7 ميليون شهروند ايراني در معرض ابتلا به تومور مغزي

اما «آرمان سوراني يانچشمه»، متخصص و جراح مغز معتقد است آلودگي آن‌قدر در لايه‌هاي جو زمين زياد شده که حتي بارش باران و برف هم تميزش نمي‌کند.

او در گفت‌و‌گو با روزنامه «اعتماد» هشدار مي‌دهد که به زودي و در سال‌هاي نزديک يک سونامي بزرگ با عنوان افزايش ابتلا به تومور‌هاي مغزي در کشور راه مي‌افتد که دليل اصلي آن هم فقط آلودگي هواست، اما اين موضوع براي مديران و مسوولان کشور اهميتي ندارد. اين گفت‌و‌گو را بخوانيد.

سوالم اين است که اطلاعات زيادي در بستر رسانه‌ها و فضاي مجازي از آسيب‌هايي که ممکن است آلودگي هوا به جسم و سلامتي آدم‌ها بزند، وجود دارد، اما مشخصا مي‌خواهيم بدانيم آسيب‌هاي جدي که به بدن وارد مي‌شود چه چيز است و آيا راه پيشگيري دارد؟

خب همان‌طور که خودتان در جريان هستيد، بحث آلاينده‌هاي هوا يک بحث خيلي وسيعي است، چون عوامل متعددي در مواجهه بني‌بشر با آلاينده‌هاي هوا وجود دارد. يعني آن کسي که در تورنتوي کانادا است يک آدم است با يک محيط و يک ژنتيک و آن کسي که در چين است يک محيط است، آن کساني که در کره يا کشور‌هاي خاورميانه يا حتي آفريقا هستند، شرايط خاص خودشان را دارند.

مطالعات علمي به صورت population base يکسري مطالعاتي هستند که در يک جمعيت محدودي انجام مي‌گيرند در حد ملي و منطقه‌اي. اينها مطالعاتي هستند که از نظر جمعيت جهاني بررسي مي‌شوند؛ به اينها population based study يا مطالعات جامعه‌محور مي‌گويند که براساس بالاترين جامعه آماري است که حداقل درصد خطا را دارد. اين مطالعات انجام شد و ديدند آلاينده‌هاي هوا به صورت مستقيم و غيرمستقيم موجب بيماري‌هاي مختلفي در بدن مي‌شوند که اين موضوع هم در قسمت بيماري‌هاي روانپزشکي و هم در بيماري‌هاي ساختاري مغز و ستون‌فقرات ارتباط‌شان سنجيده و اثبات شده است. يعني مثل سيگار که براي ريه، حنجره و دهان سرطان‌زا است، آلودگي هوا و يکسري آلاينده‌هاي هوا هم ساختار بدن انسان را به مرور نابود مي‌کند.

يکسري مطالعات انجام شده که نشان دادند آلاينده‌هاي هوا با تومور‌هاي مغزي ارتباط مستقيم دارند و يکسري با بيماري‌هاي خلقي مثل افسردگي، اسکيزوفرني يا بايپولار يا اختلال دو قطبي ارتباط پيدا کردند. ارتباط آلاينده‌ها با تومور‌هاي مغزي بالاخص آلاينده‌هاي شايع يا criteria air pollutants يا آلاينده‌هاي معيار يعني آنهايي که به عنوان اندکس‌هاي هوايي سنجيده مي‌شود- نه موارد خاص صنعتي که مثلا شايد در تمام دنيا پخش نباشد و محدود به يک منطقه خاص باشد- بررسي شده و نشان داده که آنها باعث بروز تومور بالاخص تومور‌هاي بدخيم مي‌شوند.

از نظر بيماري‌هاي مغز، آلاينده‌هاي هوا به صورت تاريخي با بيماري‌هاي مختلفي مثل آلزايمر، دمانس يا فراموشي، اختلالات حواس، پارکينسون، سکته از نظر بيماري‌هاي مغزي به شدت در ارتباط هستند. جديدا هم که بيماري‌هاي ديگري مثل بيماري‌هاي اعصاب و روان اضافه شده است.

درباره تومور گفتيد، اگر اطلاعات بيشتري به صورت آماري داريد اعلام کنيد و اينکه با‌توجه به اينکه اين آلودگي هوا همچنان وجود دارد و روتين زندگي ما شده، بايد چه کار کنيم؟

يک اشاره‌اي به تومور‌هاي مغزي داشته باشم. طي پروژه‌اي که دو سال روي آن کار کردم، آمديم بررسي کرديم از ديتابيس‌هاي مختلفي که در دنيا وجود دارد، مطالعاتي که گروه‌هاي مختلف پژوهشي آن را ريپورت کرده بودند و ديتايش را از سراسر دنيا به صورت خيلي مستقل و بدون وابستگي‌هاي مالي با شرکت‌ها و حکومت‌ها درآورده بودند؛ تمام ديتا و آمار‌ها را جمع کرديم. چين، سوئد، دانمارک، کره، امريکا، ژاپن و کشور‌هاي آسيايي، آفريقايي کمتر بود، اروپا، ديتاي اينها را روي هم ريختيم و به اين رسيديم که يکسري گاز‌هايي مثل ترکيبات گوگردي، نيتروژني و از همه مهم‌تر کربن مونوکسيد يا CO ارتباط بسيار معني‌داري با بروز تومور‌هاي مغزي بالاخص تومور‌هاي مغز بدخيم داشتند.

وقتي ما مطالعه را دقيق‌تر بررسي مي‌کنيم، مي‌بينيم که لول CO يا همان کربن مونوکسيد که در مطالعه‌اي که ما انجام داديم به عدد معنادار بسيار قابل‌توجهي رسيديم و آن هم اين بود که فهميديم استنشاق اين کربن باعث افزايش 7 درصدي تومور‌هاي مغزي بدخيم در جامعه مي‌شود، يعني با در نظر گرفتن 100 ميليون جمعيت واقعي که 80 ميليون آماري است و 20 ميليون هم ثبت نشده (مهاجر قانوني و غيرقانوني و افرادي که در حاشيه مرزي کشور و شايد شناسنامه نداشته باشند و جمعيت کمي هم نيستند، به خصوص کودکان سيستان و بلوچستان) و افزايش 7 درصدي ما به زودي 7 ميليون بيمار با تومور بدخيم در آينده نزديک خواهيم داشت. اين عدد بسيار اسفبار و شوکه‌کننده است به خصوص وقتي اين مطلب در مقياس بسيار بزرگي توسط کارشناسان بهداشت و درمان طرح و مطالبه مي‌شود.

به اين معني که يک گاز يا آلاينده‌اي که باعث افزايش 7 درصدي بيماري مي‌شود که شايد بگوييم 7 درصد عددي نيست و حتي دو برابر هم نيست، اما در سطح جامعه، 7 درصد افزايش در بروز يک تومور، يعني 7 ميليون بيمار، يعني لازم است 7 هزار بيمارستان تخصصي مانند امام‌خميني يا بيمارستان فوق‌تخصصي الزهراي اصفهان داشته باشيم و اين خيلي نگران‌کننده است؛ يعني ما بايد 7 هزار ساختمان هزار تختخوابي داشته باشيم تا اينها را درمان کنيم. اين 7 ميليون نفر به هر حال خانواده و عزيز دارند، هزينه‌هاي مالي وحشتناکي براي دولت، اطرافيان و خودشان دارند.

اين تومور‌هاي بدخيمي که شما از آن نام مي‌بريد، آيا شناخته شده هستند و درماني براي آن پيدا شده است؟

تومور‌هاي بدخيم مغزي که شايع‌ترين آن تومور بدخيم GBM يا Glioblastoma multiforme است؛ تومور گريد 4 مغزي است که از بافت خود مغز است که فرد مبتلا به آن بين 6 ماه تا 2 سال زنده مي‌ماند؛ البته در کل دنيا اين بيماري، بيماري بدي است؛ و کل دنيا براي آن راهي پيدا نکرده است؟

دانشمندان و سياستمداران حوزه بهداشت و سلامت جهان و در کشور‌هاي صنعتي که با اين مساله روبه‌رو هستند و در عين حال کشور‌هاي تراز اول هم هستند، سطح آلاينده‌هاي‌شان را کم کردند و آرام‌آرام اين آلاينده‌ها را در نواحي شهري به حداقل رساندند و صنايع‌شان را با سياست‌هاي مطابق با محيط‌زيست به‌روزرساني و اين گاز‌ها را پالايش و از کاتاليزور استفاده کردند و نگذاشتند آلايندگي وارد شود.

يعني استفاده از انرژي پاک؟

بله، انرژي پاک. اما از طرفي هم شما نمي‌توانيد جامعه را با انرژي پاک کامل بچرخانيد تا بازار مارکت انرژي تنظيم شود، اما همان‌طور که پيش‌تر هم اشاره کردم در حال حاضر آمده‌اند از کاتاليزور استفاده کردند؛ آلاينده‌هاي کارخانه‌هاي‌شان را به حداقل رساندند. پالايشگاه آلاينده‌ها را در صنايع‌شان توليد کردند و نگذاشتند اين گاز به اتمسفر وارد شود. تصوري که ما داريم اين است که اين گاز در اتمسفر که وارد مي‌شود، پخش مي‌شود؛ خير. اتمسفر مثل اسفنج است که آب مي‌خورد تا به درجه اشباع برسد. بعد ما انتظار داريم که وقتي باران و برف آمد اتمسفر و هواي ما آلوده نباشد، اما اين‌طور نيست علت آن هم اين است که اتمسفر ما اشباع از آلاينده است يعني تا لايه‌هاي فوقاني آن پر از آلاينده است که در آن باقي مانده و تا وقتي زماني که آلاينده توليد نکنيم، ما اين پاکي اتمسفر را نخواهيم داشت و آلاينده‌ها را به صورت اپيزود‌ها يا دوره‌هاي مختلف آلودگي تجربه خواهيم کرد و هر روز بدتر مي‌شود.

يک عدد خيلي جالب براي‌تان بگويم. يکي از اين آلاينده‌ها که درباره‌اش مطالعات مختلف در دنيا انجام شده و در مجله Nature هم به چاپ رسيده بود و يکسري مطالعات ديگر در مجله لنست يا مجله‌هاي معتبر ديگر دنيا چاپ شده، PM2.5 يا همان particulate matter است؛ عددي که در مطالعات اثبات کردند که استنشاق آن باعث سرطان مي‌شود، يک دهم عدد فعلي ما است. يعني مثلا با عدد ميانگين 11 ميکروگرم به ازاي هر مترمکعب هوا است و عددي که در سايت‌هاي معتبر ما براي اين آلاينده ثبت مي‌شود 167 است!

اين عدد در سايت اصفهان با عنوان وضعيت ناسالم ثبت شده عدد 167 است، درحالي که در مطالعات بررسي شده اين عدد در کشور‌هاي ديگر بين 10 تا 12 يا نهايت 20 است، يعني عددي که ما داريم که بعضا شايد عدد درستي هم نباشد 10 برابر عدد اعلام شده است. مشکل جدي ما آمار‌هاي منتشر شده است که بعضا دستکاري مي‌شوند و به درستي گزارش نمي‌شوند. وضعيت آماري بسيار افتضاح است. درنهايت بايد بگويم سونامي سرطاني که در ايران مي‌گويند شروع شده و در چند سال آينده کل جمعيت ايران را دربر مي‌گيرد و هر خانواده حتما يک بيمار سرطاني را تجربه خواهد کرد اغراق به نظر نمي‌آيد؛ و دليل همه اين بيماري‌ها آلودگي هواست؟

يکي از علل اصلي‌اش، چون چيزي است که همه با آن سر و کار دارند و عجيب است که دولتمردان به فکر اين مساله نيستند، با اينکه خود و خانواده‌شان در اين کشور زندگي مي‌کنند. انتظار ما اين است که کارخانه‌ها و صنايع آلوده را خاموش کنند يا براي‌شان سوبسيد درنظر بگيرند يا کمک‌شان کنند که اين آلاينده‌ها را به حداقل ممکن برسانند.

در دنيا مرسوم است که هر سال دو درصد از ميزان توليد آلاينده‌هاي هر صنعت را کم کنند، اما در ايران چه اتفاقي مي‌افتد. چيزي که مي‌بينيم اين است که نسبت به پارسال وضعيت‌مان به شدت بدتر شده است. يعني نه تنها آن را کم نکرديم بلکه بيشتر و بدتر شده است.

من خاطرم است که سر آلودگي هواي اصفهان که دو سال پيش بيداد مي‌کرد، اساتيد دانشگاه در گروه بهداشت محيط‌زيست رفتند نيروگاه منتظري اصفهان که توليد برق است و به آنها گفتند که چرا شما اين کار را مي‌کنيد؟ خيلي وقيحانه جواب دادند که ما نه تنها کاتاليزور سر دودکش‌هاي‌مان نمي‌گذاريم، بلکه اجازه داريم اين‌قدر ميليون ليتر هم مازوت بسوزانيم و مي‌سوزانيم. تجربه و معاينات باليني در بطن جامعه و محيط‌زيست نشان داد که بله اينها اين کار را مي‌کنند و آن سوخت تميز را نه تنها استفاده نمي‌کنند، بلکه از به‌روزرساني سامانه‌هاي پالايشي و به قولي فيلتراسيون‌شان هم اجتناب مي‌کنند و بازسازي و به‌روزرساني سيستم‌هاي بهداشتي‌شان را به تعويق انداختند و اصلا انجام نمي‌دهند. اصلا نگراني در اين مورد ندارند، چون اصلا سلامت مردم براي‌شان اهميتي ندارد که اين نيازمند برخورد خيلي جدي حکومت با اين افراد است. اين صنايع آلاينده است که امنيت ملي کشور را به خطر مي‌اندازد و از طرفي مساله سلامت يک بحران ملي است. يعني ما در سلامت و بهداشت اصلا با کسي شوخي نداريم. همان‌طور که مرزهاي‌مان دست سرباز است و فرمانده فرماندهي مي‌کند، ما هم به عنوان فرماندهان سلامت عرض مي‌کنيم و معتقديم که گوگرد، نيتروژن، کربن مونوکسيد.

PM ها، particulate matter‌ها و black carbon که به وفور در شهر‌هاي بزرگ‌مان مثل اصفهان، تهران، شيراز، مشهد و تبريز داريم، قطعا بحران زيستي و بايولوژي براي مردم ما طي 5 تا 10 سال آينده ايجاد مي‌کند و الان هم ايجاد کرده است. آمار سرطان‌هاي بدخيم مغزي طي 5 سال اخير افزايش داشته، اما هيچ مرکزي نيست که آمار بدهد، علتش اين است که نمي‌خواهند آمار بيرون بيايد، به خصوص در وزارت بهداشت قبلي آقاي دکتر عين‌اللهي اجازه چنين آماري را اصلا نمي‌داد و اجازه تحقيق و تفحص هم در اين مورد نمي‌داد.

ان‌شاءا‌لله با اميد اينکه آقاي دکتر ظفرقندي به عنوان متولي وزارت بهداشت اين پروژه را ران و بررسي کند که بروز و شيوع تومور‌هاي مغزي در کشورمان چقدر است. قطعا بالاست، چون ما با تومور‌هاي مغزي مواجهه داريم و جراحي‌شان مي‌کنيم و اين آمار به صورت عجيبي نسبت به سراسر دنيا بسيار بالاتر است.

غير از ايجاد تومور مغزي دچار چه بيماري‌هاي ديگري مي‌شويم؟

از نظر بيماري‌هاي اعصاب، شايع‌ترين آن اختلالات خلق و خويي است. يعني بيماري‌هايي مثل دمانس (اختلال حافظه و هوش و حواس)، آلزايمر، پارکينسون، بيماري‌هاي خيلي شايع ديگر که به‌شدت با همين آلودگي هوا ارتباط دارند يا حتي بيماري‌هايي مانند اسکيزوفرني، اختلالات دوقطبي و اختلالات بايپولار. مطالعات مختلفي انجام شده از سال 2020 به بعد واضحا اثر آلاينده‌هاي هوا را در بروز اختلالات خلقي و هوشي اثبات کرده که اين هم بسيار حائزاهميت است.

مثلا يک مطالعه در يک منطقه شهري انجام شد که مطالعه خيلي قوي بود و روي 7/1 ميليون نفر در ايتاليا انجام شد که آمار خيلي بالايي هم نبود که نشان داد که دليل اختلالات خلقي و هوشي آنها آلاينده‌ها هستند. اگر ما اين عدد‌ها را در مورد خودمان بخواهيم حساب کنيم بايد سر به بيابان بزنيم، چون ما آلاينده‌هاي‌مان بسيار بالاست، در صورتي که ايتاليا هواي پاک و بسيار تميز دارد. با اين حال ارتباط متقابلي ديده شده و اين زنگ خطري براي هموطنان است.

آمار‌ها چه مي‌گويند

ايران از نظر آلودگي هوا در مقايسه با ساير کشور‌ها، رتبه 21 را در بين 131 کشور دارد و کشور‌هايي مثل چاد، عراق، پاکستان، بحرين و بنگلادش بدترين کيفيت هوا را در جهان دارند.

آلودگي هوا چهارمين عامل مرگ و مير زودرس در جهان بعد از فشارخون بالا، استعمال دخانيات و سوءتغذيه است و سالانه موجب مرگ زودرس7ميليون نفر مي‌شود.

سالانه حدود 45 هزار نفر در کشور به دلايل منتسب به آلودگي هوا جان خود را از دست مي‌دهند. از اين ميزان حدود 9 هزار مرگ منتسب به آلودگي هوا مربوط به ساکنان پايتخت است.

بيش از 13درصد مرگ‌هاي طبيعي در ايران منتسب به آلودگي هوا است و اين آمار در حال افزايش است.

سال گذشته 26 هزار و 307 نفر فرد بالاي 30 سال با دلايل منتسب به آلودگي هوا جان خود را از دست دادند که اين آمار 26درصد بالاتر از آمار مرگ‌هاي سال 1400 است.

حدود 9 هزار مرگِ منتسب به آلودگي هوا سالانه در شهر تهران اتفاق مي‌افتد، حدود 60درصد از مرگ‌ها در فصل‌هاي سرد و 40درصد در بهار و تابستان رخ مي‌دهد.

از 45 تا 50 هزار مرگِ منتسب به آلودگي هوا در کل کشور که سالانه رخ مي‌دهد، 700 تا هزار مورد مربوط به کودکان زير 5 سال است.

از هر 10 مرگ کودکان، يک مورد مربوط به آلودگي هوا است و البته بيشترين تعداد موارد مرگ منتسب به آلودگي هوا مربوط به گروه سني بالاي 50 سال است، نه کودکان.

سه بيماري سرطان ريه، سکته‌هاي قلبي و سکته‌هاي مغزي ارتباط معني‌داري با آلودگي هوا دارند.

آلودگي هوا همچنين عامل 20درصد مرگ نوزادان نارس اعلام شده است.

يافته‌هاي جديد پژوهشگران نشان مي‌دهد که حتي بروز اختلال اوتيسم نيز در برخي موارد بي‌ارتباط با آلودگي هوا نيست.