خسارت مادي، معنوي و جسمي بيمار است و بايد ثابت شود که ميان عمل پزشک و آسيب واردشده رابطه سببيت وجود دارد.

اين وکيل دادگستري خاطرنشان کرد که نقض نظامات پزشکي، تبليغ گمراه‌کننده يا تضمين نتيجه خاص از مصاديق تخلف انتظامي است که مي‌تواند منجر به توبيخ، تعليق يا لغو پروانه طبابت شود.

چگونه از پزشک متخلف شکايت کنيم؟

مولايي درباره مسير شکايت از پزشک متخلف توضيح داد که اولين گام، مستندسازي است؛ بيمار بايد پرونده پزشکي، نسخه‌ها، عکس‌ها، فاکتور‌ها و فرم رضايت را گردآوري کند، چراکه وجود رضايت‌نامه مانع شکايت نيست.

وي افزود که بيمار مي‌تواند براي پيگرد کيفري به دادسراي جرايم پزشکي مراجعه کند، دادخواست حقوقي براي مطالبه خسارت تنظيم نمايد يا شکايت انتظامي خود را به سازمان نظام پزشکي ارائه دهد تا اقدامات تنبيهي يا پيشگيرانه صورت گيرد.

مولايي ادامه داد: شکواييه بايد شامل مشخصات بيمار و پزشک، شرح اقدامات يا ترک فعل و مستندات باشد و پس از ثبت، پرونده براي بررسي به کميسيون‌هاي پزشکي قانوني ارجاع مي‌شود تا ميزان آسيب و رابطه آن با عمل بررسي گردد.

رضايت آگاهانه، عنصر کليدي در پيشگيري از قصور پزشکي

مولايي با اشاره به اهميت رضايت آگاهانه گفت:  پزشک بايد اطلاعات کامل درباره ماهيت عمل، عوارض احتمالي و گزينه‌هاي جايگزين را در اختيار بيمار بگذارد؛ اين رضايت مسئوليت مطلق پزشک را رفع نمي‌کند، اما نشانه حسن نيت و اطلاع‌رساني کافي است. او افزود که اثبات قصور مستلزم وجود سه عنصر است؛ رابطه سببيت ميان اقدام پزشک و آسيب، تخلف از استاندارد‌هاي حرفه‌اي يا قانوني و ورود زيان جسمي، رواني يا مالي به بيمار.

 اين وکيل دادگستري در تأکيد بر ضرورت پيشگيري از بروز خطا گفت:  انتخاب پزشک متخصص، رعايت استاندارد‌هاي علمي و بهداشتي، ثبت مستندات، آموزش بيمار، پيگيري مراقبت پس از عمل و رعايت نظامات حرفه‌اي از مهم‌ترين راهکار‌هاي کاهش قصور پزشکي است. قصور پزشکي در جراحي زيبايي مسئله‌اي حقوقي، کيفري و اخلاقي است و رعايت اصول انساني و مستندسازي دقيق مي‌تواند از تضييع حقوق بيماران و پزشکان جلوگيري کند.

در ادامه عقيل متقدم جامعه شناس در گفت‌و‌گو با خبرگزاري ميزان، تغيير هنجار‌هاي زيبايي تحت تاثير ارائه بدن ايده‌آل توسط رسانه‌ها را مهم‌ترين عامل گرايش مردم به عمل‌هاي زيبايي مي‌داند. او توضيح مي‌دهد که معيار‌هاي زيبايي نسبت به گذشته تغيير کرده و افراد تلاش مي‌کنند خود را با اين معيار‌هاي جديد هماهنگ کنند. اين تغيير هنجارها، پايه‌اي است که بسياري از پيامد‌هاي بعدي چه اجتماعي، اقتصادي و چه رواني بر آن ساخته مي‌شوند.

سرمايه زيبايي؛ پيوند ظاهر با سرمايه اجتماعي و فرهنگي

با شکل‌گيري معيار‌هاي جديد، اهميت ظاهر تنها به زيبايي فيزيکي محدود نمي‌شود. متقدم به مفهوم سرمايه فرهنگي بورديو اشاره مي‌کند و توضيح مي‌دهد که اکنون نوعي سرمايه ديگر نيز شکل گرفته است که او آن را سرمايه زيبايي مي‌نامد. اين سرمايه مي‌تواند اعتماد به نفس و روابط اجتماعي فرد را تقويت کند و حتي در خدمت سرمايه ارتباطي، اجتماعي و فرهنگي باشد. به همين دليل، بسياري افراد عمل‌هاي زيبايي را نه صرفاً براي رفع نقص جسمي، بلکه براي تطبيق با معيار‌هاي اجتماعي و افزايش سرمايه اجتماعي خود انجام مي‌دهند.

شبکه‌هاي اجتماعي زيبايي را به يک نياز ضروري تبديل کرده‌اند

 متقدم نقش رسانه‌ها و شبکه‌هاي اجتماعي را در اينکه افراد حتي فراتر از نياز واقعي خود، عمل زيبايي انجام دهند راکليدي دانست و گفت: رسانه‌ها، استاندارد‌هاي زيبايي جهاني را در ايران ترويج مي‌کنند و با نمايش ستاره‌ها و افراد مشهور، فرد را به همزادپنداري با اين معيار‌ها وادار مي‌کنند. زاويه فک، اندازه بيني، ابرو، مژه و اندام نمونه‌هايي از ويژگي‌هايي هستند که مردم تلاش مي‌کنند خود را با آنها هماهنگ کنند.اين فشار رسانه‌اي باعث مي‌شود زيبايي به يک نياز ضروري تبديل شود؛ رسانه‌ها با اعمال نقش نظارت اجتماعي، اين فرهنگ را تقويت مي‌کنند و افراد را به چرخه‌اي بي‌پايان از جراحي‌ها و اصلاحات ظاهري مي‌کشاند.

ابعاد اقتصادي و طبقاتي گرايش به عمل‌هاي زيبايي

متقدم توضيح مي‌دهد که پزشکان و فعالان حوزه سلامت به ارائه اين خدمات گرايش پيدا کرده‌اند و توليدکنندگان ابزار و مواد مرتبط وارد بازار شده‌اند. اين رقابت باعث شده هزينه‌ها براي طبقه متوسط نيز قابل دسترسي باشد و تنها عمل‌هاي سنگين و خاص، طبقات بالاتر را درگير کند.اين ابعاد اقتصادي با نارضايتي از خود و فرهنگ مصرف‌گرايي ترکيب مي‌شوند و فشار بيشتري براي مطابقت با معيار‌هاي زيبايي ايجاد مي‌کنند. نتيجه اين فشارها، گرايش روزافزون به عمل‌هاي متعدد و اصلاحات ظاهري است.

يکي از بارزترين اثرات عمل‌هاي زيبايي، گسترش حس نارضايتي از خود است

متقدم درباره پيامد‌هاي منفي اين پديده هشدار داد و گفت: يکي از بارزترين اثرات عمل‌هاي زيبايي، گسترش حس نارضايتي از خود است. وقتي يک معيار زيبايي خاص مد مي‌شود، افرادي که نتوانند خود را به آن معيار برسانند، احساس ناکافي بودن مي‌کنند. حتي کساني که عمل کرده‌اند، ممکن است همچنان به دنبال اصلاحات بيشتر باشند.