هدررفتن 148 ميليارد دلار در پروژه‌ي «افغانستان آزاد»

به گزارش وبگاه خبري-تحليلي «ديفنس وان»، در طول 17 سال، بازرس ويژه بازسازي افغانستان (SIGAR) هر دلاري را که براي امنيت، توسعه و کمک‌هاي بشردوستانه به اين کشور اختصاص يافته بود، رديابي کرد. از سال 2012، اين دفتر نشانه‌هايي ديد که تلاش‌هاي دولت و ارتش آمريکا در حال ناکام ماندن است.

جين آلويز، سرپرست موقت بازرس کل SIGAR، روز چهارشنبه در نشست گروه نويسندگان دفاعي به خبرنگاران گفت:

«خيلي‌ها مي‌دانستند که اين کار جواب نمي‌دهد. اين جنگ جواب نمي‌داد. ما در گزارش‌هاي فصلي‌مان مي‌نوشتيم که «تعداد مناطقي که به دست طالبان مي‌افتد در حال افزايش است.»»

او افزود: «گزارش‌هاي فصلي ما دقيقاً نشان مي‌داد چه اتفاقي در حال رخ دادن است و مي‌شد آينده را بر اساس آنچه ما مي‌گفتيم پيش‌بيني کرد.»

آلويز اين سخنان را همزمان با انتشار گزارش نهايي SIGAR بيان کرد؛ گزارشي 125 صفحه‌اي که نوعي «حسابرسي قانوني» است و هزاران صفحه تحليل و مستندات تلاش بازسازي افغانستان را خلاصه کرده است تلاشي که بيش از پولي که پس از جنگ جهاني دوم در قالب طرح مارشال به اروپا فرستاده شد، هزينه برد.

طبق قانون مجوز دفاعي سال 2025، اين دفتر در 31 ژانويه آينده تعطيل خواهد شد.اين گزارش مي‌گويد:

«مأموريت وعده ثبات و دموکراسي به افغانستان را داده بود، اما در نهايت هيچ‌کدام را به ارمغان نياورد...نتيجه‌ي کار در افغانستان بايد براي سياست‌گذاران آينده که قصد انجام تلاش‌هاي بازسازي مشابه را دارند، درس عبرتي باشد.»

اين گزارش تصريح دارد:

« اگر يک درس کلي از تراژدي‌اي که طي 20 سال رخ داد وجود داشته باشد، اين است که هر مأموريت آمريکايي مشابه از نظر زمينه، مقياس و جاه‌طلبي، بايد با احتمال واقعي شکست روبه‌رو شود.»

آلويز گفت استقلال و پيگيري بي‌پرواي اين گروه براي کسب اطلاعات بايد الگويي براي گروه‌هاي نظارتي آينده باشد، اما او مي‌ترسد که اين اتفاق نيافتد.

هواپيماهاي اسقاطي، هتل‌هاي خالي و قراردادهاي فاسد

از زماني که SIGAR در سال 2008 تحقيقات خود را آغاز کرد، اين نهاد نظارتي مشخص کرد که بين 26 تا 29 ميليارد دلار از بودجه بازسازي افغانستان به دليل هدررفت، تقلب و سوءاستفاده از بين رفته است. مأموريت‌هاي مبارزه با مواد مخدر دولت آمريکا بخش بزرگي از پول‌هاي هدررفته را تشکيل مي‌داد.

گزارش SIGAR در ژوئن 2018 نشان داد که با وجود هزينه 3/7 ميليارد دلار براي مبارزه با مواد مخدر، افغانستان همچنان «بزرگ‌ترين تأمين‌کننده ترياک جهان» بود و فساد گسترده در صنعت مواد مخدر اين کشور «تلاش‌هاي آمريکا براي ثبات افغانستان را دشوار، اگر نگوييم غيرممکن کرده بود.»

در سال 2015، SIGAR کشف کرد که يک نيروگاه برق 355 ميليون دلاري متعلق به آژانس توسعه بين‌المللي آمريکا (USAID) با «کم‌تر از يک درصد ظرفيت» خود کار مي‌کند. سال بعد مشخص شد که 85 ميليون دلار وام براي ساخت هتل و آپارتمان مقابل سفارت آمريکا در کابل بازپرداخت نشده و فقط «پوسته‌هاي خالي رها شده» ساخته شده است. در سال 2018 معلوم شد که 486 ميليون دلار صرف خريد 20 فروند هواپيماي G-222 براي نيروي هوايي افغانستان شده که برخي از آن‌ها خاک مي‌خوردند و برخي ديگر به قيمت «شش سنت براي هر پوند» اوراق شده بودند.

کار بي‌کيفيت پيمانکاران هم باعث مرگ نظاميان آمريکايي شد. در سال 2012، دو سرباز پس از انفجار بمب دست‌ساز در داخل يک آب‌رو در مسير پرتردد کشته شدند. شرکت ساختماني افغان که مسئول نصب توري روي آب‌روها بود، مشخصات قرارداد را رعايت نکرده بود و همين باعث شده بود که «به راحتي بتوان توري‌ها را کنار زد.»

SIGAR نوشت:

«فريب‌کاري و عملکرد شلخته‌ي اين شرکت باعث شد شورشيان بتوانند بمب کار بگذارند و دو سرباز را بکشند.»

از طريق تحقيقات جنايي، مأموران SIGAR موفق به محکوميت 171 متهم آمريکايي و افغان شدند که منجر به نزديک 7/1 ميليارد دلار جريمه، غرامت، مصادره دارايي، توافق‌هاي قضايي و صرفه‌جويي شد. آلويز به خبرنگاران گفت که فساد گسترده شايد بزرگ‌ترين عاملي بود که تلاش‌هاي دولت آمريکا در افغانستان را تضعيف کرد. به نظر او، بزرگ‌ترين مسئله در تمام 20 سال، فساد بود و فساد روي همه چيز تأثير گذاشت.

آلويز گفت:

«{فساد} مردم را عليه دولتي که ما سعي داشتيم آن‌جا بسازيم شوراند. نيروهاي مسلح را ضعيف کرد، همه چيزهايي که ما سعي کرديم انجام دهيم را تضعيف کرد.»

خداحافظي با سلاح‌ها و درس‌هاي آموخته‌شده

کاترين لوتز، هم‌بنيان‌گذار پروژه «هزينه‌هاي جنگ» دانشگاه براون، گفت تحقيقات ميداني SIGAR بينش‌هايي درباره بخش‌هايي از افغانستان ارائه کرد که براي عموم مردم قابل دسترسي نبود. به گفته لوتز، يکي از مهم‌ترين افشاگري‌هاي SIGAR اين بود که بخش عظيمي از بودجه بازسازي صرف امنيت شده بود. لوتز گفت:

« اين خوب نيست که عموم مردم به اندازه کافي به آن‌چه آن‌جا آموخته شد توجه نکرده‌اند. نگراني اصلي من اين است که کل پروژه بازسازي از سوي مردم به اشتباه اساساً به عنوان پروژه‌اي بشردوستانه درک شده بود.»

طبق گزارش SIGAR، حدود 60 درصد از 148 ميليارد دلار صرف ابتکارات امنيتي شد. بخشي از اين پول براي خريد تسليحات و تجهيزات براي نيروهاي دفاع و امنيت ملي افغانستان هزينه شد، از جمله: 96000 خودروي زميني، 51180 خودروي تاکتيکي سبک، 23825 هاموي، نزديک به 900 خودروي زرهي رزمي، 427300 سلاح، 17400 دستگاه ديد در شب ‌مونتاژ شده روي کلاه، و حداقل 162 هواپيما. وقتي آمريکا در اوت 2021 از افغانستان خارج شد، حدود 1/7 ميليارد دلار تجهيزات را که به نيروهاي افغان داده بود، جا گذاشت. همه اين تجهيزات به دست طالبان افتاد.

گزارش مي‌گويد:

« همان‌طور که در بالا اشاره شد، به دليل تسلط طالبان، SIGAR نتوانست پس از سقوط دولت افغانستان هيچ‌کدام از تجهيزات يا تأسيساتي را که براي نيروهاي افغان فراهم شده بود، بازرسي کند. اين تجهيزات، سلاح‌ها و تأسيسات تأمين‌شده با پول ماليات‌دهندگان آمريکايي اکنون هسته اصلي دستگاه امنيتي طالبان را تشکيل مي‌دهند.»

SIGAR با مصاحبه با شمار زيادي از مقامات ارشد سابق آمريکايي، درس‌هايي از دو دهه حضور در افغانستان استخراج کرد. چندين مقام به توافق دوحه در سال 2020 - توافق صلحي که بين طالبان و دولت اول ترامپ مذاکره شد - اشاره کردند و گفتند که اين توافق «در نهايت سرنوشت افغانستان را با تضعيف مشروعيت دولت افغانستان و جسور کردن طالبان رقم زد.»

مشابه گزارش‌هاي فصلي SIGAR، مقامات سابق آمريکايي هم يک دهه قبل از خروج، شکست محتمل را پيش‌بيني کرده بودند.

کارتر مالکاسيان، دستيار ويژه سابق رئيس ستاد مشترک ارتش آمريکا، در دسامبر 2021 به SIGAR گفت:

« احساس من اين بود که تا سال 2012، افراد بسيار کمي فکر مي‌کردند شورش را بتوان شکست داد و ما بتوانيم دولت افغانستان را کاملاً مسوول کنترل امور بگذاريم.»

در ماه مه، پيت هگست، وزير جنگ ايالات متحده، دستور بازنگري در خروج نيروهاي آمريکايي از افغانستان را صادر کرد. آلويز به خبرنگاران گفت که از SIGAR براي کمک به اين بررسي دعوت نشده است. آلويز گفت تلاش‌هاي آينده براي ايجاد نهاد نظارتي بر درگيري‌ها بايد از اختيارات مستقل SIGAR الگو بگيرند، اما او ترديد دارد که دوباره چنين چيزي تکرار شود.

او گفت:

« از قانون تأسيس SIGAR به عنوان الگو استفاده کنيد، چون ما کاملاً مستقل بوديم. زيرمجموعه هيچ نهاد يا وزارتخانه ديگري نبوديم. از گفتن هيچ چيزي ابايي نداشتيم. همه چيزهايي را که پيدا کرديم، گزارش داديم. گزارش‌هايمان رقيق يا ملايم نمي‌شد. مي‌توانيد قانون تأسيس SIGAR را مبناي ايجاد نهاد جديد کنيد. نمي‌دانم آيا ديگر چنين چيزي خواهيد ديد يا نه.»