يادي از شاعران سفر کردة تبريز

بخش ششم

کريمي مراغه‌اي

نوشته:

8 تیر 1404 12:1

ميرزاحسين کريمي مراغه‌اي، از مفاخر ادبي معاصر آذربايجان است. او از شاعراني است که در زمان حيات خود، اشعارش به صورت گسترده به ميان مردم راه يافت و بر زبانها جاري شد.

پدر وي ذاکر کريمي از شاعران آئيني مراغه بود که شعر اجتماعي و طنز نيز مي‌سرود و اشعار هجو وي عليه عوامل کشف حجاب و احمد کسروي، مورخ مشهور که عليه اسلام و تشيع تبليغات مي‌کرد، در آن روزگار بر زبان مردم آذربايجان جاري بود.

ميرزاحسين، مشي و مسير ادبي والد بزرگوار خود را با سرودن شعر آييني و اجتماعي ادامه داد و در طول عمر بابرکت خود صدها هزار بيت شعر به زبانهاي آذري و فارسي سرود و شهرتي فراگير در ايران عزيز به ويژه در جامعة آذربايجان و حتي آذري‌هاي جدا شده از ايران در قفقاز به دست آورد. امروز و در نسل‌هاي دهه پنجاه به بعد در ميان آذري‌هاي ايران کمتر کسي را مي‌توان يافت که بيت و ابياتي از اشعار او به ياد نداشته باشد.

از نگاه تاريخي و ادبي، عمر نود و يک سالة او به دو بخش تقسيم مي‌شود:

الف - قريب نيم قرن از عمر مبارک کريمي مراغه‌اي در روزگار حاکميت طاغوت بر اين مملکت سپري شد. وي در اين روزگار تاريک، علاوه بر سرودن اشعار آئيني و انتشار آنها، اشعاري طنز در تقبيح فرهنگ طاغوت و مُدها و مدل‌هاي غربي و بي‌حجابي و در مذمت گريز از فرهنگ خودي سرود. بسياري از اين اشعار به دليل بهره‌گيري از زبان ساده، توجه به مسائل روز، به کارگيري درست مايه‌هاي طنز و استفاده از اوزان و قالب‌هاي دلنشين و آهنگين بر زبان‌ها افتاد و در ميان خاص و عام اشتهار يافت.

در واقع کريمي مراغه‌اي در روزگار حاکميت طاغوت با زبان شعر به مجاهده با انحطاط فرهنگي برخاست و رسالت شاعري خود را به تبعيت از سخن نوراني رسول اکرم «صلوات الله عليه و آله» ادا کرد که فرمود: «إنّ المُؤمِنَ مُجاهِدٌ بِسَيفِهِ و لِسانِهِ»

ب- بيش از چهار دهه از عمر روشن مرحوم استاد کريمي مراغه‌اي پس از پيروزي انقلاب اسلامي و در روزگار حاکميت نوراني اسلامي و زعامت امام راحل و زعيم حکيم حاضر يعني آيت‌الله خامنه‌اي (دام عزّه) سپري شد. در اين روزگار که روزگار پختگي انديشه و ذوق و شعر کريمي مراغه‌اي بود، او با تمام توان در حمايت از تشيع، انقلاب و نظام اسلامي فعاليت کرد.

اشعار فراواني دربارة دفاع مقدس سرود، حتي منظومه‌اي مستقل با عنوان «صدام نامه» در هجو صدام جنايتکار سرود. دربارة شهدا و ارزشهاي انقلاب اشعار فراواني به نظم آورد. نسبت به تحولات سياسي در ايران و حتي خارج از ايران، شاعرانه واکنش نشان مي‌داد، چنان که دربارة فروپاشي شوروي و وضعيت آذري‌هاي جدا مانده از ايران نيز منظومة مفصلي با نام «سفرنامة باکو» سرود.

مرحوم کريمي مراغه‌اي به رغم سالخوردگي در سالهاي آخر عمر، همچنان در مجالس گوناگوني که دربارة اهل بيت «عليهم‌السلام» و عاشورا و مناسبت‌هاي انقلاب در استان‌هاي مختلف برپا مي‌شد، با شور و نشاط فراوان حضور مي‌يافت و سروده‌هاي خود را قرائت مي‌کرد.

در واقع مرحوم ‌کريمي مراغه‌اي، با پيروزي انقلاب، وظيفه و رسالت ديني و شاعرانة خود را تمام شده ندانست، بلکه پس از پيروزي انقلاب، فعاليت‌هاي خود را نيز بيشتر کرد و تا پايان عمر از سرودن شعر براي اهل بيت عليه‌السلام به ويژه حضرت سيدالشهداء «عليه‌السلام» و انقلاب اسلامي دست برنداشت.

اما آنچه دربارة شخصيت مرحوم استاد کريمي مراغه‌اي مي‌توان گفت، اينکه؛ او به معناي حقيقي کلمه، شاعر هيئتي بود. نه تنها اشعار عاشورايي او در هيئتها و مجالس عاشورايي و اهل بيتي خوانده مي‌شد، بلکه خود نيز هيئت‌دار بود و حضور در جلسات منظم هيئت خود را به هر کار و سفري ترجيح مي‌داد.

کريمي مراغه‌اي نه تنها اهل تدين و تهجد بود، بلکه بصيرت سياسي ويژه‌اي نيز داشت و در فعاليت‌هاي انقلابي که شايد از شخصيتي در سن و سال او متصور نبود، مانند امضاي بيانيه‌هاي انقلابي دربارة رويدادهاي مختلف همچون حمايت از محور مقاومت، لزوم آزادي فعالان و آراديخواهان از زندانناي باکو، اعتراض به مواضع اردوغان در جنگ قراباغ و فعالانه مشارکت داشت.

او نسبت به وطن خود ايران از جان و دل علاقمند و وفادار بود، چنان که تلاش‌هاي برخي طيف‌هاي بيگانه‌گرا براي سوء‌استفاده از شخصيت او عقيم ماند و دعوت‌هاي متعدد ديگران از او براي اقامت در باکو و ترکيه به جايي نرسيد و در مصاحبه‌اي به صراحت گفت که من به وطنم ايران وفادارم و سکونت در وطن خود را به اقامت در هر جاي جهان ترجيح مي‌دهم.

از لحاظ ادبي با قاطعيت مي‌توان گفت؛ سروده‌هاي او که بيش از سيصدهزار بيت و بيشتر به زبان شيوا و شيرين آذري است، در غناي شعر معاصر آئيني و اجتماعي آذربايجان و فراگيري شعر اجتماعي در جامعه تأثير چشمگيري داشته‌است.

دهها عنوان از مجموعه شعرهاي کريمي در زمان حيات او و به همت خود او منتشر شده است و هنوز سروده‌هاي فراواني دارد که به چاپ نرسيده است.

کريمي مراغه‌اي که متولد 1310 شمسي بود، در بهمن 1401 دار فاني را وداع گفت. تشييع جنازة او با حضور گستردة اهالي مراغه، هيئت‌هاي حسيني، شاعران و اهل فرهنگ و ادب برگزار و در در کنار مقبرة اوحدي مراغه‌اي، صاحب مثنوي جام جم به حاک سپرده شد.

اي اوخ...

زبانحال حضرت ابوالفضل (عليه‌السلام)

عبّاسه بو دشتِ کربلاني، صحراي قيامت ائتدون اي اوخ

ووردون اوزووي بو قانلي مشکه، عبّاسي خجالت ائتدون اي اوخ

گر گلماقيوي ازل بوليديم، سينه‌مده سنه مکان وئررديم

يا قلبي سنه هدف ائدرديم، يا صاق گوزومي نشان وئررديم

بولسيديم اگر بئله سوسوزسان، حتما» سو يئرينه قان وئررديم

آيا نيه دگمدون گؤزومدن، مشکيمدن اصابت ائتدون اي اوخ؟

من نهرِ فراتيدن بو مشکي، دولدورموشودوم بو نيّتيله

سيراب ائدم آلِ مصطفاني، توفيق تاپام بو خدمتيله

حاشا داخي من گئدم خيامه، اصغر يانينا بو خجلتيله

بير دسته سوسوز سولوب سارالميش، اطفاله خيانت ائتدون اي اوخ

بير مشک سويون منيم يانيمدا، آرتيخدي بو گون بهاسي جاندان

سست اولدي بدن، داخي اميديم، يأس اولدي سو مشکيم اوخلاناندان

ايمدي داخي اؤلماقا رضايم، دويدوم بو حياتيدن جهاندان

گئتدي يئره مايه‌ي حياتيم، توليدِ خسارت ائتدون اي اوخ

يوز مين يارا دگسه دلخوشام گر اوخدان پَر آچام به سانِ شهباز

گر سينسا عموديلن بو باشيم، اولّام شهدا ايچينده ممتاز

دعوا گوني جنگ جبهه سينده قرباندي شهه وفالي سرباز

افسوس قصورِ خدمت اولدي، ايجادِ ندامت ائتدون اي اوخ

هر دعويّ عشق ائدن جهاندا اثباتِ وفاده محکم اولماز

جسميمده هامي يارام ساغالسا امّا بو يارايه مرهم اولماز

مين ياره دگه، آقام حسينه بير ذرّه ارادتيم آزالماز

ظاهرده بو مشکه دگدون امّا قلبيمي جراحت ائتدون اي اوخ

تا سو واريدي قاچاردي دشمن، قورخاردي قوشون صلابتيمدن

سو گئتدي اميد يأسه دوندي، اوزدون اليمي شجاعتيمدن

ايمدي داخي راضيَم وجوديم دوغرانسين ئولوم خجالتيمدن

قورتولدون او دم که سن کماندان اعلانِ شهادت ائتدون اي اوخ

بير مشک سو اوسته من بو چؤلده، گئچميشديم ايکي اوزون قولومدان

ياغديرديلار اوستومه هوادن اوخ لشکرِ کينه صاق صولومدان

اخيامه او حاليله گئدرديم ائتدون مني منصرف يولومدان

کسدون منه راهِ آرزوني، آماليمي غارت ائتدون اي اوخ

عطشاندي رقيّه خيمه لرده، ايمدي چکوري سو انتظاري

بير عدّه الينده بوش سو جامي، گؤزلر مني دلده آه و زاري

ايمدي نه اوزيله من خجالت بيرده قيدوم خيامه ساري

بولدوردون عداوتون جهانه، اظهارِ شقاوت ائتدون اي اوخ

درياي فراتيدن بو چؤلده، بير مشک سووا قناعت ائتديم

لب تشنه سودان کناره چيخديم لب تشنه‌لره حمايت ايتديم

قلبيمده دئديم زهي سعادت، اطفالِ حسيني راحت ائتديم

اصغرله رقيّه باره سينده افکاريمي راحت ائتدون اي اوخ

قلبيمده کي ريشه‌ي وفاني، مين تيشه‌ي ظلم دگسه قازماز

قرباندي حسينه باش و جانيم، عبّاس رهِ وفادن آزماز

هئچ بير قلم اوخ کيمي اورکده معناي وفاي عشقي يازماز

دلده بوشودي يئرون، ندن بس مشکيمده اقامت ائتدون اي اوخ

گورسه منِ زاري خيمه لرده بو حاليله آل عصمت آغلار

اي‌واي عمو واي ديوب رقيّه، برپا ائليوب قيامت آغلار

بو محنته روز و شب (کريمي) جاري ائدر اشکِ حسرت آغلار

بير عمر اونون يارالي قليبين آماجِ مصيبت ائتدون اي اوخ.

فرهنگيميز...

جوانلار، يانديرون همت چراغين

گينه بير نهضته آهنگيميز وار

هجوم ائيلور بيزه فرهنگ غربي

بيزيم غربيله دايم جنگيميز وار