پوکي استخوان در نيمي از جمعيت کشور

دکتر فاطمه حاجي ولي‌زاده در گفت‌وگو با ايسنا، با بيان اينکه «پوکي استخوان» يکي از بيماري‌هاي متابوليک استخوان است، اظهار کرد: استخوان‌ها، استقامت و استحکام خود را به دليل بيماري پوکي استخوان از دست‌ مي‌دهند و ماده معدني داخل استخوان‌ کم مي‌شود. همچنين اين احتمال وجود دارد که در معماري و زيرساخت استخواني، تغييراتي ايجاد شود؛ بنابراين استخوان‌ها شکننده مي‌شوند و با ضربه کوچک و بدون شدت دچار شکستگي مي‌شوند.

پوکي استخوان، بيماري دوران سالمندي

وي با بيان اينکه پوکي استخوان در روند افزايش سن رخ مي‌دهد، توضيح داد: توده معدني استخوان‌ها با افزايش سن کاهش‌مي‌يابد و به زوال دچار مي‌شود؛ بنابراين پوکي استخوان، يک بيماري است که به دوران سالمندي محسوب مي‌شود. پس از دوران يائسگي در زنان نيز روند از دست‌دادن بافت استخواني به دليل تغييرات هورموني در ميان زنان سرعت بيشتري مي‌گيرد. به طور معمول، با پوکي استخوان با افزايش سن و پس از يائسگي مواجه مي‌شويم.

«پوکي استخوان ثانويه» و نقش عوامل محيطي در بروز آن

رئيس اداره بيماري‌هاي عضلاني- اسکلتي وزارت بهداشت درباره «پوکي استخوان ثانويه» نيز توضيح داد: گاهي‌ اوقات، مصرف برخي داروهاي خاص مانند مصرف طولاني‌ مدت داروهاي کورتون‌دار و همچنين ابتلا به برخي بيماري‌ها مانند انواع سرطان، روماتوئيدآرتريت و برخي بيماري‌هاي جانبي ممکن است به پوکي استخوان منجر شود. اما در مجموع هنگامي که سخن از بيماري پوکي استخوان به ميان مي‌آيد، منظور پوکي استخوان ناشي از افزايش سن است.

افزايش سن و وضعيت تراکم استخوان‌ها

وي با بيان اينکه توده استخواني به طور معمول تا 30 سالگي به بيشترين ميزان خود مي‌رسد، افزود: استخوان، يک بافت است که «ساخت»، «برداشت» و «از دست‌رفتن» استخوان به طور مداوم در آن وجود دارد و يک امر طبيعي است. هرچه ميزان متابوليسم و ساخت استخوان بيشتر باشد، تراکم استخوان‌ها نيز بيشتر مي‌شود.

رئيس اداره بيماري‌هاي عضلاني- اسکلتي وزارت بهداشت ادامه داد: انسان‌ها، بيشترين ميزان توده استخواني خود را تا 30 سالگي به دست مي‌آورند. عواملي مانند تغذيه، فعاليت بدني و ژنتيک در به دست‌آوردن بيشترين ميزان توده استخواني نقش دارند و ژنتيک در اين زمينه مهم‌ترين عامل است. پس از 30 سالگي، ميزان برداشت مواد معدني از استخوان‌ها بر ساخت مواد معدني به دليل تغييراتي که در بدن رخ مي‌دهد، پيشي مي‌گيرد. با توجه به پيشي‌ گرفتن برداشت مواد معدني از استخوان‌ها نسبت به ساخت مواد معدني، با از دست‌ دادن توده استخواني مواجه مي‌شويم و از دست‌ دادن توده استخواني با تغييرات هورموني و ورود به دوران يائسگي در زنان، روند سريع‌تري به خود مي‌گيرد و سبب پوکي استخوان مي‌شود.

تخمين پوکي استخوان در نيمي از جمعيت کشور

وي با اشاره به نقش شرايط سني در بروز پوکي استخوان تاکيد کرد: پوکي استخوان در زنان بالاي 50 سال و مردان بالاي 70 سال، شيوع‌ بيشتري دارد و در حقيقت بيماري مختص اين سنين است. بررسي‌ها بيانگر اين است که يک زن از هر 3 زن بالاي 50 سال و از هر 5 مرد بالاي 50 سال، يک نفر دچار شکستگي ناشي از پوکي استخوان مي‌شود. تصور مي‌کنيم که بيش از نيمي از جمعيت کشور يعني يک نفر از هر دو نفر به پوکي استخوان يا کمبود ماده معدني استخوان دچار باشند.

عوامل «غيرقابل کنترل» ابتلا به پوکي استخوان

پوکي استخوان در زنان بيشتر از مردان

حاجي ولي‌زاده با بيان اينکه عوامل مختلفي در پيشگيري از پوکي استخوان نقش دارند، تاکيد کرد: همانطور که عوامل مختلفي در پيشگيري از پوکي استخوان نقش دارند، عوامل محيطي، ژنتيکي و جنسيت افراد نيز در ابتلا به اين بيماري نقش‌آفريني مي‌کنند. برخي از فاکتورهايي که سبب ابتلا به پوکي استخوان مي‌شوند «غيرقابل کنترل» هستند؛ به طور مثال، ميزان ابتلا به پوکي استخوان در زنان نسبت به مردان بيشتر است. بررسي‌ها بيانگر اين است که ميزان ابتلا به پوکي استخوان در افراد سفيدپوست نسبت به افراد سياه‌پوست بيشتر است. همچنين ميزان ابتلا به پوکي استخوان در افرادي که بستگان آنها به پوکي استخوان مبتلا هستند يا شکستگي ناشي از اين بيماري را تجربه‌کرده‌اند، بيشتر است. به طور قطع، ژنتيک، ذخيره ژنتيک، فاميل و رنگ پوست افراد را نمي‌توان تغيير داد.

نقش تغذيه در پيشگيري از پوکي استخوان

وي ادامه داد: برخي عواملي منجر به پوکي استخوان مي‌شوند که با اقدامات مداخله‌اي قابل کنترل هستند. تغذيه، نقش مهمي در پيشگيري از ابتلا به پوکي استخوان دارد؛ مصرف کلسيم به مقدار کافي که بيشترين ميزان آن در لبنيات وجود دارد، سبب «مينراليزه‌ شدن استخوان» و افزايش استحکام استخوان‌ها مي‌شود و از پوکي استخوان جلوگيري مي‌کند. مصرف لبنيات و کلسيم تا پيش از 30 سالگي، نقش مهمي در پيشگيري از ابتلا به پوکي استخوان دارد و همچنين مصرف لبنيات و ويتامين D پس از 30 سالگي مي‌تواند روند پوکي استخوان را به تاخير اندازد و جايگزيني استخوان‌ها بهتر شود.

تبعات ناشي از پوکي استخوان

رئيس اداره بيماري‌هاي عضلاني- اسکلتي دفتر مديريت بيماري‌هاي غيرواگير وزارت بهداشت با بيان اينکه پوکي استخوان يک بيماري خاموش است، گفت: پوکي استخوان به خودي خود هيچ علائمي ندارد و ممکن است با دردهاي مزمن در ناحيه کمر و استخوان‌ها بروز کند. افراد مبتلا به پوکي استخوان ممکن است «کوتاه‌ شدن و خميده‌ شدن قد» و «از دست دادن راستايي ستون فقرات» را تجربه کنند؛ اما شکستگي ناشي از پوکي استخوان، مهم‌ترين عارضه اين بيماري است.

فوت يک‌پنجم افراد دچار شکستگي لگن

وي ادامه داد: افرادي که به شکستگي ناشي از پوکي استخوان دچار مي‌شوند، به طور معمول، کيفيت زندگي خود را از دست مي‌دهند و به زندگي عادي بازنمي‌گردند. ضعف و ناتواني، همراه هميشگي افراد مي‌شود که به شکستگي ناشي از پوکي استخوان مبتلا مي‌شوند. متاسفانه، حدود يک‌پنجم افرادي که دچار شکستگي لگن ناشي از پوکي استخوان مي‌شوند، جان خود را ز دست مي‌دهند.

حاجي ولي‌زاده با بيان اينکه پوکي استخوان در ميان زنان شايع‌تر است، تاکيد کرد: تغييرات هورموني که در دوران يائسگي سبب از دست‌ دادن هورمون‌هاي استروژن در زنان مي‌شود و سرعت از دست دادن ماده معدني استخوان آنها بيشتر مي‌شود. همچنين، استخوان‌هاي زنان نسبت به مردان نازک‌تر، ظريف‌تر و باريکتر است؛ ظرافت استخوان‌ها، ميزان شکنندگي آن‌ها را افزيش مي‌دهد.

نقش کلسيم و ويتامين D در سلامت استخوان‌ها

رئيس اداره بيماري‌هاي عضلاني- اسکلتي دفتر مديريت بيماري‌هاي غيرواگير وزارت بهداشت با اشاره به اهميت اصلاح سبک زندگي نيز توضيح داد: پوکي استخوان هم راه درمان و هم راه پيشگيري دارد. رسيدگي به تغذيه در تمام ادوار زندگي، مصرف کافي کلسيم و ويتامين D، فعاليت بدني براي قوي‌تر شدن استخوان‌ها و عضلات، رعايت الگوي زندگي سالم مانند اجتناب از مصرف سيگار و مشروبات الکلي، مواردي هستند که سبب پيشگيري از پوکي استخوان
مي‌شوند.

حاجي‌زاده گفت: رژيم غذايي در ساخت و حفظ سلامت استخوان‌ها در تمام مراحل زندگي از نوزادي تا بزرگسالي و حتي ميانسالي، نقش مهمي دارد. غذايي که مصرف مي‌کنيم بايد سرشار از کلسيم و ويتامين D باشد. کلسيم، مهم‌ترين ماده معدني موجود در استخوان است و ويتامين D به جذب درست و بيشتر آن کمک مي‌کند. بنابراين براي حفظ و استحکام استخوان‌ها به مصرف روزانه و کافي کلسيم و ويتامين D نياز داريم. اگر رژيم غذايي حاوي کافي کلسيم نباشد، مصرف مکمل‌هاي کلسيم و و يتامين D به ويژه براي زنان که بيشتر در معرض پوکي استخوان هستند، توصيه مي‌شود.

وي ادامه داد: تشخيص زودهنگام پوکي استخوان مي‌تواند از عارضه شديد پوکي استخوان يعني شکستگي ناشي از اين بيماري جلوگيري‌کند. امروزه، درمان‌هاي بسياري براي پوکي استخوان وجود دارد که به بهبود زندگي افراد کمک مي‌کند.

ضرورت فعاليت‌هاي ورزشي

رئيس اداره بيماري‌هاي عضلاني- اسکلتي دفتر مديريت بيماري‌هاي غيرواگير وزارت بهداشت با اشاره به اهميت فعاليت‌هاي ورزشي نيز گفت: انجام فعاليت‌هاي بدني مناسب با تحميل وزن و فشار بر روي استخوان‌ها، ورزش‌هاي استقامتي و ورزش‌هايي که تعادل افراد را بالاتر مي‌برند، در پيشگيري از عوارض پوکي استخوان، به تاخير انداختن پوکي ‌استخوان و جلوگيري‌ از روند ابتلا به پوکي استخوان نقش دارند.

توقف خودسرانه درمان، ممنوع

حاجي ولي‌زاده درباره درمان پوکي استخوان خاطرنشان کرد: مصرف طولاني‌مدت و بدون‌وقفه داروهاي پيگشيري‌کننده و درمان‌کننده پوکي استخوان بسيار مهم است. اگر افراد مبتلا به پوکي استخوان خواهان داشتن توده استخواني با وضعيت مناسب هستند، مي‌بايست از داروهاي خوراکي حداقل به مدت پنج سال استفاده‌ کنند. بنابراين، قطع خودسرانه داروها، پرهيز از مصرف دارو و مصرف نامنظم داروها سبب شکست درمان مي‌شود.

کمبود دستگاه‌هاي تراکم سنجش استخوان

وي همچنين در پاسخ به سوال ايسنادرباره دستگاه‌هاي تراکم سنجش استخوان، با بيان اينکه با کمبود دستگاه‌هاي تراکم سنجش استخوان روبرو هستيم، گفت: اغلب دستگاه‌هاي سنجش تراکم استخوان‌ها در پايتخت و مراکز استان‌ها مستقر هستند و با کمبود اين دستگاه‌ها در ساير نقاط کشور مواجه هستيم. 8 دستگاه سنجش تراکم استخوان به ازاي هر يک ميليون نفر در کشور وجود دارد که اغلب اين دستگاه‌ها در شهر تهران و براي بخش خصوصي است. انتظار مي‌رود که 10 تا 12 دستگاه سنجش تراکم استخوان به ازاي هر يک ميليون نفر در کشور وجود داشته باشد.

رئيس اداره بيماري‌هاي عضلاني- اسکلتي دفتر مديريت بيماري‌هاي غيرواگير وزارت بهداشت تاکيد کرد: از طرفي هم کيفيت دستگاه‌هاي سنجش تراکم استخوان، چندان مورد بررسي قرار نمي‌گيرد و نياز داريم که ارزيابي يکپارچه از وضعيت عملکرد دستگاه‌هاي سنجش تراکم استخوان در کشور داشته باشيم.