نهي از منکرات در روايات اخلاقي امام محمد باقر(ع)

در اين گزارش به پنج نمونه از روايات امام باقر (ع) که در آنها از صفات منکر نهي شده اشاره خواهد شد.

منع سخن و پرسش بيهوده

امام باقر (ع) مي‌فرمايد: هرگاه براي شما حديثي گفتم، درباره سند آن مطلب در کتاب خدا از من بپرسيد. سپس فرمودند: خداوند از بگومگو کردن و تلف کردن مال و زياد سؤال کردن، نهي نموده است. حاضران گفتند: اي پسر رسول خدا! اين مطلب، در کجاي کتاب خدا آمده است؟ فرمودند: خداي عزّ و جلّ در کتاب خود مي‌فرمايد: در بيشتر گفتگوهاي پنهاني ايشان هيچ خيري نيست. (نساء/114) و فرموده است و اموال خود را که خداوند، آن را وسيله قوام (زندگي) شما قرار داده، به نابخردان نسپاريد (نساء/5) و فرموده است: درباره چيزهايي که اگر براي شما آشکار گردد، شما را ناراحت مي‌کند، نپرسيد. (المائده/101)

نهي از بخل با تذکر مداوم

ابوبصير مي‌گويد: از امام باقر (ع) پرسيدم آيا پيامبر خدا از بخل به خدا پناه مي‌برد؟ امام فرمود: آري يا ابومحمد، صبح و شام به خدا پناه مي‌برم، خداوند متعال مي‌فرمايد: و کساني که از بخل نفس محافظت شوند، آنان همان رستگارانند. (حشر/9). در اين روايت، امام باقر (ع) براي تصديق گفته خود به آيه 9 سوره حشر استناد کرده‌اند.

جلوگيري از تهمت و رسوايي ناشي از عواقب آن

امام باقر (ع) با استناد به آيه؛ کساني که بر زنان پاکدامن تهمت مي‌زنند و چهار شاهد نمي‌آورند، آنان را 80 تازيانه بزنيد و شهادتشان را هرگز نپذيريد و آنان همان فاسقانند! (نور/4) فرمودند هرکس که چنين تهمت مي‌زند، خداوند وي را مؤمن نمي‌داند، چنانکه در آيه‌اي ديگر مي‌فرمايد: آيا مؤمن با بدکار برابر است؟ هرگز برابر نيستند(سجده/18).

امام باقر (ع) با استناد به پنج آيه قرآن کريم (نور: 4-5، سجده: 18، توبه: 67، نور: 23 تا 24 و کهف: 50) چهار پيامد منفي را براي متهم کردن ديگران بيان مي‌کند. ايشان ابتدا آيه چهار سوره نور را تلاوت مي‌کند که در مورد گناه متهم کردن زنان بي‌گناه و ريختن آبروي آنان است. اين گناه سه عاقبت دارد؛ يکي اينکه متهم‌کننده بايد 80 ضربه شلاق بخورد. دوم اين که هرگز شهادت او پذيرفته نمي‌شود. سوم خداوند او را بدکار ناميده يعني از طاعت خدا خارج شده است.

امام باقر(ع) براي اثبات فاسق بودن متهم به آيه چهار سوره نور و براي اثبات خارج بودن چنين فردي از دايره ايمان به آيه 18 سوره سجده و براي اثبات منافق بودن او به آيه 67 سوره توبه استناد مي‌کند. زيرا اين قسمت از آيه شر را در نفاق محدود مي‌کند و همين محدوديت سبب مي‌شود که هر بدکاري منافق باشد و با استناد به آيه 50 سوره کهف منافق را دوست شيطان (ابليس) معرفي مي‌کند و به آيه 23 سوره نور استناد مي‌کند تا او را فردي ملعون و به دور از رحمت الهي معرفي کند. البته اگر توبه کند و خطاب به مردم بگويد: دروغ گفتم، يعني تهمت زن پاک را انکار کند، به ايمان برمي‌گردد و دوباره مؤمن خوانده مي‌شود، زيرا امام باقر (ع) مي‌فرمايد: تا زماني که بر اتهام خود پافشاري کند.

منع روابط نامشروع

در حديثي آمده است ابوبصير از امام باقر (ع) پرسيد: آيا همه مردم شهر حضرت لوط گناه همجنس‌گرايي کردند؟ فرمود: آري، مگر اهل يک خانه که مؤمن بودند، آيا اين را نشنيده‌اي. آنگاه مؤمناني را که در آنجا بودند بيرون آورديم، اما در آنجا تنها يک خانه از تسليم‌شدگان يافتيم(ذاريات/35-36). امام باقر (ع) با استناد به اين 2 آيه متوالي سخن خود را تأييد مي‌کند. امام باقر (ع) با استناد قرآني به سؤال ابوبصير پاسخ مي‌دهد. مقصود از آيه جز يک خانه از تسليم‌شدگان اين است که در شهر فقط يک خانه يا خانواده‌اي بود که مومن بودند و عمل شنيع همجنس‌گرايي را انجام نمي‌دادند که همان خانه لوط پيامبر بود.

نهي از کم‌فروشي به‌دليل زشتي آن

امام باقر (ع) مي‌فرمايد: خداوند اين آيه را درباره ميزان نازل کرد: واي به حال کم‌فروشان (مطففين/ 1) و هرگاه خداوند واي را براي کسي بکار مي‌برد، او را کافر مي‌خواند و خداي متعال مي‌فرمايد: پس واي بر اين مردم کافر از حضور در آن روز بزرگ قيامت(مريم/37). امام باقر(ع) با استناد به اين 2 آيه ثابت مي‌کنند که کم‌فروشان همان کافران هستند.

نتيجه‌گيري

امام محمد باقر (ع) گاهي مي‌خواهد براي ما توضيح دهد که قرآن مرجع علمي و ديني ماست و جايگاه ويژه‌اي دارد و بر متون و منابع ديگر ارجحيت دارد و گاهي مي‌خواهد جايگاه خود و ساير ائمه(ع) را براي ما توضيح دهد.

اين تنوع روش‌هاي ارتباط گفتار با قرآن و انواع استفاده از آيات قرآن، بيانگر اين است که کلام و منطق قرآن در جان ائمه نهفته است و جايگاه علمي و معرفتي امام باقر(ع) نسبت به قرآن تا حدي است که امام خود قرآني ناطق و مفسر و تحليلگر قرآن است. همه 14 امام معصوم اين مقام و مقام ديني را دارند.

منابع:

«آموزش روش‌هاي فهم حديث در روايات امام باقر عليه‌السلام»؛ دکتر محمدرضا شاهرودي، رامين اژدري، اميرحسين فراستي؛ دو فصلنامه علمي مطالعات قرآن و حديث، سال پانزدهم، شماره دوم، پياپي 30، بهار و تابستان 1401، صص 1-24.

«تجلي قرآن در روايات اخلاقي امام محمد باقر (ع)»، رافيد صبار عباس، دکتر طاهره سادات طباطبايي امين، دانشگاه کوفه

«تفسير نور»، محسن قرائتي