هفت اثر و برکت صله رحم

دلايل اصالت

 

1ـ دسـتور خداست

عمر بن مريم مي گويد: از امام صادق (ع)، درباره: آيه (وَالَّذينَ يَصِلُونَ ما اَمَرَاللّهُ اَنْ يُوصَلَ)369 پرسش کردم، پاسخ داد: (مِنْ ذلِکَ صِلَةُ الرَّحِمِ وَ غايَةُ تَأويلِها اِيّانا)370 صله رحم مصداق آن است و تأويل نهايي آن ما هستيم.

 

2ـ مـقـدّمـه تـقـواسـت

تـقـوا از اصـولي تـريـن مـسـائل اخـلاق اسـلامـي اسـت و تار و پود آن را تشکيل مي دهد و صله رحم مقدمه و مکمّل تقواست.

 

امام رضا(ع) فرمود:

(اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ اَمَرَ بِثَلاثَةٍ مَقْرُونٌ بِها ثَلاثَةٌ اُخْري... اَمَرَ بِاتِّقأ اللّهِ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ فَمَنْ لَمْ يَصِلْ رَحِمَهُ لَمْ يَتَّقِ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ)371

خـداونـد بـه سـه چيز دستور داده که توأم با سه چيز ديگر است (از جمله) به تقواي الهي و صله رحم دستور داده و هر کس صله رحم نکند، تقواي الهي هم ندارد.

 

3ـ از شؤون امامت است

امام صادق (ع) خطاب به شيعيان مي فرمايد:

خداوند بزرگ، دوستي، ولايت و اطاعت ما را بر شما واجب کرده است، پس هر کس با ماست بايد از مـا پـيـروي کـند و ورع، کوشش، اداي امانت به نيکوکار و بدکار و صله رحم از شؤ ون ماست.372

 

4ـ علامت دين است

اميرمؤمنان صلوات اللّه عليه مي فرمايد:

ديـنـداران را نـشـانـه هايي است که بدان شناخته مي شوند: راستگويي، امانتداري، وفاي به عهد و صله رحم.373

5ـ اخـلاق را نـيـکـو مـي کـنـد

تـأکـيد بر پيوند خانوادگي و اصرار بر آن بسياري از اخلاق نـيـکـوي ديـگـر چون، انفاق، تعاون، شادمان کردن مؤمن، دفاع از حق، سخاوت و... را در پي دارد، از اين رو حضرت باقر(ع) فرمود:

(صِلَةُ الاَْرْحامِ تُحَسِّنُ الْخُلْقَ وَ تُسَمِّحُ الْکَفَّ وَ تُطَيِّبُ النَّفْسَ...)374

پيوند با خويشاوندان، اخلاق را نيکو، دست را بخشنده و جان را با صفا مي کند.

 

6ـ مـانـع گناه است

اسحاق بن عمّار مي گويد: از حضرت صادق (ع) شنيدم که فرمود: (صله رحم و نيکويي، حساب را آسان و از گناه جلوگيري مي کنند.)375

 

جايگاه ممتاز

 

ارزندگي و فضيلت سرشار پيوند خانوادگي، آن را از موقعيت ممتازي برخوردار ساخته و از نظر درجه اهميت، در رديف ايمان به خدا قرار داده است.

 

امام صادق (ع) مي فرمايد:

(مـردي نـزد رسـول خدا(ص) آمد و عرض کرد: اسلام برتر چيست؟ پيغمبر(ص) فرمود: ايمان به خدا. پرسيد بعد از آن چيست؟ فرمود: صله رحم...)376

 

امام باقر(ع) نيز مي فرمايد:

(اَفْضَلُ ما تَوَسُّلَ بِهِ الْمُتَوَسِّلُونَ الاْ يمانُ بِاللّهِ وَ صِلَةُ الرُّحِمِ...)377

بهترين چيزي که متوسّلان (به خدا) بدان چنگ زده اند، ايمان به خدا و صله رحم است.

ابـو ورد مـي گـويـد: از امـام بـاقر(ع) پرسيدم: چگونه خداوند به بهترين وجه پرستش مي شود؟ فرمود: (با صله رحم.)378

اميرمؤ منان صلوات اللّه عليه نيز آن را جزو برترين مروّت وجوانمردي دانسته،مي فرمايد:

(مِنْ اَفْضَلِ الْمُرُوَّةِ صِلَةُ الرَّحِمِ)379

از سـوي ديـگر، قطع پيوند خانوادگي به شدت مورد نکوهش قرار گرفته و در زمره گناهان کبيره شمرده شده و قاطع رحم مورد لعنت خدا قرار گرفته است.380 که نتيجه معکوس آن، فضيلت صله رحم را دو چندان مي کند.

 

آثار ارزنده صله رحم

 

بدون ترديد هر چه را اسلام بر آن تأکيد کرده، داراي حکمت و تأثير مثبت در زندگي انسان است، خواه ما از آن اثر و حکمت آگاه شويم و خواه آگاه نشويم و هر چه تأکيد و سفارش بيشتر باشد، آثار آن دستور نيز افزون تر خواهدبود.

تحکيم پيوند خانوادگي نيز آثار و برکات بيشماري در پي دارد که مهم ترين آنها را در زير مي آوريم:

 

الف ـ عـمـر طـولانـي:

تـحکيم رابطه خويشاوندي، عمر را افزايش مي دهد چنانکه قطع آن، از عمر انسان مي کاهد، رسول گرامي اسلام (ص) فرمود: مـردي صـله رحـم بـه جـا مـي آورد در حـالي کـه سـه سـال بـيـشـتـر از عـمـرش بـاقـي نـيـسـت، ولي خـداونـد، آن را بـه سـي سال افزايش مي دهد.381

 

ب ـ آبـادانـي شـهـرهـا:

امـيـرمـؤ مـنـان (ع) از رسـول خـدا(ص) نقل مي کند که فرمود:

(صِلَةُ الرَّحِمِ تَعْمُرُ الدِّيارَ وَ تَزيدُ فِي الاَْعْمارِ وَ اِنْ کانَ اَهْلُها غَيْرَ اَخْيارٍ)382

صـله رحـم شـهـرهـا را آبـاد مـي کـنـد و عـمـرهـا را افـزايـش مـي دهـد گـر چـه اهل آن از زمره نيکان نباشند.

 

ج ـ پـاکـيـزگـي کـردار:

امـام صـادق (ع)، صـله رحـم را مـايـه پـاکـيـزه شـدن اعمال مي داند:

(اِنَّ صِلَةَ الرَّحِمِ تُزَکِّي الاَْعْمالَ...)383

 

د ـ فراواني ثروت:

با اينکه در ظاهر، صله رحم، با رفت و آمد و هزينه شدن بخشي از درآمد انـسـان هـمـراه اسـت ولي پـيـشـوايـان مـعـصـوم تـأکيد کرده اند که چنين هزينه هايي سبب برکت زندگي و فراواني درآمدها مي گردد.

 

امام علي (ع) مي فرمايد:

(صِلَهُ الاَْرْحامِ تُثْمِرُ الاَْمْوالَ وَ تُنْسِي ءُ فِي الاَّْجالِ)384 پيوند با خويشان، ثروت ها را بارور مي سازد و مرگ ها را به تأخير مي اندازد.

 

ه‍ ـ تـحکيم عاطفي:

افراد فاميل به طور طبيعي با يک احساس خاص با هم مرتبطند و يکديگر را دوست دارند. اين عواطف و احساسات از نعمت هاي ارزشمند الهي است که در درون انسان تعبيه شده و از راه صـله رحـم بـر تـحـکـيـم و گـسـتـرش آن تـأکـيـد شـده اسـت و آن کـسـي کـه بـه ايـن عـمـل خـدا پـسـنـدانـه اقـدام مـي کـند، احساسات فاميل را نسبت به خود جذب مي کند.

به تعبير امام باقر(ع) (صِلَةُ الاَْرْحامِ وَ تُحَبِّبُ في اَهْلِ بَيْتِهِ فَلْيَتَّقِ اللّهَ وَ لْيَصِلْ رَحِمَهُ)385

پيوند خانوادگي (فرد را) در فاميلش محبوب مي گرداند. پس شخص بايد تقواي الهي پيشه کند و با فاميلش پيوند برقرار نمايد.

 

و ـ آسـانـي حـسـاب:

يـکـي از مـقـاطـع بـسـيـار مـشـکـل جهان آخرت، رسيدگي به حساب و کتاب اعـمـال اسـت و صـله رحـم ايـن خـاصـيـت را دارد کـه در چـنـان مـوقـعـيـتـي عامل خويش را کمک کرده و حسابرسي او را آسان مي نمايد.

 

امام صادق (ع) فرمود:

(اِنَّ صِلَةَ الرَّحِمِ... تُيَسِّرُ الْحِسابَ وَ تَدْفَعُ الْبَلْوي...)386 همانا صله رحم، حساب را آسان و بلا را دفع مي کند.

 

ز ـ ورود بـه بـهـشت:

آرزوي هر مؤ من، سعادت اخروي و جاي گرفتن در بهشت جاويد است و چنين آرزويـي بـا تـحـکـيـم پـيـونـد خـانـوادگـي مـيـسـّر مـي گـردد.

 

رسول بزرگوار اسلام (ص) فرمود:

شـش چـيـز اسـت که اگر کسي به يکي از آنها عمل کند، در روز قيامت از او حمايت مي کند تا وارد بهشتش سازد ... و يکي از آنها صله رحم است.387

 

فراگيري

 

ارزش و اهـمـيـّت پـيـونـد خـانـوادگـي ايـجـاب مـي کـنـد کـه شـامـل و فراگير باشد تا از سويي هيچ فاميلي از آن محروم نگردد و از سوي ديگر هرگونه کار نيک و پسنديده اي که امکان دارد، نسبت به رحم انجام پذيرد.

 

الف ـ عموميت ارتباط

آيـات و روايـاتـي کـه پـيـرامـون صـله رحـم سـخـن گـفـتـه انـد، مـحـدوديـتـي بـراي افرادفاميل قائل نشده اند و ظاهراً شامل همه اقسام آن اعم از دور و نزديک، فقير و غني، کافر و مسلمان، بدکار و نيکوکار و... مي شود و در برخي روايات نيز بر آن تأکيد شده است:

روزي رسول خدا(ص) به مردم فرمودند: آيا شما را به (دارنده) بهترين اخلاق دنيا و آخرت راهنمايي کنم؟ [گـفـتند: آري فرمود:] کسي که با بُرنده رابطه خويشاوندي، پيوند برقرار سازد و به آن که مالش را از او دريغ داشته، ببخشايد و از کسي که به او ستم نموده درگذرد.388

عبداللّه بن سنان مي گويد: به امام صادق (ع) عرض کردم: پسر عمويي دارم که هر چه با او رابطه برقرار مي سازم، او قطع رابطه مي کند، اجازه مي دهي، من هم با او قطع رابطه کنم؟) (امـام اجـازه نـداد) و فـرمـود: (اگـر تـو بـه رابـطـه ات ادامـه دهـي، خـداوند پيوندتان را بـرقـرار مـي کـنـد ولي اگـر تـو هـم قـطـع رابـطـه کـنـي، خـداونـد پيوندتان را قطع خواهد کرد389.)

جـهـم بـن حـمـيد نيز مي گويد: به امام صادق عرضه داشتم: خويشاونداني دارم که بر آيين من نـيـسـتـند، آيا حقّي بر گردن من دارند؟ پاسخ داد: هيچ چيز مانع حق خويشاوندي نمي شود، اگر آنـهـا بـر آيـيـن تـو بـودنـد، دو نـوع حـق بـر گـردنـت داشـتـنـد: حـق خـويـشاوندي و حق مسلماني.390

 

ب ـ انواع صله

پـيـونـد خـانـوادگـي يـک مـفـهـوم عـرفـي اسـت و شـامـل هـر گـونـه کـاري کـه پسنديده و براي فاميل سودمند باشد، مي شود.

از سلام و احوال پرسي گرفته تا کمک هاي متنوع مادي و معنوي و از جـان مـايـه گـذاشـتـن بـراي فاميل؛ بنابراين مؤمن بايد در حد توان خويش و نياز اعضاي خـانـدان، از آنـان دلجـويـي کـنـد و هـيـچ گـونـه کـمک و رسيدگي را از آنان دريغ ندارد؛ اگر خويشاوندي نياز مالي دارد، يا از او قرض مي خواهد، به او بپردازد.

اگر کمک جسمي، قدمي و هـمـکـاري فـکـري و روحـي او را مـي طـلبـد، بـه او مـدد کند، اگر به ديد و بازديد خانوادگي دلخـوش مـي شـود، اقدام نمايد و... البته در همه موارد صله رحم، توانايي انجام کار و مشروع بـودن، دو شـرط اسـاسـي اسـت، بـديـن مـعـنـا کـه اگـر افـراد فـامـيـل از او در خـواسـتـي کردند که توان انجام آن را ندارد، از عهده اش ساقط مي شود و اگر اسـتـمـداد فـامـيـل و صـله رحم، مستلزم عمل نامشروع و با خواست خدا در تضاد باشد، نبايد آن را انـجـام دهـد؛ مثل اينکه برادر يا خويشاوند ديگري در ستم به مردم يا گناه ديگري از او استمداد طـلبـد يـا مـالي را بـراي مـصـرف نـامـشـروع بـخـواهـد.

در ايـن گـونـه مـوارد نـبـايـد بـه فـامـيـل کـمـک کـرد بـلکـه بـر عـکـس، صـله رحـم آن اسـت کـه حـتـي او را از هـر گـونـه عـمـل نـاروا بـاز دارد و ايـن بـهـتـريـن خـدمـتـي اسـت کـه بـه فاميل خود کرده است.

امام صادق (ع) درباره کم ترين پيوند خويشاوندي مي فرمايد:

(..صِلُوا اَرْحامَکُمْ وَ بِرُّوا بِاِخْوانَکُمْ وَ لَوْ بِحُسْنِ السَّلامِ وَرَدِّ الْجَوابِ)391

پـيـونـد خـويشاوندي را محکم و به برادرانتان نيکي کنيد گر چه با سلام نيکو و پاسخ سلام دادن باشد.

و در روايـتـي از رسـول اکـرم (ص) از جـان و مال مايه گذاشتن براي خويشاوندان، بالاترين نوع صله رحم شمرده شده است.392

پي نوشت ها:

369 ـ رعد(13)، آيه 21.

370 ـ بحارالانوار، ج 23، ص 268.

371 ـ همان، ج 74، ص 68.

372 ـ بحارالانوار، ج 75، ص 115.

373 ـ همان، ج 67، ص 278.

374 ـ اصول کافي، ج 2، ص 152.

375 ـ بحارالانوار، ج 74، ص 131.

376 ـ همان، ص 96.

377 ـ بحارالانوار، ج 69، ص 386.

378 ـ همان، ج 40، ص 61.

379 ـ شرح غررالحکم، ج 6، ص 34.

380 ـ رعد(13)، آيه 25.

381 ـ بحارالانوار، ج 47، ص 163.

382 ـ بحارالانوار، ج 47، ص 163.

383 ـ همان، ج 74، ص 100.

384 ـ شرح غررالحکم، ج 4، ص 207.

385 ـ اصول کافي، ج 2، ص 152.

386 ـ بحارالانوار، ج 74، ص 100.

387 ـ همان، ج 68، ص 378.

388 ـ بحارالانوار، ج 77، ص 151.

389 ـ اصول کافي، ج 2، ص 156.

390 ـ همان، ص 157.

391 ـ بحارالانوار، ج 74، ص 131.

392 ـ همان، ص 89.

منبع: حوزه نيوز