نگراني جدي از ناترازي‌هاي اجتماعي

به گزارش تابناک، بخش قابل توجهي از انديشمندان در همه حوزه‌هاي علم و دانش از دل طبقه متوسط به بيرون مي‌آيند. اما در سال‌هاي اخير، با افزايش مشکلات اقتصادي در ايران، از جمله تورم، کاهش ارزش پول ملي، هزينه‌هاي بالاي مسکن، تحصيل، و درمان، طبقه متوسط فشارهاي زيادي را تحمل کرده است.

اين فشارها به‌ويژه در شرايط اقتصادي بحراني که نرخ بيکاري بالا و دستمزدها کم شده است، سبب کاهش توان مالي و اقتصادي اين طبقه شده است. در نتيجه، بخش زيادي از افراد طبقه متوسط به طبقات پايين‌تر منتقل شده‌اند.

آمارهاي نگران کننده از حذف جهاني طبقه متوسط

بر اساس آمارهاي جهاني ارائه شده، طبقه متوسط جهاني در سال‌هاي اخير به‌ويژه با شيوع پاندمي COVID-19 کاهش يافته است. طبق آمارهاي مختلف، از سال 2011 تا 2019، طبقه متوسط جهاني به‌طور ميانگين سالانه 54 ميليون نفر رشد داشت، اما در سال 2020 حدود 150 ميليون نفر از طبقه متوسط به پايين‌تر سقوط کردند. اين کاهش بيشتر در جنوب آسيا و آفريقاي جنوب صحرا مشاهده شد، جايي که تعداد فقرا بيش از 130 ميليون نفر افزايش يافت. نرخ فقر جهاني که در سال‌هاي قبل کاهش يافته بود، در سال 2020 از 9 درصد به 10.4 درصد افزايش يافت.

اين کاهش طبقه متوسط عواقب زيادي دارد. از نظر اقتصادي، منجر به افزايش نابرابري و بي‌ثباتي اجتماعي مي‌شود. طبقه متوسط معمولاً موتور اصلي مصرف و نوآوري است و کوچک شدن آن مي‌تواند رشد اقتصادي کلي را کند کند. همچنين در برخي مناطق، اين وضعيت باعث به‌وجود آمدن شرايط ناگوار و گسترش فقر و محدود شدن تحرک اجتماعي مي‌شود.

 مرتضي پدريان، جامعه‌شناس، در تحليل وضعيت طبقه متوسط در جامعه ايران يه خبرنگار تابناک گفت: طبقه متوسط يک جامعه، به‌عنوان يک طبقه مرزي عمل مي‌کند. طبقه متوسط ميان طبقه پايين و طبقه بالا قرار دارد و نقش مهمي در انتقال خواسته‌ها و مطالبات طبقه پايين به طبقه بالاي جامعه ايفا مي‌کند. اين طبقه مي‌تواند خواسته‌هاي مردم را به نهادهاي بالادستي منتقل کند و از اين طريق، در فرآيند تصميم‌گيري و سياست‌گذاري اجتماعي تأثيرگذار باشد.

 پدريان توضيح داد:  طبقه متوسط در ذات خود به‌عنوان يک طبقه اطلاح‌گر شناخته مي‌شود. برخلاف طبقه پايين که معمولاً به دنبال تغييرات بنيادين و راديکال است و طبقه بالا که تمايل به حفظ وضعيت موجود دارد، طبقه متوسط با رويکردي تدريجي و اصلاحي، به بهبود وضع موجود جامعه مي‌انديشد. به‌عبارت‌ديگر، طبقه متوسط به‌جاي آنکه به‌طور مستقيم به انقلاب و تغييرات ساختاري اساسي روي آورد، سعي مي‌کند با اصلاح ساختارهاي فکري و فرهنگي جامعه، گام‌هاي بهبودي را به‌صورت تدريجي و آرام بردارد. اين رويکرد اصلاحي در حالي‌که از يک‌سو موجب حفظ نظم اجتماعي مي‌شود، از سوي ديگر به‌طور تدريجي جامعه را به‌سمت تغييرات مثبت هدايت مي‌کند.

نقش حياتي طبقه متوسط

وي افزود: طبقه متوسط از نظر توانمندي‌هاي فکري و فرهنگي ظرفيت بالايي دارد و مي‌تواند در اصلاح ساختارهاي فرهنگي و اجتماعي جامعه نقش مؤثري ايفا کند. طبقه متوسط به‌ويژه در حوزه‌هاي علمي و فکري مي‌تواند به‌عنوان نيروي محرکه براي تغييرات فرهنگي عمل کند. اين طبقه، از ديدگاه اقتصادي نيز در جايگاهي قرار دارد که مي‌تواند بين طبقات پايين و بالا به‌عنوان واسط عمل کند و فاصله‌هاي طبقاتي را کاهش دهد. از آنجايي که طبقه پايين، به‌دليل نزديکي به طبقه متوسط، کمتر احتمال دارد به‌دنبال شورش‌هاي اجتماعي و انقلابي برود، اين ارتباط ميان طبقات، مي‌تواند موجب حفظ ثبات اجتماعي شود.

پدريان در ادامه اشاره کرد: اگر طبقه متوسط جامعه حذف شود، شکاف‌هاي طبقاتي به‌شدت افزايش مي‌يابد و اين شکاف‌ها مي‌تواند در نهايت به بروز شورش‌ها و نارضايتي‌هاي اجتماعي منجر شود. حذف اين طبقه به معناي گسترش فاصله ميان طبقات پايين و بالا است، به‌طوري‌که طبقه پايين فاصله بيشتري با طبقه بالا خواهد داشت و احتمال بروز ناآرامي‌هاي اجتماعي و انقلاب افزايش مي‌يابد. به‌ويژه اگر طبقه متوسط به طبقه پايين جامعه منتقل شود، فشارهاي اجتماعي و اقتصادي بر طبقات ضعيف‌تر بيشتر خواهد شد و اين مي‌تواند به اعتراضات و بحران‌هاي اجتماعي دامن بزند.

در اين راستا، پدريان بر لزوم حفظ و تقويت طبقه متوسط در جامعه تأکيد کرد. او بر اين باور است که اين طبقه نه‌تنها از نظر اقتصادي و اجتماعي بلکه از نظر فرهنگي نيز نقش کليدي در حفظ انسجام اجتماعي و پيشرفت جامعه ايفا مي‌کند. در شرايطي که طبقه متوسط در حال سقوط به طبقات پايين‌تر است، اين فرآيند مي‌تواند بحران‌هاي اجتماعي و اقتصادي بزرگي را به همراه داشته باشد. بنابراين، توجه به شرايط اقتصادي طبقه متوسط، مانند هزينه‌هاي مسکن، تحصيل و درمان، به‌ويژه در شرايط فعلي که فشارهاي اقتصادي بر اين طبقه افزايش يافته است، از اهميت ويژه‌اي برخوردار است.

 پدريان در نهايت تأکيد کرد: اگر روند فعلي ادامه يابد و طبقه متوسط بيشتري به طبقات پايين‌تر منتقل شود، نه‌تنها شکاف طبقاتي عميق‌تر خواهد شد، بلکه خطر بروز ناآرامي‌هاي اجتماعي و سياسي نيز افزايش خواهد يافت. اين وضعيت نشان‌دهنده لزوم توجه به شرايط اقتصادي و اجتماعي طبقه متوسط و تلاش براي جلوگيري از سقوط آن به طبقه پايين است تا از بروز بحران‌هاي اجتماعي در آينده جلوگيري شود.