مثلث اسلام‌آباد، تهران و استانبول به دريا مي‌رسد

گروه اقتصادي خبرگزاري فارس؛ نشست دو روزه اي با محوريت فعال سازي کريدور ريلي اسلام آباد- تهران- استانبول (ITI) در روزهاي 17 و 18 شهريورماه 1404 به ميزباني دولت پاکستان و با حضور دبيرکل سازمان همکاري هاي اقتصادي (ECO)، معاون وزير راه آهن پاکستان، نمايندگان ايران و ترکيه، بانک توسعه تجارت ECO، بانک توسعه اسلامي و فعالان بخش خصوصي برگزارشد.

کريدور ITI که بيش از 6500 کيلومتر طول دارد، از اسلام‌آباد آغاز شده و پس از عبور از کويته، زاهدان، تهران، تبريز و وان به استانبول مي‌رسد. اين مسير چندوجهي شامل حمل‌ونقل جاده‌اي و ريلي است و نسبت به مسيرهاي سنتي از طريق خليج فارس و کانال سوئز، زمان و هزينه انتقال کالا را به طور قابل توجهي کاهش مي‌دهد.

به همين دليل، بسياري از کارشناسان آن را يکي از فرصت‌هاي طلايي تجارت فرامنطقه‌اي مي‌دانند که در رقابت با مسيرهاي سنتي دريايي است.

اين پروژه نخستين‌بار در سال 2009 به‌صورت آزمايشي راه‌اندازي شد، اما مشکلات زيرساختي و اختلافات سياسي مانع تداوم آن شد. با اين حال، در دسامبر 2021 حرکت قطار باري از اسلام‌آباد به استانبول، آغازگر دوره‌اي تازه در حيات اين کريدور بود.

تازه‌ترين تحول در سپتامبر 2025 با نشست گروه کاري عالي‌رتبه سازمان همکاري اقتصادي (اکو) در اسلام‌آباد رقم خورد؛ نشستي که تمرکز اصلي آن بررسي چالش‌ها و راهکارهاي توسعه اين مسير بود.

از نگاه اقتصادي، هر سه کشور مزاياي متفاوتي از اين مسير به‌دست مي‌آورند. پاکستان با دسترسي مستقيم به اروپا مي‌تواند صادرات خود را سريع‌تر و ارزان‌تر انجام دهد و در نتيجه ظرفيت تجارت خارجي‌اش را افزايش دهد.

ايران به‌عنوان محور ترانزيتي، علاوه بر درآمدهاي ناشي از عوارض و خدمات گمرکي، جايگاه خود را به‌عنوان حلقه اتصال شرق و غرب تثبيت خواهد کرد.

ترکيه نيز با تبديل شدن به دروازه ورود کالاهاي آسياي جنوبي به اروپا، موقعيت ژئوپليتيک و اقتصادي خود را تقويت مي‌کند.

به گفته کريم نائيني، کارشناس حمل‌ونقل و ترانزيت، تجاري‌سازي اين کريدور بدون مانع نيست. ناامني در برخي مناطق، تفاوت مقررات گمرکي و کمبود زيرساخت‌هاي ريلي از جمله موانع مهم بر سر راه موفقيت پروژه محسوب مي‌شوند. اما توافقات تازه ميان مقامات سه کشور و حمايت سازمان اکو نويدبخش جدي‌تر شدن عزم منطقه براي حل اين مشکلات است.

محمد اسحاق دار، معاون نخست‌وزير و وزير خارجه پاکستان، اخيراً اعلام کرده که احياي خط ريلي سه‌جانبه استانبول- تهران- اسلام‌آباد به‌عنوان بخشي از پروژه‌هاي همگرايي منطقه‌اي در دستور کار قرار گرفته است. او اين طرح را نه‌تنها ابزاري براي تجارت، بلکه بستري براي همکاري‌هاي راهبردي و توسعه‌اي دانست.

هاکان فيدان، وزير خارجه ترکيه، نيز در نشست اخير و مشترک با همتاي پاکستاني خود تأکيد کرد که ترکيه آماده است تجربيات و فناوري‌هاي ريلي خود را در اختيار شرکاي منطقه‌اي بگذارد. اين همکاري‌ها قرار است در قالب کميسيون مشترک و 12 کميته دائمي پيگيري شود.

نقش ايران در اين ميان ويژه است. علاوه بر مسير ITI، توسعه بندر چابهار و ايجاد اتصال ريلي آن به بندر گوادر پاکستان، ظرفيت‌هاي مکملي براي همکاري‌هاي منطقه‌اي به‌وجود آورده است.

کارشناسان معتقدند همگرايي اين پروژه با طرح‌هاي کلان نظير کريدور اقتصادي چين- پاکستان (CPEC) مي‌تواند پيوندهاي ايران با چين و آسياي مرکزي را تقويت کرده و ايران را به کانون مهم انتقال انرژي و کالا بدل کند.

نشست اخير سران اکو در خانکندي نيز بر همين موضوع تأکيد داشت. رئيس‌جمهور ايران، مسعود پزشکيان، در پايان اجلاس اعلام کرد: «اکو براي ما نماد ديپلماسي همسايگي و بستر ديپلماسي اقتصادي چندجانبه است. در کنار هم مي‌توانيم چشم‌انداز ترانزيتي، تجاري و گردشگري تا سال 2035 را محقق کنيم.»

در شرايطي که بسياري از اعضاي اکو به دريا دسترسي ندارند، اهميت چنين مسيرهايي دوچندان مي‌شود. کريدور اسلام‌آباد- تهران- استانبول اکنون نه‌فقط يک مسير حمل‌ونقلي، بلکه نمادي از اراده سه کشور براي عبور از محدوديت‌ها و ترسيم نقشه‌اي تازه براي اقتصاد منطقه است.