ويژگي‌هاي حضرت عباس(عليه‌السلام) در کلام معصومين

حجت‌الاسلام محمد جعفري، کارشناس علوم ديني و پژوهشگر تاريخ اسلام با بيان اينکه حضرت عباس (عليه‌السلام) از برجسته‌ترين شخصيت‌هاي تاريخ اسلام و شاگردان اهل‌بيت هستند، گفت: شجاعت و محافظت از دين خدا و اهل بيت (عليه‌السلام) در کنار ادب و اخلاق و اطاعت محض از ائمه حق، از ايشان  چهره‌اي ساخت که همواره نامشان در کنار نام امام حسين(عليه‌السلام) به‌عنوان برترين يار و وفادارترين برادر قرارگيرد، با اين وجود به دليل کمبود منابع تاريخي درباره زندگي و شخصيت حضرت عباس پيش از واقعه عاشورا، يکي از بهترين منابع شناخت ايشان متن زيارتنامه‌اي است که از جانب امام معصوم خطاب به حضرت صادر شده است.

او ادامه داد: امام صادق(عليه‌السلام)‌ در اين زيارتنامه که از معتبرترين زيارتنامه‌ها بين امامزادگان است، ويژگي‌هاي حضرت را بيان مي‌کنند. همچنين امام در جايي ديگر با اشاره به مقام رفيع حضرت عباس، مي‌فرمايند «کانَ عَمُّنَا العَبّاسُ بنُ عَلِيٍّ نافِذَ البَصيرَةِ صُلبَ الإيمانِ جاهَدَ مَعَ أبي عَبدِاللّه ِو أبلي بَلاءً حَسَنا و مَضي شَهيداً؛ همانا عموي ما عباس بن علي بصيرتي نافذ و ايماني استوار داشت، او در محضر اباعبدالله (عليه‌السلام) جهاد کرد،‌ در راه حضرتش جانبازي و ايثار کرد تا به شهادت رسيد.»

جعفري گفت: در متن زيارتنامه حضرت به برخي از ويژگي‌ها و خصيصه‌هاي حضرت عباس(عليه‌السلام)اشاره شده؛ از جمله در بخشي از اين زيارتنامه که به آيه 69 سوره نساء اشاره دارد،أَشْهَدُ أَنَّکَ لَمْ تَهِنْ وَ لَمْ تَنْکُلْ وَ أَنَّکَ مَضَيْتَ عَلَي بَصِيرَةٍ مِنْ أَمْرِکَ مُقْتَدِيا بِالصَّالِحِينَ وَ مُتَّبِعا لِلنَّبِيِّينَ؛ خداوند تو را با پيامبران، صدّيقان، شهدا و صالحان محشور کند که آنها خوب رفيقاني هستند، من شهادت مي‌دهم که تو سستي نورزيدي و باز نايستادي و بر آگاهي از کار خويش و در حال پيروي از صالحان و پيروي از پيامبران از دنيا رفتي.»

اين پژوهشگر تاريخ اسلام بيان کرد:در اين زيارتنامه اظهار مي‌شود که حضرت عباس (عليه‌السلام) نه تنها در مسير دين اهل سستي و تنبلي نبود بلکه با بصيرتي که داشت مسير زندگي خود را با اقتداي به ائمه (عليه‌السلام) و اطاعت کامل از آموزه‌هاي الهي طي کرد؛ همچنين در بخشي ديگري از اين زيارتنامه آمده «أَشْهَدُ لَکَ بِالتَّسْلِي وَ التَّصْدِيقِ وَ الْوَفاءِ وَالنَّصِيحَةِ لِخَلَفِ النَّبِيِّ صَلَّي اللّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ الْمُرْسَلِ وَالسِّبْطِ الْمُنْتَجَبِ، وَالدَّلِيلِ الْعالِمِ، وَالْوَصِيِّ الْمُبَلِّغِ، وَالْمَظْلُومِ الْمُهْتَضَم»؛ گواهي مي‌دهم براي شما به تسليم و تصديق و وفا و خيرخواهي، نسبت به فرزند پيامبر مرسل (ص) و فرزند برگزيده، راهنماي دانا،  جانشين تبليغ‌کننده و ستمديده غارت‌زده؛ امام چند ويژگي را به حضرت ابوالفضل  نسبت مي‌دهند که عبارتند از مقامِ تسليم، تصديق،‌ وفاء و خلوص عمل نسبت به اهل بيت.

اين کارشناس مسائل ديني با بيان اينکه يعني شيعه بايد نسبت به ائمه، سخنان و سيره ايشان تسليم بوده، آنها را تصديق کرده و ياري و کمک خود را به آنها با اخلاص ارائه کند، گفت: در فرازي ديگر از زيارتنامه حضرت عباس، امام براي ايشان دعا کرده، مي‌فرمايد: «فَجَزاکَ اللّهُ عَنْ رَسُولِهِ وَعَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَعَنِ الْحَسَنِ وَالْحُسَيْنِ صَلَواتُ اللّهِ عَلَيْهِمْ أَفْضَلَ الْجَزاءِ بِمَا صَبَرْتَ وَ احْتَسَبْتَ وَأَعَنْتَ فَنِعْمَ عُقْبَي الدَّار؛ خدا از سوي پيامبر و اميرمؤمنان و حسن و حسين (عليه‌السلام) به شما  پاداش خير دهد،  که صبر کردي، کار خويش را  به حساب خدا گذاشتي و امام را ياري کردي؛ پس چه نيکو سرانجامي است خانه آخرت».

جعفري دراين‌باره توضيح داد: در اين عبارت؛ پاداش و اجر شيعياني همچون حضرت عباس بر عهده خدا و اهل‌بيت‌ است که به واسطه صبر، احتساب و خاکساري به آنها اعطا مي‌شود، احتساب در لغت به معناي آن است که فردي کار خود را به حساب خدا واگذار کرده و «أعنت» از ريشه عَنَت به معناي خاکساري و تواضع است.

او اضافه کرد: در جاي ديگري از اين زيارت حضرت عباس (عليه‌السلام)  «فَنِعْمَ الْأَخُ الْمُواسِي» خطاب مي‌شوند؛ مواسي يعني کسي که به مال و جان، ياري مي‌کند و غمخوار است و حضرت ابالفضل براي امام حسين برادري خوب و غمخوار بود که با همه دارايي خود ايشان را ياري کرد چنانکه شيعه بايد نسبت به امام خود اين چنين باشد و امکان و توان بذل جان و مال را داشته باشد و در قلب و احساس غمخوار امام خود باشد.

او با اشاره به بخش ديگري از زيارتنامه حضرت عباس بيان کرد: امام در فراز ديگري از زيارتنامه مي‌فرمايند«فَنِعْمَ الصَّابِرُ الْمُجاهِدُ الْمُحَامِي النَّاصِرُ وَ الْأَخُ الدَّافِعُ عَنْ أَخِيهِ الْمُجِيبُ إِلي طاعَةِ رَبِّهِ؛ در اين بخش حضرت با چند ويژگي ديگر معرفي مي‌شوند؛ صابر؛ به اين معني که حوادث زندگي سبب شکست‌ساختارهاي شخصيتي و کاهش معنويت فرد نمي‌شود بلکه با صبري هدفمند و جهت‌دار (به خاطر رضايت امام خويش) از چالش‌ها عبور مي‌کند، او مجاهد جهاد اکبر و اصغر بود که طبق روايت، جهاد اکبر مبارزه با نفس و مقدمة جهاد اصغر يا مبارزه در ميدان و حمايت و دفاع فيزيکي امام عصر  است.

اين پژوهشگر تاريخ اصلام تصريح کرد: ويژگيِ ديگر حضرت عباس در اين متن رسيده از امام، «الْمُجِيبُ إِلي طاعَةِ رَبِّهِ» است؛ به معناي آنکه ايشان اجابت‌کنندة امر پروردگار بودند که اين قسمت ذيل آية 24  سورة انفال قرار مي‌گيرد ‌که خداوند فرمود «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اسْتَجيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما يُحْييکُم‏ ...؛ اي اهل ايمان، هنگامي که خدا و پيامبرش شما را به حقايقي که به شما حيات معنوي و زندگي واقعي مي‌بخشد، دعوت مي‌‏کنند اجابت کنيد.» حضرت عباس و ساير ياران اباعبدالله، دعوت خدا و رسول خدا(صلي الله عليه و آله) را اجابت کردند و به حيات جاودانه در معيت امام حسين (عليه‌السلام) دست يافتند.

اين کارشناس مسائل ديني ادامه داد: امام سجاد(عليه‌السلام) درباره منزلت عباس(عليه‌السلام) فرمود «وَ إِنَّ لِلْعَبَّاسِ‏ عِنْدَ اللَّهِ‏ تَبَارَکَ وَ تَعَالَي مَنْزِلَةً يَغْبِطُهُ بِهَا جَمِيعُ الشُّهَدَاءِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ؛ همانا براي عباس(عليه‌السلام) در پيشگاه خداوند مقامي است که همه شهدا در قيامت بر آن غبطه مي‌خورند.

وي تأکيد کرد: همين ويژگي‌ها حضرت عباس(عليه‌السلام) را مقرب درگاه خدا و محبوب اهل بيت قرار داد به طوري که امام معصوم که تعارف، دروغ و زياده‌گويي در کلام ايشان راه ندارد، خطاب به ايشان «جانم بفدايت» بگويند و در هنگام مواجهه با پيکر خونين او بيان کنند که «ألآن إنکَسَر ظَهري و قلّت حيلَتيِ»؛ يعني اکنون کمرم شکست و چاره‌ام اندک شد.

جعفري گفت: در روايات بزرگي مصيبت شهادت ايشان براي امام حسين (عليه‌السلام) به بزرگي مصيبت شهادت حضرت حمزه براي پيامبر(صلي الله عليه و آله) تشبيه شده و همه اين توصيفات از زبان معصومين نشان مي‌دهد که رعايت ادب، تواضع در محضر اهل‌بيت و برخورداري از بصيرت و علم و نگاه درست در دين  مي‌تواند انسان را به اعلاترين درجات انساني برساند.