پاسخ به يک شبهه خوني معروف!

مگر آدم و حوّا دو نفر نبودند پس بايد حداکثر 2 گروه خوني متفاوت وجود داشت، چرا حالا چندين گروه خوني متفاوت وجود دارند؟

قبل از پاسخ به اين سؤال، گفتني است که اين سؤال از پرسشهايي است که خيلي مطرح مي‌شود و در تارنماهاي مختلف نيز پاسخهاي مختلفي به آن داده‌اند ولي اغلب اين پاسخها از پيچيدگي طبيعي علمي برخوردار است و بيشتر مردم آن را به صورت کامل نمي‌فهمند و بيشتر دچار ابهام مي‌شوند.

قبل از پاسخ به اين سؤال ابتدا بايد بدانيم که گروه خوني چيست؟

گروههاي خوني، آنتي ژنهايي هستند که در سطح گويچه‌هاي قرمزخون و سلولهاي ديگر قرار دارند و از والدين به فرزندان به ارث مي‌رسند. گلبولهاي قرمز مانند همه سلولهاي هسته‌دار بدن واجد اختصاصات آنتي ژنتيکي در سطح خود مي‌باشند. اين آنتي ژنها، آنتي ژنهاي گروه خوني ناميده مي‌شوند.

گاهي ديده مي‌شود که خون شخصي را به شخص ديگري تزريق مي‌کنند خون شخص دهنده در بدن فرد گيرنده لخته مي‌کند و رسوب مي‌دهد.

چگونگي اين عمل با انعقاد خون متفاوت است و به وجود گروه‌هاي خوني مختلف مربوط مي‌شود. در سطح خارجي گلبول‌هاي قرمز افراد دو نوع آنتي ژن از جنس پروتئين وجود دارد که به نامهاي a و b معروف هستند. برخي افراد آنتي ژن نوع a و برخي نوع b ، برخي هر دو آنتي ژن a و b را دارا هستند و برخي هيچ يک از آنتي ژنها را ندارند اين افراد را به ترتيب در گروه هاي خوني ab ، b ، a و o قرار مي‌دهند.

بيان آنتي ژنهاي گروههاي خوني تحت کنترل ژنهاي خاصي است و توارث آنها از قوانين ساده مندل تبعيت مي‌کند. آنتي‌ژن به هر ماده‌اي مي‌گويند كه باعث شود دستگاه ايمني براي مقابله با آن پادتن يا - نتي‌بادي -گروهي از مولكول‌هاي پروتئيني خاص- توليد كند.

براي هر سيستم گروه خوني، تعداد متغيري از آلل‌هاي (نوعي ژن) مختلف وجود دارد. آلل‌ها به نوبه خود تعداد متغيري از آنتي ژنهاي غشايي گلبول قرمز را کنترل مي‌نمايند.

حيوانات سالم علاوه بر داشتن آنتي ژنهاي گروههاي خوني بر سطح خود ممکن است واجد آنتي باديهاي سُرمي بر عليه آنتي ژنهاي گروه خوني که خود فاقد آنها نيز هستند، ‌باشند. مثلا افرادي که گروه خوني آنها فاقد آنتي ژن a است، در سرم خود آنتي بادي بر ضد آنتي ژن a دارند. تصور مي‌شود اين آنتي باديهاي طبيعي حاصل برخورد با گلبولهاي قرمز گروه a نبوده بلکه متعاقب تماس با آنتي ژنهاي مشابهي هستند که در طبيعت به وفور يافت مي‌شوند.

اما پاسخ نهايي و خلاصه:

1- خون شناسي، يک علم تخصصي است و صرفا با ياد گرفتن نامهاي چند گروه خوني نمي‌توان دربارة اين علم که امروز رشته‌هاي تخصصي آن در سطح دکتري و فوق آن، در دانشگاههاي معتبر و مربوط به آن تدريس مي‌شود، نظر داد. براي مثال؛ کسي که از علم رياضي چيزهاي بديهي و ابتدايي را مي‌داند مانند اينکه 2 به علاوة 2 مي شود 4 يا مجموع زواياي مثلث 180 درجه است، متخصص رياضي نيست. اگر او صورت سؤالي (مثلا يک معادلة چند مجهولي) را حفظ کند و از استاد رياضي بپرسد، بي‌گمان نميتواند از پاسخ استاد چيزي بفهمد.

2- دانشمندان، مسائل ژنتيک، جهش ژنتيک را نيز در تفاوت گروههاي خوني دخيل مي‌دانند. براي فهم بسياري از مسائل ناشي از وراثت و نحوه و امکان آن به فرزندان (از جمله گروه خوني) و امکان تفاوت گروه خوني فرزندان با گروه خوني والدين، بايستي با علم ژنتيک نيز در حد مقدور آشنا شد و حداقل بايستي نظرات دانشمند و روحاني قرن 19ميلادي يعني «مندل» و جدولي که او دربارة وراثت طراحي کرده، آشنا شد.

3- پاسخ عقلاني که به اين سوال مي‌توان داد و همه حتي افراد بي‌سواد نيز آن را درک مي‌کنند، يک پاسخ کلّي اما روشن و ساده است و همة کساني که عقل دارند، با اين پاسخ قانع مي‌شوند و آن اينکه: از لحاظ علمي، امکان تفاوت گروه خوني فرزندان با والدين وجود دارد و همة دانشمندان متخصص در علوم خون و ژنتيک بر اين باور هستند و اين همان علت اصلي تفاوت گروه‌هاي خوني فرزندان و والدين در طول نسل‌ها است.

تنها به يک مثال در اين باره قناعت مي‌کنيم و از اين مثال اسرار تفاوت و تعدد گروه‌هاي خوني روشن‌تر مي‌شود: اگر گروه خوني مادر  BOو گروه خوني پدر AO باشد، گروه خوني فرزند مي‌تواند AB يا BO يا AO يا OO باشد.

* ابوالفضل محمدي