ملا قاسم؛ شاعري اهل معرفت

در شعر، «خسته قاسم» تخلص مي‌کرده و در زمان و ديار خود به «ملاقاسم» شهرت داشته است. اما از حدود 50 سال قبل که اشعارش در باکو جمع‌آوري و تدوين شده، او را به تخلصش (خسته قاسم) معروف کردند. زيرا در باکو که آن زمان تحت سلطة حکومت کمونيستي بود، نمي‌خواستند واژة «ملا» بر زبان‌ها بيفتد!

 ابوالقاسم نباتي هم مجنون و مجنون شاه و خان چوباني تخلص مي‌کرده و به نام خود، نباتي معروف است.

اينکه قاسم، به ملاقاسم شهرت داشته، به اين خاطر است که حقيقتا ملا بوده و در منابع مختلف نوشته‌اند که سالها در اردبيل و نجف اشرف به تحصيل علوم ديني اشتغال داشته است. معارفي که ملاقاسم در حوزه‌هاي علمي ديني فراگرفته، در سروده‌هاي خود متجلي شده است.

بسياري به خاطر اشتهار ملا قاسم به خسته قاسم و با شنيدن و خواندن اشعار او که در قالب‌هاي بومي آذربايجان يعني همان قالب‌هاي مورد استفادة «عاشق‌ها» است، تصور مي‌کنند که ملاقاسم هم از صنف عاشق‌ها و اهل ساز و آواز بوده است که البته تصوري نادرست است. ملاقاسم، ملايي شاعر و اهل معرفت بوده و بسياري از اشعارش سرشار از آموزه‌هاي اخلاقي و ديني و عرفاني است.

ملا قاسم ارادت و محبت خاصي به اميرالمؤمنين عليه‌السلام داشته و اين ارادت و‌ محبت در اشعارش بازتاب دارد. باز چنان‌که از اشعارش پيداست، شاه مردان نيز عنايتي به او داشته است و حتي از تشرف به محضر اميرالمؤمنين ع در عالم رؤيا سخن گفته است.

اشعار وي در بررسي تطبيقي با اشعار عاشق علعسگر، از لحاظ محتوا برتري خاصي دارد. از مطالعة زندگي عاشق علسعگر روشن‌ مي‌شود که وي از دانش بهرة چنداني نداشته و از اين رو بسياري از اشعار وي از لحاظ محتوا در چارچوب علايق مجازي و عاميانه است. در حالي که ملا قاسم يا خسته قاسم، ملا و اهل دانش بوده و چنان که در اشعارش نيز اشاره کرده، دانا به علوم ديني و حافظ قرآن کريم نيز بوده است. رحمه‌الله عليه

بيلنلر (دانايان)

* خسته قاسم

سينيق كؤنوللره دَيمه‌يه گره‌ک،

شريعت ايچينده راهي بيلنلر.

اؤزگه‌نين غيبتين ائيله‌مه‌سينلر،

باشي اوسته بير آللاهي بيلنلر.

غصب يئرينده تخم اكمه‌سينلر،

يوْلداش آياغيندان هم چكمه‌سينلر،

نامحرم گؤرجه‌يين گؤز تيكمه‌سينلر،

اوْل غضب شاهنشاهي بيلنلر.

بو ديندن، او دينه وئرمه‌يين باجي

جهد ائيله قاپيندا دوْيور بير آجي

مقدوري يئتنلر ائيله‌سين حاجي

اوْل كعبة بيت اللهي بيلنلر.               

قاسم دئيير: سؤزون چيخماسين تضاد

باخما نامحرمه، ائيله‌مه فساد

محمّد دينينده ائيله‌يين جهاد

يئر اوزونده ظلّ اللهي بيلنلر.

نصيحت

* خسته قاسم

آدام واركـي اؤزگـه­‌لـره لاغ ائــيـلـر،

 فيكير وئرسن عـيبه­ جـردي هر ايشي

 هر مجلسده اؤز يـئـريني تانـيـمـاز،

 ائـل يـانيندا اولـمـاز اونون ارزشـي

 نامـرد جـهـدي اونـو مـرده يـئـتيرمز،

 قوناق گلسه پـارا چــؤرک گـتـيـرمز،

 اوت كؤک اوسته بيتر، اصلين ايتيرمـز

 اينانميرسان ائـيـلـه گـيلن تفتيـشـي

 يالان سـؤز بعضينه شوكتدي، شاندي،

 آخشام سؤز دانيشير، سحر پئشماندي،

 يئير نان و نمک، گــئـدر دوشـماندي،

 ائـلـه آدام نـه آروادديـر، نـه كـيشي

خسته قاسم، سن دوشمنين آتگينان،

مـتاعـيـنـي خريـدارا ساتگـيـنـان،

شاه مـردان دامـنـيندن تـوتگينان،

آللهي سن چاغـيـر، ائـتمه تـشويشي

* جلال محمدي