وصاياي امام علي(عليه السلام) به جوانان - 2

تجربه اندوزي:

استفاده ازتجارب ديگران ازجمله مواردي است که دروصاياي امام علي(عليه السلام) ديده مي شود. آن حضرت مي فرمايد:

اعرض عليه اخبار الماضين وذکره بما اصاب من کان قبلک الاولين وسرفي ديارهم وآثارهم فانظر فيما فعلوا وعما انتقلوا واين حلوا ونزلوا (30

اخبار گذشتگان را بر قلبت عرضه کن وآن چه را که به پيشينيان رسيده به ياد آر، در ديار وآثار مخروبه آن ها گردش کن ودرست بنگر آن ها چه کرده اند. ببين از کجا منتقل شده اند ودر کجا فرود آمده اند

 هر چند آحاد جامعه به راهنمايي افراد آزموده واستفاده از تجارب به دست آمده از سرگذشت پيشينيان دارد، زيرا :

اولا، جوان به مقتضاي سن کم خود، داراي ذهني خام وعاري از تجربه است. او سرد وگرم روزگار را نچشيده وبا مشکلات ودشواري هاي کم تري در زندگي روبه رو شده است، که گفته اند:« آن چه را که جوان در آيينه مي بيند پير در خشت خام بيند». از اين رو بعضي مواقع فشار ومشکلات، آرامش دروني جوان را مختل مي کند واو را به افسردگي يا تند خويي مي کشاند.

 ثانيا، تخيلات موهوم که ازويژگي هاي دوران جواني است، چه بسا جوان را از شناخت حقيقت باز دارد. تجربه، پرده هاي وهم وپندار را پاره مي کند وانسان را به واقع رهنمون مي سازد. امام علي(عليه السلام) مي فرمايد:

التجارب علم مستفاد (31

تجارب بشر، دانش سود مندي است

ثالثا، جوان با وجود برخورداري از منبع سرشار هوش علمي وفني وقابليت کسب مهارت هاي گوناگون، به دليل نداشتن تجارب زندگي فاقد هوش اجتماعي است. از اين رو در معرض تصميم هاي نسنجيده وزيان بار وافتادن در دام ديگران قرار دارد . امام علي(عليه السلام) مي فرمايد:

من قلت تجربته خدع (32

کسي که تجربه اش کم  و ناچيز باشد ، فريب مي خورد

در سايه تجربه، اشتباه به حداقل مي رسد. امام علي(عليه السلام) مي فرمايد:

من کثرت تجربته قلت غرته (33

کسي که تجربه اش زياد باشد، کم تر فريب مي خورد

 آن چه مي تواند مدد کار جوان در ايام سخت وعبور از مراحل دشوار زندگي باشد، بهره برداري از تجارب کساني است که خود در طول زندگي اين منازل  پر خطر را  طي کرده و به سلامت از آن ها گذشته است . امام علي (عليه السلام) مي فرمايد:« با مردان آزموده هم نشين باش که آن ها متاع پر ارج تجربه هاي خود را به گران ترين بها يعني فدا کردن عمر خود تهيه کرده اند وتو آن متاع گران قدر را با ارزان ترين قيمت (با صرف چند دقيقه) به دست مي آوري.(34

عبرت از تاريخ:

يکي از مصاديق بارز تجربه اندوزي، مطالعه سرگذشت پيشينيان وتاريخ امم سابق است. تاريخ آيينه اي است که گذشته را نشان مي دهد وحلقه رابط بين حال وگذشته وچراغ راه آينده است. استاد مطهري(ره) مي گويد:« انسان همان طور که از مردم هم زمان خود ادب وراه ورسم زندگي مي آموزد واحيانا لقمان وار از بي ادبان ادب مي آموزد که مانند آن ها نباشد، به حکم همين قانون از سرگذشت مردم گذشته نيز بهره مي گيرد. تاريخ مانند فيلم زنده اي است که گذشته را تبديل به حال   مي نمايد.»(35

مشابهت سرنوشت ملت ها، همگان به ويژه نسل جوان را به مطالعه تاريخ فرا مي خواند. امام علي (عليه السلام) مي فرمايد: براي شما در تاريخ قرون گذشته درس هاي عبرت فراواني وجود دارد. کجايند عمالقه؟ کجايند فرزندان آن ها؟ کجايند فرعون ها وفرزندانشان؟ (36

آداب معاشرت ودوستي:

شکي نيست که بقا ودوام دوستي منوط به رعايت حدود دوستي وآداب معاشرت است. دوست گرفتن آسان است اما نگه داري آن مشکل تر است. امام علي(عليه السلام) در قسمتي ديگر از نامه مبارک خود به نکات ظريفي که موجب پايداري پيوند دوستي است، اشاره مي کند ومي فرمايد: ناتوان ترين مردم کسي است که از دوست گرفتن عاجز باشد وناتوان ترازاو فردي است که دوست را از دست بدهد. (37

بعضي جوانان از عدم ثبات وناپايداري روابط دوستانه شکايت مي کنند، که دليل عمده آن رعايت نکردن حدود دوستي وافراط وتفريط در رفاقت است. به طور يقين عمل به دستورات ونصايح سود مند امام علي(عليه السلام) مي تواند در حل اين مشکل کارساز باشد.

محورهاي کلي سخنان امام علي(عليه السلام) در اين قسمت عبارت است از:

 اعتدال در دوستي:

افراط در دوستي وتجاوز از حريم اعتدال در دوران جواني کم وبيش ديده مي شود، ودليل آن انگيزه عاطفي واحساسات دوران جواني است. اين عده از جوانان در ايام دوستي به رفيق خود بيش از حد ابراز علاقه ومحبت مي کنند ودر ايام جدايي بيش از حد ابراز مخالفت ودشمني مي کنند تا جايي که ممکن است به کارهاي خطرناکي دست بزنند. توصيه امام علي(عليه السلام) ميانه روي در رفاقت است. آن حضرت مي فرمايد: با دوست مورد علاقه ات به مدارا اظهار دوستي کن، شايد روزي دشمنت گرددودراظهاربي مهري به کسي که براوخشم گرفته اي مدارا کن، چه بسا ممکن است دوستت گردد.(38) دراين نامه نيزآن حضرت مي فرمايد: اگر خواستي رابطه ات را با برادرت قطع کني راهي را برايش بگذار که اگر روزي خواست برگردد، راه بازگشت داشته باشد.

سعدي در اين باره مي گويد: «هر آن سري که داري با دوست در ميانه منه، چه داني که وقتي دشمن گردد وهرگزندي که تواني به دشمن مرسان، باشد که وقتي دوست شود.» (39

 محبت متقابل:

دوستي ورفاقت بر اساس محبت متقابل است. اگر يکي از دو طرف خواهان برقراري رابطه وديگري بي ميل باشد، نتيجه اي جز ذلت وخواري مشتاق دوستي نخواهد داشت. از اين رو امام علي(عليه السلام) در نامه مبارک مي فرمايد:

لا ترغبن فيمن زهد عنک (40

به کسي که به تو علاقه ندارد، ابراز علاقه مکن

 شاعر مي گويد:

چه خوش بي مهرباني هر دو سر بي                      وگر نه مهرباني درد سر بي

حفظ رابطه دوستي:

امام علي (عليه السلام) به حفظ رابطه دوستي تاکيد  مي ورزد و از عواملي که موجب تحکيم آن مي شود ، ياد مي کند و مي فرمايد: اگررفيقت امساک ورزيد، تو بذل وبخشش داشته باش وهنگام فاصله گرفتن او، عذرش را بپذير. اما از آن جا که بعضي ظرفيت کمي داشته وبزرگواري واحسان را حمل برحقارت ديگري وزرنگي خود مي کنند، آن حضرت مي فرمايد: در همه اين موارد موقع شناس باش وبر حذر باش از اين که آن چه گفته شد در غير محلش قرار دهي يا درباره کسي که اهليت ندارد به انجام برساني.

نکته ديگر نصيحت کردن به رفيق وخير خواهي براي او است. آن حضرت مي فرمايد: خير خواهي ات را به دوستت خالص کن، خواه خوش آينده دوستت باشد وخواه خوش آيند او نباشد.(41)

پي نوشتها:

30- نهج البلاغه،همان.

31- غررالحکم ودررالکلم،ج1، ص260 .

32- همان، ج5، ص185 .

33- همان، ص214 .

34- شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد،(قم، منشورات مکتبه آيه الله العظمي مرعشي نجفي، چاپ دوم) ج20، ص335 .

35- مجموعه آثار، ج2، ص372 .

36- نهج البلاغه فيض الاسلام، خطبه181 .

37- بحارالانوار، ج74، ص278 .

38- نهج البلاغه، قصار260 .

39- گلستان سعدي،باب8 .

40- نهج البلاغه، نامه31 .

41- همان .