ويژگي‌هاي شخصيتي حضرت زينب(س)

«محمدکاظم قزويني» در کتاب «زينب‌الکبري (س) من المهد الي اللحد» مي‌نويسد: «بانوي بزرگوار ما، زينب (س) در خانداني پاک و برگزيده تربيت شد؛ او در اين خاندان، فصاحت، بلاغت و روايات گذشتگان را فرا گرفت و زندگي را در معناي واقعي آن شناخت. زينب (س) عزت‌نفس، شجاعت و چگونه انديشيدن را در خاندان وحي فرا گرفت. او آموخت که چطور بايد از انديشه و تفکر بهره ببرد و از حکمت در اداره امور استفاده کند و آن را در مواقع مورد نياز، به کار بندد.» جايگاه والاي حضرت زينب (س) در نصوص روايي، ريشه در همين تربيت الهي دارد. سخنان شورانگيز و بيانات متقن اين بانوي والامقام که در کتاب‌هايي مانند «بلاغات‌النساء»، اثر «ابن‌ابي طاهر»، جمع‌آوري شده است، نشان‌دهنده جايگاه کم‌مانند حضرت زينب (س) در عرصه‌هاي مختلف علوم و معارف ديني است. دکتر «عايشه بنت‌الشاطي»، نويسنده و پژوهشگر شهير مصري، در کتاب «زينب دختر علي (ع)» مي‌نويسد: «شخصيت زينب (س) را بايد از قدرت بيان و قوت منطق وي شناخت. سخنراني‌هاي او در صحنه کربلا و در کوفه و مجلس يزيد، او را چنان که بايد شناسانده است و در زيباترين شکل، شجاعت و سربلندي و جلال را به ما نشان مي‌دهد.»

آن عالمه بدون معلم

درباره فضايل حضرت زينب (س)، اخبار فراواني منقول است. آن بانوي بزرگوار، در زمره راويان حديث نيز بود. «محمد بن جرير طبري» در کتاب «دلائل‌الامامه»، حضرت زينب (س) را راوي روايت «فَأنتَ يا عَلي وَ شيعَتُک فِي الجَنَّه» و حديث مشهور «فدک» از مادر بزرگوارش، حضرت فاطمه‌زهرا (س)، معرفي کرده است. «سيدنورالدين جزائري» در کتاب «خصائص زينبيه»، پس از ذکر رواياتي مي‌نويسد: «حضرت زينب (س) در کوفه و در زمان خلافت پدرش، اميرالمؤمنين (ع)، براي زنان کوفه جلسات تفسير قرآن برگزار مي‌کرد.» «ابوالفرج اصفهاني» هم در کتاب «مقاتل‌الطالبيين»، پس از بيان برخي مناقب بانوي کربلا مي‌نويسد: «زينب (س) همان کسي است که ابن‌عباس از او روايت نقل کرده و درباره اش گفته است: عقيله بني‌هاشم، زينب دختر علي (ع) روايت کرده است که ...» نفوذ کلام و منطق استوار حضرت زينب (س) مورد تمجيد امامان معصوم (ع) بوده است.

در جريان ورود کاروان اسراي کربلا به کوفه و پس از سخنراني کوبنده حضرت زينب (س) در مذمت کوفيان، امام سجاد (ع) درباره عمه خود فرمودند: «يا عمه! انتِ بحَمد ا... عالِمَةٌ غَيرُ مُعَلَّمَةٍ، فَهِمَةٌ غَيرُ مُفهَّمَةٍ؛ عمه‌جان! سپاس خداي را که تو بانوي عالمي هستي که معلمي نداشته و دانايي هستي که کسي به وي چيزي نياموخته است.» (بحارالانوار؛ ج 45؛ ص 164) حضرت زينب (س) به سبب فضايل پرشمارش، مورد احترام امامان معصوم (ع) و عموم مسلمانان بود. در روايتي که مرحوم «سيدعلي‌نقي فيض‌الاسلام» نيز آن را در کتاب «خاتونِ دو سَرا»، نقل کرده، آمده است: «إنَّ الحُسَين عليه السلام، کانَ اِذا زارَتهُ زَينَبُ، يقوم اجلالاً لَها و کانَ يَجلِسُها في مَکانِه؛ هرگاه حضرت زينب (س) به ديدار امام حسين (ع) مي‌آمد، به احترام او از جا برمي‌خاست و خواهر بزرگوارش را جاي خود مي‌نشاند.»

چرا «عقيله بني‌هاشم»؟

«عقيله بني‌هاشم» لقب حضرت زينب (س) است. دکتر «عايشه بنت‌الشاطي» مي‌نويسد: «در برخي روايات آمده است که او [حضرت زينب (س)]مجالس علمي داشت و زنان به قصد آموختن احکام دين، نزد او مي‌رفتند. اين صفات برجسته، زينب (س) را از ديگر بانوان، ممتاز مي‌کرد، چنان‌که او را عقيله بني‌هاشم مي‌ناميدند و از وي حديث فرامي‌گرفتند.» درباره دليل ملقب شدن حضرت زينب (س) به «عقيله بني‌هاشم»، نظر‌هاي مختلفي وجود دارد. «ابوالفضل کاشاني» در کتاب «250 کرامه للسيده زينب عليهاالسلام» مي‌نويسد: «زينب (س) به عقيله، عقيله بني‌هاشم و عقيله الطالبيين ملقب شده است و عقيله، بانويي را گويند که بزرگوار و در ميان قومش بسيار عزتمند است و زينب (س) چنين بانويي بود.» «محمدکاظم قزويني» هم در کتاب «زينب‌الکبري (س) من المهد الي اللحد» مي‌نويسد:

«زينب (س) به عقيله شهرت دارد ... ما در کتاب‌هاي لغت، معاني متعددي براي واژه عقيله يافته‌ايم که مهم‌ترين آن‌ها بانوي بزرگوار، بانوي والامقام و بانوي گران قدر است.» با اين حال، برخي دليل ملقب شدن حضرت زينب (س) به «عقيله بني‌هاشم» را دانايي و علم آن حضرت مي‌دانند. «ابن اثير» در جلد هفتم کتاب «اسدالغابه في معرفه الصحابه» (چاپ دار احياءالتراث) مي‌نويسد: «وَکَانَتْ زَيْنَبُ اِمْرَأَةً عَاقِلَةً لَبيبَةً جَزْلَةً؛ زينب (س) زني عاقل، خردمند و باذکاوت بود.» او ضمن اشاره به خطبه حضرت زينب (س) در کاخ يزيد، مي‌افزايد: «وَهُوَ يَدُلُّ عَلَي عَقْلٍ وَقُوَّةِ جَنَانٍ؛ و اين خطبه بر عقل و قوت قلب زينب (س) دلالت دارد.» چنين ستايش‌هايي از ذکاوت و هوشياري بانوي کربلا، در بسياري از آثار تاريخي دانشمندان مسلمان، اعم از شيعه و سني، به چشم مي‌خورد.

اسوه زهد و تهجّد

زهد و تعبد از ديگر ويژگي‌هاي شخصيتي حضرت زينب (س) است. «شيخ ذبيح‌ا... محلاتي» در کتاب «رياحين الشريعه» مي‌نويسد: «تهجد و شب زنده‌داري زينب (س) در تمام عمرش ترک نشد؛ حتي در شب يازدهم محرم و با آن همه فرسودگي و خستگي و ديدن آن مصيبت‌هاي دلخراش. حضرت سجاد (ع) مي‌فرمايد که در آن شب ديدم، عمه‌ام بر سجاده نمازش نشسته و مشغول عبادت است.» آيت‌ا... «محمدباقر بيرجندي» در کتاب مشهور «کبريت احمر»، پس از بيان وقايع مربوط به وداع امام حسين (ع) با خواهر بزرگوارش، روايتي را نقل مي‌کند و از قول امام حسين (ع) مي‌نويسد: «يا اختاه! لا تنسني في صلاه الليل؛ خواهرم! در نماز شبت مرا فراموش نکن.» در روايتي از امام سجاد (ع) نيز، نقل شده است که عبادت و شب زنده‌داري‌هاي حضرت زينب (س) در تمام طول سفر دشوار کاروان اسرا به شام و بازگشت به مدينه، ترک نشد.

شايد، نوشتار مرحوم شيخ «عبدا... مامقاني»، عالم و رجالي بزرگ شيعه، درباره حضرت زينب (س) و مقام والاي ايشان، حُسن ختامي درخور و شايسته بر اين نوشتار باشد. او در جلد سوم کتاب «تنقيح المقال في علم الرجال» مي‌نويسد: «زَيْنَبُ و ما زَيْنَبُ؟ وَ ما اَدريکَ ما زَيْنَبُ؟ هِيَ عَقيلَةُ بَني هاشِمٍ وَ قَدْ حازَتْ مِنَ الصِّفاتِ الْحَميدَةِ ما لَمْ يُحزْها بَعْدَ اُمِّها أحَدٌ حَتي حَقَّ اَنْ يُقالَ هِيَ الصِدّيقَةُ الصُغْري ... هِيَ فِي الصَّبْرِ وَ الثَّباتِ وَ قُوَّةِ الايمانِ وَالتَّقوي وَحيدَةٌ وَ هِيَ فِي الْفَصاحَةِ وَ الْبَلاغَةِ کَاَنَّها تَفْرَغُ عَنْ لِسانِ أميرِالمؤمنين عليه‌السلام؛ زينب! به راستي زينب کيست؟ تو چه داني که زينب کيست؟ او عقيله بني هاشم است که در صفات ستوده، برترين است و کسي جز مادرش بر او افتخار و برتري ندارد، تا جايي که اگر به او «صديقه صغري» بگوييم، به حق سخن گفته‌ايم ... او در صبر و قوت ايمان و تقوا منحصر به فرد بود و در فصاحت و بلاغت، انگار از زبان اميرالمؤمنين عليه السلام سخن مي‌گفت.»