نام هاي ماه مبارک رمضان در صحيفه سجاديه

در ميان اين ادعيه سه گانه، سه دسته از اوصاف ماه رمضان را مي توان يافت: اولين گروه، القاب مستقيم اين ماه است که «شهر الله» يا «شهر القيام» از برخي از اين دسته القاب است. گروه دوم اوصافي است که وجه تفاوت اين ماه با ديگر ماه‌هاي را بيان مي کند که به عنوان نمونه مي توان به صفت «الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ، هُدًي لِلنَّاسِ، وَ بَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَي وَ الْفُرْقَانِ» اشاره کرد. دسته سوم نيز اوصافي است که ويژگي هاي اين ماه را - براي شخص روزه دار يا شخصي که از روزه داري به دلايلي معذور است اما حرمت اين ماه را حفظ کرده است- بيان مي کند. در اين گروه از صفات مي توان به اوصافي مانند «السَّلَامُ عَلَيْکَ مِنْ مُجَاوِرٍ رَقَّتْ فِيهِ الْقُلُوبُ ، وَ قَلَّتْ فِيهِ الذُّنُوبُ» يا ويژگي «مِنْ نَاصِرٍ أَعَانَ عَلَي الشَّيْطَانِ، وَ صَاحِبٍ سَهَّلَ سُبُلَ الْإِحْسَانِ» اشاره کرد.

با توجه به اين سه دسته کلي، مي توان حدود 60 صفت مستقيم و ويژگي اختصاصي در مورد ماه رمضان در دعاهاي صحيفه سجاديه يافت که در نوشته هاي زير، تنها به تعداد اندکي از آن اشاره مي شود.

شهر خدا و شهر بندگان خدا

در دعاي 44 و 45 صحيفه سجاديه، دو صفت متناظر را مي توان به عنوان صفت‌هاي ماه مبارک رمضان يافت. در فرازهاي ابتدايي دعاي 44 صفت اين ماه، «شَهرَه، يعني ماه خدا» و در دعاي 45 «شَهَر الله الاکَبر، ماه بزرگ خداوند» بيان شده است. طبيعي است که همه روزها، ماه ها و سالها منسوب به خداوند و مخلوق اوست، اما برخي از مکان‌ها و زمان‌ها و حتي افراد به واسطه شرافتي که دارند، به خداوند منسوب مي شوند. به عنوان نمونه «کعبه» به عنوان «بيت الله»، حضرت محمد (ص) به عنوان «رسول خدا» و رمضان نيز به عنوان «شهرالله» ناميده شده است، اما آنچه مي توان به عنوان ويژگي خاص ماه رمضان مي توان از آن نام برد اين است که اين ماه، در صحيفه سجاديه، هم به عنوان «شَهرَ الله» و هم به عنوان «شَهرَنا، يعني ماه ما يعني عبادالله» ناميده شده است.

در دعاي وداع به ماه مبارک رمضان که به عنوان دعاي 44 صحيفه سجاديه شناخته مي شود، سه بار از ماه مبارک رمضان به عنوان «شَهرَنا، يعني ماهِ ما» معرفي شده است، در فراز 43 اين دعا، بعد از بيان اوصاف فراوان ماه مبارک رمضان، اين گونه آمده است: «اللَّهُمَّ إِنَّا أَهْلُ هَذَا الشَّهْرِ الَّذِي شَرَّفْتَنَا بِهِ، وَ وَفَّقْتَنَا بِمَنِّکَ لَهُ حِينَ جَهِلَ الْأَشْقِيَاءُ وَقْتَهُ ، وَ حُرِمُوا لِشَقَائِهِمْ فَضْلَهُ». خدايا! ما اهل اين ماهيم که ما را به سبب آن شرافت و بزرگي بخشيدي و با لطف و احسانت بر انجام اعمالش ما را موفّق فرمودي. هنگامي‌که تيره‌بختان وقتش را نشناختند و از بخت بدشان، از فضيلتش محروم شدند. با اين بيان مي توان گفت که رمز و روش تبديل «شهرالله» به «شهرعباد الله» توجه به عظمت و بزرگي اين ماه و توفيق انجام وظايف مرتبط با اين ماه است.

بديهي است که در اين انجام اين وظايف ممکن است انسان دچار خطا يا فراموشي شود، در فراز 47 از دعاي وداع ماه مبارک از خداوند درخواست مي شود که اين خطاها را عفو کند و اين فراموشي را با انجام کارهاي مناسب جبران کند.

در فراز بعدي، امام سجاد (ع)، اتمام اين ماه و دوري از آن را «مصيبت» مي نامد. در اين عبارت نيز اين ماه به عنوان «شَهرَنا، ماهِ ما» معرفي مي شود و از خداوند مي خواهد که اين «مصيبت» و بلاي سنگين را براي او جبران کند : «وَ اجْبُرْ مُصِيبَتَنَا بِشَهْرِنَا وَ بَارِکْ لَنَا فِي يَوْمِ عِيدِنَا وَ فِطْرِنَا، خدايا مصيبت ما را در رفتن ماه ما جبران کن و روز عيد ما و روز عيد فطر را بر ما مبارک کن».

عيد رمضان و عيد فطر

از ديگر اوصاف ماه رمضان در دعاهاي صحيفه سجاديه،«شَهْرَ اللَّهِ الْأَکْبَرَ وَ يَا عِيدَ أَوْلِيَائِهِ» است بنابراين بايد گفت که ماه مبارک رمضان، ماه «عيد اولياء الهي» است. از سويي ديگر انتهاي اين ماه نيز «عيد فطر» است که بايد آن را عيد ديگري دانست که بعد از اتمام عيد اول، آغاز مي شود. بهترين جمله براي پايان اين جمله مي تواند حديث نقل شده از امام علي (ع) در کتاب مستدرک الوسائل باشد که فرمودند: «أَلْيَومُ لَنا عِيْدٌ وَ غَدا لَنا عِيْدٌ وَ کُلُّ يَوْمٍ لانَعْصِي اللّه فيهِ فَهُوَ لَنا عِيْدٌ». امروز براي ما عيد است و فردا نيز عيد ماست و هر روزي که در آن خدا را نافرماني نکرده باشيم، براي ما عيد است.

يکي ديگر از اوصاف ماه رمضان در ادعيه صحيفه سجاديه «شهر الاسلام ، ماه اسلام» است، اسلام در اين عبارت به دو معنا مي تواند باشد، معناي اول به معناي تسليم بودن به فرامين خداوند است و معناي دوم يعني ماهي که در آن به روش اسلام روزه گرفته مي شود. همانگونه که در آيه 183 سوره بقره نيز به آن اشاره شده است، روزه در ديگر اديان الهي نيز وجود داشته است، اما براساس روايات، اختصاص ماه رمضان به روزه و همچنين شيوه روزه داري در آن، مختص به مسلمانان بوده و ديگر اديان آسماني از آن محروم بوده اند.

دو صفت «شهر الطهور و شهر التمحيص» نيز از اوصاف ماه رمضان در بيان امام سجاد(ع) است که با يکديگر قرابت معنايي دارند «شهر الطهور، ماه پاک کننده» يعني ماهي که در آن انسان با توبه، از گناهان گذشته خود پاک مي شود، اما ميان پاک شدن و تصفيه شدن تفاوت‌هايي است که در عبارت «شهر التمحيص، ماه خالص شدن» مي توان آن را يافت. خالص شدن مرحله اي بالاتر از پاک شدن است.

در واژه طهور تنها عبارت پاک شدن مطرح است اما در واژه تمحيص رفع همه ناخالصي ها مدنظر است که مي تواند با بلاها و سختي ها نيز همراه باشد تا اين خالص شدن، حاصل شود. در قرآن کريم، دو بار در سوره آل عمران در آيات 141 و 154، واژه تمحيص آمده است که هر دو بار آن ويژه مومنين است.