نگاه «اردوغان» به شانگ‌هاي و اتحاديه اروپا؛ موازنه با شرق و غرب؟

به گزارش خبرگزاري تسنيم، اردوغان بارها به منظور کسب حمايت محافظه کاران و غربگرايان، حاضر شده عليه غرب حرف بزند اما بر اساس مشي سياسي عملگرايانه خود، همواره تلاش کرده روابط ترکيه با غرب را نيز در سطح بالا نگه دارد. اما حالا شاهد اين هستيم که ترکيه، نه با آمريکا و نه با اتحاديه اروپا روابط عميق و گسترده‌اي ندارد و از آنجايي که واشنگتن و قدرت‌هاي اروپايي، روي خوشي به سياست‌هاي اردوغان نشان نداده‌اند، او با چين، روسيه و بسياري از کشورهاي اسلامي، روابط خود را به سطح بالاتري رسانده است.

با اين حال، رييس جمهور ترکيه تمايل دارد اين وضعيت را همچون يک انتخاب و ترجيح ارادي و نه مانند يک وضعيت ناگزير، به نمايش بگذارد. به عبارتي ديگر، از آنجايي که ترکيه در مسير پيوستن به اتحاديه اروپا توفيقي به دست نياورده و با آمريکا نيز روابط گرمي ندارد، شعار بازگشت به آسيا را مطرح کرده است.

تيم سياست خارجي کابينه اردوغان در چند سال اخير، تلاش کرده تا روابط ترکيه را با روسيه و چين توسعه دهد. اما شواهد نشان مي‌دهد که اين روابط، غالباً در مسير اقتصادي پيش رفته و در حوزه‌هاي سياسي - امنيتي، عميق چنداني ندارد.

نگاه اردوغان به غرب و شرق

طي 10 سال گذشته، مخالفين و منتقدين اردوغان، بارها اعلام کرده‌اند که او تغييرات جديدي در مسير سياست خارجي ترکيه به وجود آورده و سنت صد ساله تاريخ جمهوري را به چالش کشيده است.

منتقدين مي‌گويند از همان سال 1923 ميلادي که نظام جمهوري ترکيه به دست مصطفي کمال آتاترک تاسيس شد، او تلاش کرده تا در همه حوزه‌هاي سياسي، فرهنگي و اقتصادي، ترکيه را در مسير تعامل با غرب و تقليد از کشورهاي غربي پيش ببرد.

پس از مرگ او نيز، عصمت اينونو به عنوان يار غار آتاترک و رييس جمهور بعدي ترکيه، باز هم ترکيه را در مسير غرب پيش برد و پس از عضويت اين کشور در پيمان نظامي ناتو، در طول تمام دهه‌هاي جنگ سرد، ترکيه در جبهه غرب باقي ماند.

از دوران به قدرت رسيدن مرحوم نجم الدين اربکان نخست وزير فقيد اسلامگراي ترکيه، تلاش محدودي صورت گرفت تا ترکيه با تاسيس گروه دي 8 به شرق و جهان اسلام بازگردد.

اربکان روي توسعه روابط بين اعضاي دي 8 (ايران، ترکيه، پاکستان، بنگلادش، اندونزي، مالزي، نيجريه، مصر) حساب ويژه‌اي باز کرده بود. اما پس از کودتاي سال 1997 ميلادي پروژه او ناتمام ماند و حالا به نظر مي‌رسد که اردوغان، قرائت جديدي از روابط ترکيه و غرب دارد که البته با قرائت استاد پيشکسوت او، تفاوت ماهوي دارد.

اردوغان: قرار نيست فقط در مسير غرب باشيم

رجب طيب اردوغان رئيس جمهور ترکيه و رهبر حزب عدالت و توسعه، ديروز در مراسم فارغ التحصيلي دانشجويان دانشکده افسري نيروي هوايي ترکيه، به تفصيل درباره سياست خارجي ترکيه صحبت کرد.

او در ميانه سخنان خود، نقبي به ديدگاه‌هاي مخالفين و منتقدين خود زده و گفت:«ترکيه تنها با گرايش به غرب نمي‌تواند به اهداف خود برسد. کشور ما در صورت توسعه همزمان روابط خود با شرق و غرب مي‌تواند به کشوري قوي، مرفه، خوشنام و موثر تبديل شود. اگر فقط در مسير غرب قدم برداريم، چنين چيزي نه تنها برايمان سودي ندارد، بلکه خسارت به بار مي‌آورد و کشورمان را از معادلات خارج
مي‌کند».

اردوغان در ادامه با لحني کنايي افزود: «آن گونه که برخي‌ها ادعا مي‌کنند، ما مجبور نيستيم در موقعيتي قرار بگيريم که گويي مجبوريم بين اتحاديه اروپا و سازمان همکاري شانگهاي، تنها يکي را انتخاب کنيم؛ برعکس. ما بايد روابط خود را با شانگهاي و ساير سازمان‌ها بر اساس هدف گذاري برد - برد، توسعه دهيم. ما سياست خود را با اين رويکرد تعيين کرده‌ايم و از اين پس به راه خود ادامه خواهيم داد».

اين سخن اردوغان در حالي بيان شده که او چندي پيش در نشست سران کشورهاي عضو بريکس نيز اعلام کرد که ترکيه به طور رسمي خواستار پيوستن به بريکس است.

اردوغان همچنين به اين اشاره کرد که ترکيه حاضر نيست از حق ترک‌هاي جزيره قبرس بگذرد و دکترين افزايش قدرت نيروي دريايي ترکيه در درياي اژه، درياي سياه و مديترانه شرقي دنبال مي‌شود و ترکيه لازم نمي‌بيند که در اين مورد از کسي اجازه بگيرد.

غرب درباره ترکيه چه مي‌گويد؟

هاکان فيدان وزير امور خارجه ترکيه به تازگي به بروکسل سفر کرده و در نشست غيررسمي وزراي امور خارجه کشورهاي عضو اتحاديه اروپا شرکت کرده است. از 5 سال پيش، کشورهاي اروپايي در اقدامي هماهنگ، وزراي امور خارجه و دفاع ترکيه را به نشست‌هاي خود دعوت نمي‌کردند و حالا پس از 5 سال و در شرايطي که رياست دوره‌اي اتحاديه به دست مجارستان افتاده، ترکيه يک بار ديگر توانسته به اين جمع راه پيدا کند.

ديدار هاکان فيدان با جوزپ بورل مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا و همچنين گفتگوهاي او با وزراي امور خارجه کشورهاي عضو اتحاديه در شرايطي صورت گرفت که هيچ دورنما و چشم‌انداز روشني درباره ادامه مذاکرات براي پيوستن ترکيه به اتحاديه وجود ندارد.

مقامات اتحاديه اروپا در پاسخ به خبرنگاران درباره محتواي گفتگوهايي که با هاکان فيدان صورت گرفته به اين دو نکته اشاره کرده‌اند:

الف) مهمترين موضوع گفتگوهاي وزراي امور خارجه اتحاديه با فيدان، درباره مساله قبرس بوده و از او خواسته‌اند که به رويکرد سياسي اتحاديه اروپا و يونان به استقلال و حاکميت سياسي قبرس احترام گذاشته شود.

ب) موضوع قبرس براي اتحاديه آن قدر اهميت داشته که در اقدامي نمادين، حاضر نشده‌اند با فيدان، درباره محتواي گزارش انتقادي پارلمان اتحاديه درباره وضعيت حقوق بشر ترکيه صحبت کنند. چنين چيزي به اين معني است که از ديد کشورهاي عضو اتحاديه اروپا، ترکيه بايد حسن نيت خود را اثبات کند و تا زماني که از سياست‌هاي خود در مورد ترک‌هاي جزيره قبرس دست برندارد، آنان حاضر نيستند که درباره شرايط پيوستن ترکيه به اتحاديه، مذاکره‌اي انجام دهند.

در يک جمع بندي کلي بايد گفت: اردوغان تلاش مي‌کند که سياست خارجي ترکيه را در نقطه‌اي قرار دهد که به عنوان نقطه تلاقي همزمان منافع غرب و شرق شناخته مي‌شود. در نتيجه او به دنبال اين است که همزمان با عضويت ترکيه در ناتو و تلاش براي عضويت کامل در اتحاديه اروپا و بلوک غرب، رفاقت ترکيه با شانگهاي و بريکس نيز پيش برود و با قدرت‌هايي نظير چين، روسيه و ايران، روابط عميقي داشته باشد.

اما شواهد نشان مي‌دهد که غربي‌ها نگرش بدبينانه‌اي با اين رويکرد اردوغان دارند و تمايل دارند که ترکيه هر چه زودتر خود را از محور چين و روسيه دور کند.