ماجراي اجلاس خاخام‌ها در باکو چيست؟

نشست قبلي اين اجلاس دوسالانه، به دليل عمليات «طوفان الاقصي» به تعويق افتاد و حالا با استقبال طرفين و نقش‌آفريني آمريکا، فرصتي براي اعلام همبستگي استراتژيک باکو با تل‌آويو فراهم شده است.

اين مانور سياسي- مذهبي در حالي انجام مي‌شود که از يک‌سو، علي‌اکبر ولايتي، مشاور عالي رهبر انقلاب برگزاري آن را «به زيان جمهوري آذربايجان» توصيف کرده و از سوي ديگر، منابع اسرائيلي باآب‌وتاب از آن به‌عنوان نمادي از «هم‌زيستي مسالمت‌آميز» و «پيوندهاي تاريخي» سخن مي‌گويند.

تحرکات اخير دولت علي‌اف و کابينه نتانياهو ابعاد جديدي پيدا کرده و در قالب همکاري‌هاي نظامي- امنيتي و فروش نفت شکل‌گرفته است. به نظر مي‌رسد مفاهيمي مثل «هم‌زيستي» تبديل به ابزاري براي تأمين منافع ژئوپليتيک شده است. اين اجلاس نه‌تنها يک گردهمايي مذهبي، بلکه يک نمايش ويژه سياسي است که دست «لابي‌هاي صهيونيستي» در باکو را بازتر مي‌کند؛ لابي‌هايي که سال‌هاست با هدف نفوذ نرم و جايگزيني هويت شيعي در آذربايجان فعاليت مي‌کنند.

در نهايت، باکو که به‌عنوان شريک راهبردي اسرائيل در تأمين نفت و خريد تسليحات شناخته مي‌شود، اکنون به دنبال تثبيت جايگاه خود در منطقه به‌عنوان دروازه‌اي براي نفوذ اسرائيل در قفقاز و دسترسي بهتر به ايران است.

آن‌طور که پيداست، سياست‌مداران آذربايجاني در اين ضيافت پرهزينه، آماده‌اند روابط تاريخي خود با همسايگان را قرباني «شراکت استراتژيک» با نتانياهو کنند و احتمالاً هم چندي بعد خاطره 9 سپتامبر قطر را به زبان آذري بازنويسي مي‌کنند.

کنفرانس به دعوت آذربايجان برگزار مي‌شود

صدها خاخام اروپايي از سراسر قاره اروپا در فصل پاييز در جمهوري آذربايجان گردهم مي‌آيند تا درباره گسترش «پيمان ابراهيم» گفت‌وگو کنند. اين نخستين نشست ازاين‌دست در يک کشور مسلمان خواهد بود.

منابع اسرائيلي نوشته‌اند اين گردهمايي در کشور «شيعه سکولار» آذربايجان برگزار مي‌شود. آن‌ها بدون آنکه هفتادوهفتمين سالگرد عمر جعلي رژيم صهيونيستي را به ياد آورند، نوشته‌اند که روابط اسرائيل و آذربايجان از «پيوندهاي تاريخي چندصدساله» ميان «دو ملت» به يک شراکت راهبردي بي‌سابقه در بحبوحه‌ آشفتگي‌هاي منطقه‌اي تبديل شده است.

سنديکاي اخبار يهوديان نوشته اين کنفرانس «به دعوت دولت آذربايجان» برگزار شود. اين گردهمايي به مناسبت هفتادمين سال تأسيس اين سازمان، به بررسي چالش‌ها و فرصت‌هاي مهم معاصر خواهد پرداخت؛ از جمله گسترش پيمان ابراهيم به سمت عضويت آذربايجان، همچنين ترويج آزادي مذهب و مبارزه با يهودستيزي روبه‌افزايش در
اروپا.

الهام علي‌اف احتمالاً در اين نشست سه‌روزه سخنراني خواهد داشت. اين سازمان که اصلي‌ترين ائتلاف خاخام‌هاي ارتدوکس در اروپا به شمار مي‌آيد، بيش از 700 رهبر مذهبي از جوامع مختلف اروپايي را گردهم آورده است. اين نهاد در سال 1956 بنيان‌گذاري شد و مأموريت آن «دفاع از حقوق يهوديان در اروپا» است.

مسائل مربوط به «آزادي مذهبي» و «وضعيت جوامع يهودي» محور اصلي کنفرانس خواهد بود. خاخام پينحاس گلدشميت، رئيس کنفرانس خاخام‌هاي اروپايي، سه‌شنبه به JNS گفت: «زندگي يهودي در آذربايجان تاريخي، آشکار و پرجنب‌وجوش است و به دوران تبعيد بابلي و امپراتوري پارس بازمي‌گردد. سفر ما فرصتي بي‌نظير براي ديدار با جامعه يهوديان آذربايجان و گفت‌وگو با دولت اين کشور است که به‌طور گسترده به‌عنوان دولتي سکولار، بردبار و فراگير شناخته مي‌شود.

اهميت راهبردي باکو براي تل‌آويو

خبرگزاري يهوديان نوشت: «انتخاب آذربايجان به‌عنوان محل برگزاري کنفرانس نمادين است؛ چراکه گفته مي‌شود يهوديان بومي پس از تخريب معبد اول اورشليم توسط بابليان در سال 586 پيش از ميلاد به سرزمين آذربايجان آمده‌اند.» در اين باره بد نيست سکانسي ماندگار از تاريخ را مرور کنيم.

در سال 1947 ميلادي کشتي آوارگان يهودي به نام اگزودوس به سواحل فلسطين رسيد. بر بدنه اين کشتي، بنري نصب شده بود: «آلماني‌ها خانواده‌ها و خانه‌هاي ما را نابود کردند؛ شما اميد ما را نابود نکنيد».

اين پيام التماسي براي پناهگاهي امن در سرزميني بود که قربانيان نازيسم به آن چشم دوخته بودند اما به‌محض ورود به فلسطين ماسک‌هايشان فروريخت و رنجي چندبرابر شديدتر از چيزي که هيتلر به آنان وارد آورده بود به فلسطينيان تحميل و کشورشان را اشغال کردند.

رومن گوريويچ، نماينده آژانس يهود در آذربايجان گفت که «قرن‌ها سنت دوستي، برادري و احترام» نسبت به جامعه يهودي و سپس اسرائيل، آذربايجان را به «شايسته‌ترين و افتخارآميزترين مکان براي ميزباني از کنفرانس بين‌المللي خاخام‌ها» تبديل کرده است.

منابع اسرائيلي اذعان مي‌کنند براي اسرائيل، روابط با آذربايجان- که مرزي 688 کيلومتري با ايران دارد- از اهميت راهبردي بالايي برخوردار است؛ هم به‌عنوان مسيري براي عمليات شناسايي و هم به اين دليل که آذربايجان تقريباً نيمي از نفت اسرائيل را تأمين مي‌کند.

در مقابل، آذربايجان هم يکي از خريداران عمده تجهيزات نظامي اسرائيل است؛ تجهيزاتي که دست باکو را در جنگ قره‌باغ پر کرد و جايگاه منطقه‌اي آذربايجان در دوران تغييرات ژئوپليتيک تقويت شد.

تلاش ترامپ براي پيوند باکو به پيمان ابراهيم

در اسفندماه 1403 (مارس 2025)، استيو ويتکاف، فرستاده ويژه ترامپ طي سفري ناگهاني به باکو، با الهام علي‌اف ديدار کرد. علاوه بر اين، لايت‌استون، يکي از مشاوران ويتکاف، در اواخر بهار همان سال، جلسه‌اي دوجانبه با علي‌اف ترتيب داد تا درباره گسترش پيمان ابراهيم به آذربايجان و فراتر از آن گفت‌وگو کنند.

ماجرا از آذربايجان فراتر رفت و در حاشيه اين رايزني‌ها، مقامات آذربايجاني با همتايان خود در کشورهاي آسياي مرکزي، از جمله قزاقستان، ارتباط برقرار کردند تا سطح تمايل آن‌ها را براي ورود به يک ساختار ديپلماتيک بزرگ‌تر بر پايه پيمان ابراهيم بسنجند.

لابي‌هاي صهيونيستي در آذربايجان

يکي از محورهاي اصلي سياست رژيم صهيونيستي در قبال جمهوري آذربايجان، ايجاد و گسترش تشکيلات لابي يهودي است. اين لابي‌ها علاوه بر سازماندهي جامعه يهوديان ساکن آذربايجان، به‌دنبال تقويت نفوذ سياسي، فرهنگي و اقتصادي اسرائيل در اين کشور و منطقه قفقازند.

بخشي از اهداف اين جريان رسمي و معمولي است، مثل هماهنگي ميان آذري - يهوديان ساکن فلسطين اشغالي، ايفاي نقش سفارت و نمايندگي رسمي آذربايجان در اسرائيل، ترويج همکاري‌هاي اقتصادي و فرهنگي و تبليغ چهره‌اي مثبت از آذربايجان در جامعه صهيونيستي و برعکس.

اما در کنار اين اهداف رسمي، ابعاد پنهان لابي‌ها اهميت بيشتري دارد؛ از جمله تلاش براي جايگزيني هويت قومي- ملي به‌جاي باورهاي شيعي در آذربايجان، ايجاد نسل جديدي از نخبگان ترک- يهودي براي تصاحب مناصب کلان کشور و طراحي پروژه‌هاي فرهنگي و پژوهشي مشترک که به‌طور غيرمستقيم موجب نفوذ نرم اسرائيل مي‌شود.

همکاري‌هاي نظامي و اقتصادي گسترده با اسرائيل، بستر مناسبي براي رشد اين لابي‌ها ايجاد کرده است. در واقع اسرائيل تلاش دارد با استفاده از ظرفيت جمعيت يهودي و ابزارهاي فرهنگي مانند جشنواره‌ها، دانشگاه‌ها، مراکز تحقيقاتي و اجلاس مذکور جايگاهي پايدار در باکو به دست آورد.

به‌اين‌ترتيب، لابي‌هاي يهودي در آذربايجان را مي‌توان حلقه‌اي کليدي از راهبرد اسرائيل براي مهار مسلمانان در قفقاز و تثبيت جايگاه رژيم صهيوني در مجاورت ايران دانست.

منبع: روزنامه فرهيختگان