مرگ روزانه 200 بيمار مبتلا به سرطان در ايران

کارشناسان حوزه سلامت همواره تأکيد دارند که بسياري از انواع سرطان‌ها قابل پيشگيري و درمان در مراحل اوليه هستند. انجام معاينات پزشکي دوره‌اي و غربالگري‌هاي مناسب مي‌تواند به شناسايي زودهنگام سرطان‌ها کمک کند و در نتيجه، شانس درمان و بهبود بيماران را افزايش دهد.

با توجه به روند رو به رشد ابتلا به سرطان در کشور، با آقاي دکتر کاظم زنده‌دل؛ استاد دانشگاه علوم پزشکي تهران و معاون پژوهشي پژوهشکده سرطان (انستيتو کانسر ايران) گفت‌و‌گو کرديم که مشروح آن را در ادامه مي‌خوانيد:

آيا روند سرطان در کشور افزايشي است يا علت افزايش موارد اعلام شده، بهبود روند شناسايي موارد است؟

زنده‌دل: در تمام دنيا روش‌هاي درمان بيماري‌هاي عفوني و بيماري‌هايي که زودتر جان مردم را مي‌گرفت، به دست آمده و طول عمر و اميد به زندگي افزايش پيدا کرده است. اين موضوع باعث مي‌شود که تعداد زيادي از افراد به سن سالمندي و سرطان برسند و تعداد اين افراد افزايش پيدا کند. بسته به اينکه در کشور‌هاي مختلف قبلاً چقدر اين مشکلات وجود داشته و چقدر اين مسائل حل شده، تفاوت‌هايي بين کشور‌ها در افزايش اميد به زندگي و رسيدن به سن‌هاي بالا ايجاد مي‌شود.

بر اساس بسياري از گزارش‌هاي بين‌المللي، کشور ما بعد از انقلاب اسلامي به دليل اينکه توجه زيادي به روستا‌ها و شهر‌هاي کوچک شده، به عدالت تقريبا خوبي در کشور براي تأمين منابع، شامل تامين آب، برق و گاز به تمام نقاط کشور و همچنين توسعه شبکه بهداشت و درمان کشور، رسيده‌ايم وضعيت بسياري از بيماري‌ها و بيمارستان‌هايي که در گذشته با مشکلاتي همراه بود، بهبود يافته‌اند. نسبت به گذشته ميزان مرگ و مير مادران باردار و نوزادان نيز کاهش يافته و اميد به زندگي و بقاي افراد افزايش پيدا کرده و درنتيجه تعداد افراد بيشتري به سنين سالمندي مي‌رسند و ممکن است دچار سرطان شوند.

درست است که آن زمان ما با حجم زيادي از جمعيت جوان مواجه بوديم، اما حالا اين جمعيت به ميانسالي رسيده‌اند و دارند سالمند مي‌شوند و بيماري‌هاي غير واگير شامل سرطان‌ها افزايش خواهد يافت. اين افزايش جمعيت ميانسال و سالمند تنها مختص کشور ما نيست و بيشتر کشور‌هاي در حال توسعه با اين پديده مواجه هستند..

در حال حاضر، کشور‌هاي عربي در منطقه ما نظير قطر، عمان و ... بدليل جمعيت جوان و سرعت توسعه‌اي که دراند ميزان رشد سرطانشان از ما بيشتر است.

براساس برآورد‌ها و مطالعات انجام شده، رتبه رشد سرطان ايران از بين 186 کشور جهان 48 است. کشور‌هاي قطر، امارات، کويت، بحرين، سوريه، مالديو و ديگر کشورها، از نظر ميزان رشد بروز سرطان، در رتبه‌هاي بالاتري قرار دارند و جزو ده کشور اول دنيا از نظر رشد سرطان هستند.

ميزان بروز سرطان در کشور چه قدر است؟

تعداد مبتلايان به سرطان در کشور ما در سال 1399 حدود 131 هزار نفر در سال است و ميزان بروز سرطان در هر 100 هزار نفر هم 152 نفر است.

ما سالانه حدود 131 هزار نفر مبتلا به سرطان داريم. اين ارقام معمولاً برآوردي هستند و ممکن است در آنها خطا‌هايي وجود داشته باشد. اما با اين حال، اين ميزان خطا براي کشور ما خيلي زياد نيست. علت اين امر اين است که در سال‌هاي 1393 تا 1400، تلاش‌هاي خوبي در وزارت بهداشت انجام شد که آمار سرطان را دقيق ثبت کرديم.

متاسفانه در چهار يا پنج سال گذشته، انتشار اين آمار متوقف شده و تلاشي که براي ثبت دقيق سرطان انجام مي‌شد و يکي موفقترين برنامه‌هاي منطقه بود، با مشکل مواجه شده است. به همين دليل، اکنون طي 4 سال است آمار جديدي منتشر نشده است.

چرا؟

شايد اين اختلال عمدي نبوده و صرفاً دليل آن عدم تمايل به شفافيت در آمار سرطان باشد، اما اين توقف در انتشار گزارش‌ها باعث ايجاد مشکلاتي در روند گزارش‌ها شد. به هر حال سرطان پديده‌اي نيست که در چند سال تغييرات بزرگي در آن ايجاد شود، بنابراين آماري که اعلام کردم تقريباً بسيار نزديک به واقعيت است. توصيه ما اين است در اولين فرصت بايد برنامه ثبت سرطان جمعيتي در کشور احيا شود و آمار دقيق سرطان بصورت منظم منشر شود تا بشود براي برنامه ريزي و تصميم گيري مورد استفاده سياستگزاران قرار بگيرد.

ميزان مرگ ناشي از سرطان در کشور چه قدر است؟

روزانه 200 مرگ ناشي از سرطان در کشور داريم. زماني که بيماري کرونا روزانه 200 مرگ رقم ميزد بسياري نگران مي‌شدند، اما به نظر مي‌رسد آمار مرگ روزانه 200 نفر در کشور که معادل سقوط روزانه يک فروند هواپيما در کشور است، براي کسي نگراني ايجاد نکرده است.

پيشنهادمان اين است که يک فرماندهي يا ستاد بسيار قوي براي مقابله با دومين علت مرگ در کشور، يعني سرطان، وجود داشته باشد. اين ستاد بايد موضوعات مرتبط با سرطان را حل و فصل کند و برنامه‌ريزي‌هاي دقيقي براي بيماران انجام دهد؛ و مراقبت کند که تمام برنامه‌هاي سرطان مطابق با وضعيت اين بيماري در کشور اجرا شود.

پيش‌بيني ما اين است که در 15 سال آينده، آمار سرطان در کشور دو برابر خواهد شد. مشکل سرطان اين است که نمي‌توانيم به‌طور کامل از بروز آن جلوگيري کنيم. به عنوان مثال، کشور‌هاي آمريکا و کشور‌هاي اروپايي از نظر بروز سرطان وضعيت بدتري از ما دارند، چون عوامل خطر آنها بيشتر است و در آنجا، چون اميد به زندگي بالاتر است، افراد بيشتري به سن‌هايي مي‌رسند که احتمال ابتلا به سرطان بيشتر مي‌شود. با اين حال نسبت مرگ و مير به بروز سرطان در اين کشور‌ها که نشان از نظام بهداشتي و مراقبت از سرطان است در اين کشور‌ها نسبت به کشور ما و اکثر کشور‌هاي در حال توسعه بهتر است.

آنچه که مهم است اين است که ما نمي‌توانيم جلوي بروز سرطان را به طور کامل بگيريم. با اين حال، مي‌توانيم از عوامل ايجادکننده سرطان پيشگيري کنيم. به‌عنوان مثال، کنترل آلودگي هوا، کاهش مصرف سيگار، قليان و ترياک، افزايش فعاليت فيزيکي و کاهش چاقي و تغذيه سالم مي‌توانند باعث کاهش بروز برخي سرطان‌ها شوند. بخصوص قليان و ترياک که متاسفانه عوامل بسيار مهمي هستند و به کشورما اختصاص دارند و در آينده نزديک به بحران سرطان در کشور دامن خواهند زد.

از طرفي فقط علت تقريبا نيمي از سرطان‌ها مشخص است و در صورتيکه اين عوامل خطر ساز بطور کامل حذف شوند نيمي از سرطان‌ها قابل پيشگيري خواهند بود. با اين حال در در مورد بسياري از سرطان‌ها، چون علت دقيق آنها مشخص نيست، نمي‌توانيم جلوي بروزشان را بگيريم. هر چند نمي‌شود از ايجاد همه سرطان‌ها جلوگيري کرد، اما مي‌توانيم آنها را زود تشخيص دهيم و با درمان به موقع جلوي عوارض و مرگ و مير سرطان‌ها را بگيريم. هدف اين است که سرطان‌ها را در مراحل ابتدايي تشخيص دهيم تا بتوانيم آنها را به موقع درمان کنيم و عوارضشان را کاهش دهيم و از مرگ و مير جلوگيري کنيم. در اين زمينه، مردم و خانواده‌ها هم نيز نقش مهمي دارند و بايد با آگاهي بيشتر به مراجعه به موقع و مناسب اقدام کنند.

ما در حوزه سرطان هيچ وقت از پيشگيري مطلق صحبت نمي‌کنيم. بلکه هميشه مي‌گوييم که بايد مديريت مناسبي براي سرطان‌ها داشته باشيم. يعني از سرطان‌هايي که مي‌توانيم پيشگيري کنيم، پيشگيري کنيم و آنهايي که بايد زودتر تشخيص داده شوند، در مراحل ابتدايي شناسايي شوند و بيماران را در اسرع وقت و به روش مناسب و استاندارد درمان کنيم.

بهبود برنامه‌هاي غربالگري سرطان پستان و کولورکتال و دهانه رحم در کشور بايد اتقاق بيفتد. آگاه کردن مردم، از جمله اقداماتي است که بايد انجام شود. در مورد پيشگيري از سرطان بعضي کار‌ها را دولت بايد انجام دهد و بعضي کار‌ها را مردم خودشان بايد انجام دهند. همچنين، سيستم تشخيصي و درماني بايد به حدي بهبود پيدا کند تا اولا سرطان‌ها به موقع تشخيص داده شوند و اگر کسي به سرطان مبتلا شد، درمان مناسب و بهينه دريافت کند.

مردم بايد به چه علائمي براي تشخيص زودهنگام سرطان توجه کنند؟

علامت‌هاي مهمي که بايد به عنوان هشدار سرطان بشناسيم و اگر علت ديگري برايش وجود ندارد و بيش از 2-3 هفته طول کشيدو بهبود پيدا نکرد بايد با پزشک مشورت کنيم عبارتند از خستگي مفرط، وجود يک توده يا برامدگي در يکي از اعضاي بدن، خونريزي، تنگي نفس و سرفه مزمن، درد بدون علت قبلي، کاهش وزن بدون علت مشخص، ايجاد خال يا تغيير شکل و رنگ در خال‌هاي قبلي، زخمي که بهبود پيدا نمي‌کند.

آيا مي‌توان گفت سونامي سرطان در راه است؟

ما مخالف اين هستيم که بگوييم سونامي سرطان در راه است، چون سرطان قابل مديريت است، اما فکر مي‌کنم که در آينده نزديک بروز سرطان افزايش خواهد يافت با تعداد زيادي از بيماران نجات‌يافته از سرطان مواجه خواهيم شد. يعني افرادي که درمان شده‌اند، اما هنوز سال‌ها نياز به مراقبت دارند. از اين رو، اين افراد بايد مراقبت‌هاي پزشکي و دارويي طولاني‌مدت دريافت کنند و نياز به توانبخشي و بازتواني خواهند داشت. اين مراجعات، دارو‌ها و درمان‌هاي مختلفي که بايد براي اين افراد در نظر گرفته شود، شامل تمام مراحل زندگي‌شان خواهد بود؛ بنابراين اين مسئله باز زيادي به سيستم بهداشتي و درماني و همچنين خانواده‌ها تحميل خواهد کرد.

وضعيت غربالگري سرطان در ايران را چگونه ارزيابي مي‌کنيد؟ کدام سرطان‌ها در کشور غربالگري مي‌شود؟

در مورد سرطان پستان پيشنهاد شده که زنان بالاي 50 سال و در صورت توان مالي کشور، زنان بالاي 45 سال بايد سالانه يا حد اقل دو سال يکبار ماموگرافي انجام دهند.

همچنين براي سرطان روده بزرگ بايد سالانه يا حد اقل هر دو يال يک‌بار تست مدفوع انجام شود، اما بسياري از مردم اين اقدامات را ناديده مي‌گيرند.

در اين زمينه، وزارت بهداشت بايد برنامه‌ريزي دقيقي داشته باشد و خدمات لازم را براي مردم ارائه کنند. آگاهي رساني به مردم هم مهم است و مردم بدانند که براي پيشگيري و تشخيص زودهنگام سرطان‌ها، چه اقداماتي بايد انجام دهند. اگر در اطراف خودمان جست‌و‌جو کنيم و از کساني که در سن ميانسالي و سالمندي هستند بپرسيم، خيلي‌ها اطلاعي از اين برنامه‌ها ندارند و اگر هم اين غربالگري‌ها را انجام داده باشند معمولا نامنظم بوده و توجهي به تکرار منظم آنها ندارند..

براي سرطان پستان بايد معاينه سالانه توسط پزشک انجام شود و خود فرد نيز بايد اين معاينه و خودآزمايي ماهانه را انجام دهد. در صورتي که منابع مالي کافي وجود داشته باشد، بايد هر دو سال يکبار يا سالي يکبار ماموگرافي انجام شود. اما مسئله اينجاست که اين غربالگري‌ها بايد رايگان شود، از سوي ديگر بايد نيروي انساني کافي براي انجام اين غربالگري‌ها در سيستم بهداشتي و درماني کشور وجود داشته باشد، اما اکنون به دليل محدوديت‌هاي منابع مالي و مشکلات اقتصادي حوزه سلامت، امکان تأمين نيروي کافي براي انجام اين غربالگري‌ها و پيگيري وضعيت بيماران به طور کامل وجود ندارد.

يکي ديگر از سرطان‌هايي که راحت‌تر مي‌توان تعداد زيادي از افراد را غربالگري کرد، سرطان دهانه رحم است که با استفاده از پاپ اسمير و HPV Testing قابل انجام است.

به طور کلي در جهان و ايران براي سرطان‌هاي دهانه رحم، پستان و روده بزرگ، روش‌هاي اثبات‌شده و قابل توصيه غربالگري وجود دارد، اما براي ساير سرطان‌ها نمي‌توان الزاماً غربالگري را بکار برد و بايد مردم با علائم کلي سرطان‌ها آشنا شوند و در صورت بروز اين علائم به پزشک مراجعه کنند تا از اين طريق به تشخيص زودرس بيماري کمک شود. براي مثال براي تشخيص و غربالگري ساير سرطان‌هاي شايع شامل سرطان معده، ريه، پروستات، مثانه و. هنوز اين روشاثبات شده‌اي وجود ندارد و روش‌هاي موجود هزينه - اثربخشي بالايي ندارد.

از مهمترين کاستي‌هايي که بايد توجه بيشتري به ان بشود توسعه تحقيقات سرطان در کشور است و بايد بودجه کافي براي شناخت علل و عوامل خطر سرطان‌ها و همچنين تحقيقات پيشگيري و درماني سرطان وجود داشته باشد.

منبع: TASNIM