پيام محرمانه ترامپ به تهران

ترامپ در اين پيام که از طريق عمان به تهران ارسال شده، ابراز اميدواري کرده است که امکان دستيابي به توافقي جديد و متفاوت از توافق برجام در سال 2015 وجود داشته باشد. او همچنين اعلام کرده است که واشنگتن قاطعانه مصمم به اجرا و تحقق چنين توافقي است.» پيام اخير ترامپ طيف گسترده اي از تفسيرها را در ميان کارشناسان سياسي برانگيخته و بحث هاي قابل توجهي را در مورد امکان سنجي ايجاد يک توافق جديد بين ايران و ايالات متحده ايجاد کرده است.

تعداد قابل توجهي از مفسران سياسي ادعا کرده اند اين اجماع مشروط به اتخاذ سياست آشتي جويانه تر دونالد ترامپ در قبال جمهوري اسلامي ايران ممکن است قابل دستيابي باشد. در حالي که يک توافق برد-برد بدون شک نتيجه مطلوبي براي هر دو طرف خواهد بود، زيرا منافع و آرمان هاي هر دو کشور را مورد توجه قرار مي دهد.

تحقق چنين سناريويي با موانع و چالش هاي اساسي همراه است. اين موانع که عمدتا ريشه در ويژگي هاي شخصي و سياسي دونالد ترامپ و همچنين منافع متضاد بين طرف هاي درگير دارد، منجر به ايجاد محيطي چالش برانگيز براي برخي از کارشناسان شده و پيش بيني دستيابي به يک توافق مطلوب و سريع را دشوار کرده است. اين چالش ها را مي توان به طور کلي در پنج حوزه زير طبقه بندي کرد:

1- اصول و مباني ديپلماسي دونالد ترامپ

به گفته بسياري از کارشناسان، رويکرد دونالد ترامپ به مسائل بين المللي تحت تأثير ديدگاه اقتصادي است و به نظر مي رسد اقدامات ديپلماتيک او مبتني بر بازي حاصل جمع صفر و موقعيت برد-باخت است. اين اصل که با هسته اصلي سياست خارجي ترامپ، «اول آمريکا» سازگار است، باعث شده که او به بيشتر توافقات بين المللي، همکاري ها و مشورت هاي ايالات متحده از اين دريچه معاملاتي نگاه کند.

او در دوران رياست جمهوري قبلي خود بارها سازمان امنيتي ناتو را به دليل هزينه اي که براي واشنگتن ايجاد مي کند، غيرمنطقي و بي فايده خواند و خواستار انحلال آن شد. او اخيرا طرحي را براي الحاق کانادا به ايالات متحده با استناد به صرفه جويي مالياتي و امنيتي پيشنهاد کرده است و براين اساس خواستار اعمال تعرفه هاي 25 درصدي بر اين کشور شده است.

رويکرد ترامپ به ديپلماسي عمدتا با خواسته هاي از پيش تعيين شده تعريف مي شود و حداقل سازگاري را با فرآيند مذاکره نشان مي دهد. تجربيات ديپلماتيک او با کشورهايي مانند کره شمالي و چين نشان مي دهد که تمايل به استفاده از «سياست چماق و هويج» مبتني بر اصول تهديد و مماشات است.

اصول مذاکره ترامپ، که بسياري از کارشناسان آن را مطابق با «تئوري مرد ديوانه» مي دانند، شامل دو مرحله اساسي است: در مرحله اوليه، تيم مذاکره کننده او خواسته هاي مورد نظر خود را ارائه مي دهد که معمولا بسيار سازش ناپذير و غيرقابل تغيير است. در صورت پذيرش، او استراتژي ديپلماسي را موفق مي داند و آن را ادامه مي دهد. اما اگر دولت مخالف به خواسته ها عمل نکند، وارد مرحله دوم ديپلماسي مي شود و تمام سازوکارهاي تنبيهي را عليه آن اعمال مي کند.

بعيد به نظر مي رسد که دولت ترامپ در مذاکرات آينده با جمهوري اسلامي ايران، از اين اصل فاصله بگيرد. رويدادهاي اخير در منطقه و چالش هاي اقتصادي پيش روي جمهوري اسلامي ايران ممکن است انگيزه بيشتري براي دولت ترامپ براي اتخاذ چنين رويکردي باشد.

2- اهداف سياست خارجي دولت ترامپ و موضع ايران

خواسته هاي دولت ترامپ را مي توان تا حدي با توجه به اظهارات اخير «مايک پمپئو»، وزير امور خارجه سابق در دوره تصدي قبلي خود درک کرد. پمپئو در سخنراني خود در بنياد هريتيج در واشنگتن دي سي در سال 2018 دوازده شرط را تشريح کرد که براي دستيابي به توافق جديد با جمهوري اسلامي ايران بايد رعايت شود. از برجسته ترين خواسته هاي دولت ترامپ در اين بيانيه مي توان به توقف کامل غني سازي اورانيوم و نظارت جامع آژانس بين المللي انرژي اتمي بر فعاليت هاي هسته اي ايران، عدم حمايت ايران از جنبش هاي شيعه در عراق، سوريه، لبنان، يمن و فلسطين و توقف فعاليت ايران در خصوص موشک هاي بالستيک اشاره کرد.

با توجه به اظهارات اخير «وندي شرمن» به عنوان يک ديپلمات ارشد در دولت باراک اوباما، قابل پيش بيني است که ترامپ در رايزني هاي خود با تهران اين سه خواسته را تکرار کند. شرمن در مورد ماهيت مذاکرات دولت ترامپ گفته است که مذاکرات آتي علاوه بر برنامه هسته اي ايران، طيف گسترده اي از مسائل منطقه اي را نيز در بر خواهد گرفت. شايان ذکر است که دست کم دو مورد از موضوعات فوق الذکر به عنوان خطوط قرمز امنيت ملي براي جمهوري اسلامي ايران تلقي مي شود و به نظر مي رسد نخبگان سياسي و امنيتي تهران تمايلي به مذاکره در اين مسائل ندارند.

3- کابينه منتخب دولت ترامپ

ترکيب کابينه و انتصابات دولت ترامپ به وضوح نشان مي دهد که رئيس جمهور آمريکا سياست «فشار حداکثري» عليه جمهوري اسلامي ايران را به عنوان يکي از گزينه هاي روي ميز کنار نگذاشته است. انتصابات دولت ترامپ حاکي از تمايل به طرفداري از افرادي است که سابقه حمايت تزلزل ناپذير از اسرائيل را نشان داده اند و موضعي تقابلي در قبال دشمنان آمريکا، به ويژه جمهوري اسلامي ايران، دارند. معرفي چهره هاي تندرو مانند «مايک هاکبي» به عنوان سفير آمريکا در اسرائيل، «مارکو روبيو» به عنوان وزير امور خارجه، «جي دي ونس» به عنوان معاون رئيس جمهور، و «مايک والتز» به عنوان مشاور امنيت ملي، بنيامين نتانياهو را بر آن داشت تا بازگشت ترامپ به قدرت را «بزرگترين بازگشت تاريخ» توصيف کند. انتخاب افراد فوق الذکر نشان دهنده تمايل احتمالي دولت ترامپ براي انتخاب «ديپلماسي اجباري» در مذاکرات آينده با جمهوري اسلامي ايران است.

4- کابينه رژيم اسرائيل

بدون شک يکي از مهم ترين عواملي که مي تواند بر مذاکرات ايران و آمريکا تأثير بگذارد و مانع از رسيدن آن به نتيجه مطلوب شود، کابينه اسرائيل به ويژه نتانياهو و برخي از اعضاي افراطي کابينه او است که از سرسخت ترين دشمنان ايران هستند. پس از توافق سال 2015 براي محدود کردن برنامه هسته اي ايران، نتانياهو اين توافق را يک اشتباه تاريخي خواند زيرا معتقد بود که جاه طلبي هاي هسته اي ايران را محدود نمي کند.

در اين راستا، تقريبا 10 سال پس از آن توافق، برنامه هسته اي تهران در کنار برنامه هاي موشکي و پهپادي اين کشور پيشرفت چشمگيري داشته است و تل آويو اين تحولات به ويژه پيشرفت هسته اي را تهديدي براي موجوديت خود مي داند. از اين رو، سياستمداران و مقامات نظامي اسرائيلي، از جمله خود نتانياهو که از تحرکات نظامي ايران آگاه هستند، قاطعانه معتقدند که تنها يک حمله نظامي قوي به تاسيسات هسته اي و موشکي تهران مي تواند اين کشور را از اين مسير باز دارد و مذاکرات براي مهار ايران کافي نيست.

با توجه به اين موضوع و همچنين درگيري هاي اخير تل آويو با محور مقاومت، احتمال از سرگيري جنگ با حزب الله، حملات پينگ پنگي بين ايران و اسرائيل و نگراني هاي تل آويو از اجراي عمليات «وعده واقعي 3»، به نظر مي رسد مقامات اسرائيلي تمام تلاش خود را براي تغيير نگرش ترامپ نسبت به جنگ به جاي مذاکره با ايران انجام دهند.

5) تحولات هسته‌اي در جمهوري اسلامي ايران

گرچه برخي ناظران چالش هاي اقتصادي و منطقه اي اخير ايران را يکي از انگيزه هاي اصلي تهران براي دستيابي به توافق جديد با ايالات متحده مي دانند، اما نبايد غافل شد که پيشرفت جمهوري اسلامي ايران در غني سازي اورانيوم، اين کشور را به مرحله برگشت ناپذيري رسانده است.

گسترش غني سازي اورانيوم که به ايران توانايي ساخت بمب هسته اي را در حداقل دو هفته داده است، در شرايطي که اين کشور با برخي پيچيدگي هاي منطقه اي مواجه است، مي تواند برگ برنده ايران تلقي شود و تهران آن را به هيچ وجه قابل مذاکره نمي داند. زماني که برنامه جامع اقدام مشترک به نتيجه رسيد، برنامه هسته اي ايران در مراحل اوليه توسعه بود.

با اين حال، اکنون برنامه هسته اي اين کشور به سطحي رسيده است که جايگاه ويژه اي در انتخاب هاي استراتژيک تهران پيدا کرده است.

منبع: HAMSHAHRI