مهاجرت خطري در توسعه اقتصادي است؟

به گزارش ايسنا  منتقدان استدلال کردند که مهاجرت بيش از حد افراد ماهر مي‌تواند ظرفيت توليد يک کشور در حال توسعه را تضعيف کند و بديهي است که ميزان وقوع اين امر، به مقياس مهاجرت دائمي، اثرات بازخورد جبران کننده‌اي که ايجاد مي‌کند و تکامل اقتصاد جهاني بستگي دارد.

بيشتر اقتصاددانان به اين نتيجه رسيدند که از دست دادن نيروي مهارتي زياد براي کشورهاي در حال توسعه موجب آسيب اقتصادي مي‌شود اما، در نهايت، درجاتي از مهاجرت ممکن است در واقع به نفع کشورهاي در حال توسعه باشد که باعث القاي ثبت‌نام بيشتر افراد در آموزش داخلي و ايجاد بازخورد از پرداخت دستمزد گرفته تا انتقال فناوري شود. علاوه بر اين، جابجايي افراد ماهر در فرآيندهاي جهاني شدن ذاتي است. بسياري از تحليلگران سياست، بر خوب يا بد بودن جابجايي افراد ماهر تمرکز نمي‌کنند، بلکه به نقش اساسي آن در جهاني شدن و شرايط مورد نياز براي بهره بردن از کشورهاي فقيرتر توجه مي‌کنند. آنان استدلال کردند تمرکز توجه بايد بر اقدامات سياست مهاجرتي باشد و به نفع کشورهاي فقيرتر است که در اين تغييرات مهم اجتماعي و اقتصادي گرفتار شده‌اند.

قبل از بررسي مهاجرت افراد ماهر از منظر جهاني شدن، مفيد است در مورد نگراني سنتي که در مورد مهاجرت افراد ماهر از کشورهاي در حال توسعه بيان شده است، فکر کنيم. در ادبيات اوليه بحثي پر جنب و جوش در مورد اثرات رفاهي ناشي از فرار مغزها وجود داشت، با برخي اجماع که رفاه جهاني با انتخاب منطقي مهاجران بسيار ماهر براي جستجوي درآمدهاي بهتر در خارج از کشور افزايش مي‌يابد. مدل‌هاي نئوکلاسيک توسعه اقتصادي، اين انتظار را ايجاد مي‌کنند که فرار مغزها اثرات نامطلوبي بر توسعه يک کشور دارد، به‌ويژه، سطوح بالاي مهاجرت افراد ماهر، رشد اقتصادي را کند مي‌کند و بر افرادي که باقي مي‌مانند تأثير منفي مي‌گذارد. در نتيجه فقر و نابرابري به احتمال زياد افزايش مي‌يابد اما در واقع، نتايج تحقيقات نشان مي‌دهد که سطح متوسط سرمايه انساني در يک جامعه اثرات مثبتي بر بهره‌وري و رشد دارد.

نتايج تحقيقي در 111 کشور طي سال‌هاي 1960 تا 1990 نشان داد که افزايش يک ساله در ميانگين آموزش نيروي کار يک کشور، توليد هر کارگر را بين 5 تا 15 درصد افزايش مي‌دهد. برعکس، متوسط سطح پايين آموزش مي‌تواند رشد اقتصادي را کاهش دهد، به درآمد کارگران کم مهارت آسيب برساند و فقر را افزايش دهد. کاهش در سطح متوسط سرمايه انساني باعث کندي توسعه اقتصادي مي‌شود. اولين اثر مهاجرت بدون ابهام کاهش سرمايه انساني است. نتايج تحقيقات تجربي نشان مي‌دهد که رشد اقتصادي اروپاي شرقي به‌دليل مهاجرت افراد ماهر در دهه 1990 کند شد. از دست دادن سرمايه انساني مانع از رشد اقتصادي بالقوه مي‌شود. پيامدهاي بيشتر فشار دستمزد رو به بالا براي کارگران ماهر باقي مانده و در نتيجه افزايش نابرابري خواهد بود.

يک نظريه ديگر نشان مي‌دهد که در برخي از سطوح بهينه مهاجرت (کمي اما نه بيش از حد)، کشورهاي اعزام‌کننده در واقع سود مي‌برند. امکان مهاجرت به کشورهاي با دستمزد بالاتر ممکن است افراد را تشويق کند که تحصيلات عالي را براي يافتن کار با درآمد بهتر در خارج از کشور دنبال کنند. يک مدل اقتصادي نشان مي‌دهد که با حجم بالاي مهاجرت افراد ماهر، سهم کارگران ماهر در کشور مبدا در واقع رشد مي‌کند. با افزايش ثبت‌نام به‌دليل احتمال مهاجرت، ميانگين سرمايه انساني افزايش مي‌يابد، بنابراين، رشد کلي کشور مبدأ مي‌تواند تحريک شود. اين مورد نشان مي‌دهد که ممکن است «سطح مهاجرت بهينه» يا «فرار مفيد مغزها» وجود داشته باشد.

اگر مهاجرت ممنوع شود، انگيزه کمتري براي ادامه تحصيل وجود دارد، اما مهاجرت بيش از حد افراد ماهر، موجودي کارگران ماهر را سريع‌تر از اينکه بتوان آن را بازسازي کرد، از بين مي‌برد. ممکن است سطح بهينه‌اي از مهاجرت وجود داشته باشد که تحصيلات عالي را در کشورهاي در حال توسعه و رشد اقتصادي را تحريک کند.

مهاجرت و جابجايي بين‌المللي کارگران ماهر تأثيرات بازخوردي را ايجاد مي‌کند که به‌طور کلي نتايج اقتصادي مطلوبي ايجاد مي‌کند. بازگشت مهاجران، به‌ويژه، مي‌تواند جمعيت با تحصيلات عالي را در کشور مبدا تامين کند و به ميزاني که مهاجران بازگشته بهره‌وري بيشتري داشته باشند، بهره‌وري کشور مبدا را بيشتر افزايش مي‌دهند. برگشت پول از طريق دستمزدهاي کارگري و انتقال فناوري مي‌تواند به اندازه بازگشت فيزيکي مهاجران مهم باشد.

مهاجرت بازگشتي بهره‌وري را تسريع مي‌کند. نرخ بالاي مهاجرت پس از اقامت موقت در خارج از کشور ممکن است بهترين چيز در دنياي «فرار مغزها» باشد. کارگران خانگي ممکن است به اميد رفتن به خارج از کشور تحصيلات عالي را دنبال کنند و در صورت بازگشت مي‌توانند ميانگين بهره‌وري کشور مبدا را افزايش دهند، به‌خصوص اگر پس از کسب تجربه و مهارت در اقتصاد پيشرفته‌تر به کشور بازگردند. بسياري از ناظران بر اين باورند که نرخ بازگشت به اندازه کافي بالا است؛ به‌طور متوسط حداقل 50 درصد از مهاجران ماهر از اکثر دوره‌هاي خارج از کشور باز مي‌گردند تا از اصطلاح فرار مغزها به‌طور کلي استفاده نشود. اين محققان ترجيح مي‌دهند از «گردش مغزي» يا «گذرا بودن حرفه‌اي» صحبت کنند.

بيشتر افراد براي فرصت‌هاي بهتر مهاجرت مي‌کنند، با اين حال، پس از نقل مکان به خارج از کشور، اتصالات و شبکه‌هاي خود را به کشور خود حفظ مي‌کنند. هنگامي که اين شبکه‌ها تقويت شوند، مي‌توانند جرياني از دانش و فن‌آوري‌هاي جديد ايجاد کنند که مي‌تواند رشد کشور مبدا را تقويت کند. چه مهاجران دائمي يا موقت باشند، پيوندهاي سابق با کشور مبدا مي‌تواند دانش و فناوري موجود را افزايش دهد که بهره‌وري را افزايش مي‌دهد.