لبنيات هم از سفره مردم حذف شد

اعتماد نوشت: طبق آمار هزينه درآمد خانوار در سال 1401، سهم مصرف شير خانوار شهري از کل هزينه‌هاي خوراکي 2.5درصد و از کل هزينه‌هاي خانوار حدود 7دهم درصد بوده است. شرکت‌هاي فعال در حوزه صنايع لبني که به‌شدت با قيمت‌گذاري دستوري نيز مواجه شده‌اند؛ با چالش بزرگي به نام کاهش سرانه مصرف در داخل کشور نيز دست و پنجه نرم مي‌کنند. اما از آنجايي که توسعه صنايع لبني و رشد توليد در گرو افزايش سرانه مصرف است؛ توسعه صنعت لبنيات و افزايش توليد نيازمند توزيع عادلانه ثروت، ‌افزايش قدرت خريد خانوار و فرهنگ‌سازي براي افزايش سرانه مصرف لبنيات است.

در طرح جامع شير در دهه 90 اين‌گونه هدف‌گذاري شد که ايران به مصرف سرانه 124 کيلوگرم در سال برسد؛ اما در حال حاضر براساس گزارش فائو، ‌رتبه ايران 125 از ميان 177 کشور در مصرف سرانه شير در دنياست و ميانگين مصرف شير در کشور 80 کيلوگرم در سال است. اين درحالي است که سرانه مصرف شير در دنيا براي هر نفر 150 تا 160 کيلوگرم و در کشورهاي امريکا و فرانسه اين رقم حدود 200 کيلوگرم است. همچنين اتحاديه اروپا به عنوان بالاترين مصرف‌کننده لبنيات، سرانه مصرف 256 کيلوگرمي داشته است.

صنعت لبنيات در ايران يکي از صنايعي است که تا رسيدن به استانداردهاي جهاني راه زيادي در پيش دارد، چراکه از يک‌طرف سرانه مصرف فرآورده‌هاي اين صنعت در کشور در مقايسه با جوامع پيشرفته فاصله زيادي دارد و از طرف ديگر، تنوع محصولات لبني در ايران پايين‌تر از تنوع آنها در کشورهاي توسعه يافته است. مجموعه اين عوامل نشان مي‌دهد که رشد مصرف بازار داخلي، محرک اصلي توسعه صنايع لبني است. مشکل در کجاست؟ مرکز پژوهش‌هاي اتاق بازرگاني و صنايع و معادن تهران تلاش کرده تا در پژوهشي به اين سوال پاسخ دهد. برخي از چالش‌هاي صنعت لبنيات کشور ناشي از نواقص زنجيره ارزش اين صنعت و مشکلات ساختاري درون صنعت است.

ساير مشکلات ناشي از سياست‌گذاري‌هاي سطح بخشي و کلان کشور در حوزه نرخ ارز و قيمت‌گذاري دستوري است که بر کليه صنايع کشور ازجمله صنعت لبنيات اثر گذار هستند. هم‌راستا با چالش‌هاي موجود در صنعت لبنيات، ‌بروز عوامل پيش‌بيني نشده نظير تحريم‌ها و اثرات آن در تامين مواد اوليه مورد نياز صنعت و همچنين نوسانات نرخ ارز موجب کاهش توان رقابتي اين صنعت و آسيب‌پذيري آن شده است.

تامين نهاده‌ها

انحصار در واردات نهاده‌ها، ‌محدوديت‌هاي ناشي از تحريم‌ها و مسائل مربوط به ارز براي واردات نهاده ازجمله مشکلاتي است که موجب شده تا کمبودهاي مقطعي در تامين نهاده‌هاي وارداتي ايجاد و به تبع آن منجر به ايجاد وقفه در توليد شود. افزايش قيمت جهاني نهاده‌هاي وارداتي و بيشتر بودن بهاي تمام شده نهاده وارداتي ايران نسبت به قيمت‌هاي جهاني موجب افزايش هزينه‌هاي توليد از محل قيمت نهاده شده است.

در واحدهاي دامداري به دليل افزايش قيمت نهاده‌هايي چون علوفه و ساير نهاده‌هاي دامي و سهم بالاي علوفه در هزينه تمام شده توليد شير، ‌کميت، ‌کيفيت و قيمت نهايي شير توليدي تحت تاثير قرار گرفته است. نسبت هر ميليون تن شير توليدي به هر ميليون راس گاو شيري موجود در ايران 0.44درصد است. درحالي که ميانگين جهاني اين نسبت 1.23درصد، نسبت آن در کشورهاي توسعه يافته 5.48درصد و در کشورهاي در حال توسعه 0.73درصد است. بخش بزرگي از توليد شير دراختيار دامداري‌هاي کوچک و سنتي است که يا بازدهي کافي را ندارند يا توليد را در مقياس کوچکي انجام مي‌دهند. بهره‌وري پايين در توليد شير خام در کنار مشکلاتي همچون تامين نشدن حاشيه سود کافي براي دامداران و به تبع آن، ‌اقتصادي نبودن توليد و فرآوري شير موجب کاهش انگيزه سرمايه‌گذاري در صنعت شير و لبنيات شده است.

وابستگي به واردات

صنايع فرآوري لبنيات در تامين برخي از مواد اوليه وابسته به واردات هستند. اين مواد نظير باکتري‌ها و آنزيم‌ها و مايه‌ها گرچه داراي فناوري پيچيده‌اي نيستند اما باتوجه به مقياس توليد محدودي که دارند، صرفه توليدي ندارند و تعداد محدودي شرکت در دنيا اين مواد را توليد و عرضه مي‌کنند. در بخش ماشين‌آلات بسته‌بندي با ظرفيت بالا، وابستگي به ماشين‌آلات وارداتي وجود دارد و در بقيه بخش‌ها، صنعتگران داخلي قابليت تامين نيازهاي صنعت لبنيات را دارند. حوزه ديگر نيز بخش ماشين‌آلاتي است که در حوزه استريل فعاليت مي‌کنند و در اين زمينه هم دانش فني و توان توليد داخل پاسخگوي نيازهاي صنعت نيست.

کارخانه‌هاي فرآوري لبنيات با مشکلاتي همچون افزايش نرخ ارز و تاثير آن بر قيمت‌هاي بسته‌بندي محصولات مواجهند و بسياري از واحدهاي فرآوري و بسته‌بندي کوچک و متوسط که توان رقابت با صنايع بزرگ را ندارند دچار مشکل شده‌اند. هزينه بالاي تمام شده اين بسته‌بندي‌ها که تحت تاثير نرخ ارز تغيير مي‌کند يکي از عوامل افزايش هزينه تمام شده محصولات لبني است.

سهم بالاي حمل و نقل

هزينه‌هاي مرتبط با حمل و نقل در دل هزينه نهايي تمام شده کالاها نهفته است. سهم هزينه حمل و نقل در قيمت تمام شده کالاها در جهان 2درصد است اما در ايران 12درصد! اين درحالي است که حمل توليدات غذايي مانند شير و لبنيات به دليل شرايط خاص نگهداري و رعايت قواعد و استانداردهاي مختلف براي حفظ سلامت و تضمين کيفيت، ‌از متوسط هزينه اعلام شده بيشتر است.

سنتي بودن توزيع

نظام توزيع در صنعت لبني کشور همچنان ساختار سنتي داشته که نتيجه آن کارايي پايين شبکه توزيع در نتيجه عدم استفاده از ساختارهاي مدرن است. يکي از دلايل بالا بودن هزينه‌هاي تمام شده، تعداد زياد خرده‌فروشي‌ها و گستردگي شبکه توزيع است. اين درحالي است که روندهاي جهاني نشان مي‌دهد سهم خرده‌فروشي‌ها در جهان رو به کاهش و سهم فروشگاه‌هاي آنلاين و زنجيره‌اي رو به افزايش است. طولاني بودن دوره وصول مطالبات در صنعت لبنيات، ‌پايين بودن حاشيه سود خالص لبنيات در کنار کاهش سهم خرده‌فروشي‌ها و سهم رشد بسيار بالاي فروشگاه‌هاي آنلاين و زنجيره‌اي موجب شده قدرت چانه‌زني خرده‌فروشان در برابر فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي پايينباشد.