فضاي مجازي با زندگي چه مي‌کند؟

به گزارش تسنيم، يکي از مهمترين مشخصه‌هاي زندگي در دوران فعلي گوشي‌هاي اندرويد و استيلاي فضاي مجازي بر زندگي حقيقي ماست؛ يعني اگر قبلاً آدم‌ها ساعت مشخصي از خواب بيدار مي‌شدند، صبحانه مي‌خوردند، در جامعه فعاليت و کار خود را انجام مي‌دادند، با ديگران تعامل اجتماعي داشتند، همراه خانواده و دوستان تفريح مي‌کردند و اوقات مي‌گذراندند و شب هم ساعت مشخصي به خواب مي‌رفتند، در حال حاضر همه اين فاکتورها جابه‌جا شده‌اند.

ديگر آدم‌ها ساعت مشخصي براي خواب و غذاي خود ندارند، تعاملات اجتماعي در بسياري از اوقات چشم در چشم و رودررو نيست و تفريحات و اوقات فراغت افراد هم ديگر الزاماً با خانواده تعريف نمي‌شود و غريبه‌هاي زيادي در دايره ارتباطي قرار مي‌گيرند.

دنيا و روابط آدم‌ها گسترده و عميق شده و داعيه داران تکنولوژي‌هاي روز دنيا مفتخرند که تحولي در روابط فردي و اجتماعي، مارکتينگ، بازي‌ها، اصول تربيتي و روان شناختي، سياست، اقتصاد، بازار، آموزش و ... ايجاد کرده‌اند. جايگاه پدر، مادر، فرزند، بزرگترهاي فاميل، استاد، شاگرد و ديگر نقش‌هاي اجتماعي متفاوت شده است.

مادري که هميشه در تدارک آرامش خانه، خوراک سالم، دوخت و دوز پوشاک اهل خانه و مديريت منزل بود، حالا وقت بسياري در فضاي مجازي با دوستان و صفحات مختلف مي‌گذراند و بچه‌ها هر کدام به نوعي تفريحاتشان با همين گوشي و کامپيوتر گره خورده و اگر اينترنت قطع باشد، برآشفتگي عجيبي در خانه بين اعضا ايجاد مي‌شود.

حالا که همه چيز به اينترنت و حضور در فضاي مجازي گره خورده، شايد ديگر اين فضا، مجازي نباشد و درواقع سکان زندگي واقعي ما را هم در دست داشته و مديريت مي‌کند. يکي از اصلي‌ترين مضامين مورد توجه متخصصان علوم اجتماعي، دگرگوني‌هاي فرهنگي و اجتماعي در دهه‌هاي اخير بوده است. اين دگرگوني‌ها در حوزه‌هاي مختلفي رخ داده که از جمله آنها مي‌توان به تغييرات در شيوه‌هاي زندگي اشاره کرد. بررسي تأثيرات فضاي مجازي بر سبک زندگي ايراني اسلامي ما نکته مهمي است که بايد به طور خاص به آن پرداخت و مورد تحليل قرار داد.

سبک زندگي متأثر از فاکتورهاي بيروني

سبک زندگي متشکل از نحوه تعاملات ما در روزمره، آداب و سنن، خوراک، پوشاک، چيدمان زندگي، مسکن، تربيت فرزند، همسرداري، شيوه برخورد افراد در موضوعات سياسي، اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي است. همچنين خرده‌روش‌هاي ما در جزئيات زندگي را در بر مي‌گيرد؛ مثل آداب سفره، صله رحم، تعريف مايحتاج زندگي و چگونگي تأمين آن، کتاب خواني، معنويات، مد و لباس، مراقبت بر مال حلال و بسياري موارد ديگر. به همين دليل سبک زندگي يک فاکتور مشخص نيست و مجموعه آداب زندگي را شامل مي‌شود.

در دنياي امروز که اينترنت بسيار مهم بوده و مودم به عنوان يکي از اصلي‌ترين اعضاي خانواده به حساب مي‌آيد و اينترنت گوشي‌ها به عنوان منجي‌هاي کوچکي که کارهاي بزرگ بلدند در ذهن ما از جايگاه خاصي برخوردارند، مي‌توان گفت که سبک زندگي ما هم به دست همين‌ها مديريت مي‌شود و اگر کسي ادعا کند که حداقل سبک زندگي شخصي‌اش فارغ از جريان مديريتي فضاي مجازي است بايد دو مشخصهداشته باشد: اول آنکه گوشي اندرويد نداشته باشد، دوم اينکه با کساني که گوشي اندرويد دارند در تماس و ارتباط نباشد.

افزايش آمار شکست‌ها

در چين کساني که روزانه بيش از يک ساعت از اينترنت استفاده مي‌کنند معتاد اينترنت محسوب مي‌شوند و بايد به مراکز ترک اعتياد مراجعه کنند. اين در حالي است که بر اساس داده‌هاي وزارت ورزش و جوانان به طور ميانگين جوانان کشور ما روزانه 9 ساعت با گوشي هاي تلفن همراه مشغول هستند.

فضاي مجازي دنيايي باز و پر از پستو است که به هر لينک و پيوندي وارد شوي، جهان جديدي را برايت رو مي‌کند. تنوع اجناس، افراد، فريم‌ها و موقعيت‌ها، تنوع خوراکي‌ها، جاهاي ديدني و متن‌هاي خواندني آدم را سير نمي‌کند. زنان ما که مديران قدري براي خانه و بچه‌ها بودند، امروزه ساعتها ممکن است فارغ از بچه و همسر غرق در فضاي مجازي باشند، به صفحات مختلف سرک بکشند و زندگي آدم‌هاي مختلف را با هم و با خودشان مقايسه کنند.

اين سرک کشيدن قرار است علم و دانش و هنر زن را زياد کند؛ اما نه تنها افزودني مثبتي ندارد، بلکه حس رقابت و مقايسه باعث احساس نارضايتي آنها نسبت به زندگي خود همسر و بچه‌ها مي‌شود. بچه مردم هميشه تميز است، خانه‌شان برق مي‌زند و وسايل لوکسشان دلبري مي‌کند، همسرِ مردم هم هميشه در حال عشق ورزيدن و غافل گير کردن و هديه آوردن است.

آنچه ما از اين صفحات مشاهده مي‌کنيم درباره خودمان نااميدکننده به نظر مي‌رسد و زندگي هاي بسياري به تأييد آمارها، به طلاق انجاميده‌اند؛ چون اين مقايسه‌ها مزاحم جدي مرد و زن براي يافتن احساس خوشبختي شده است.

خداحافظي با تحرک و انرژي

يکي از تبعات درگيري در فضاي مجازي، کم تحرکي است. ممکن است ما ساعت ها در صفحات مجازي ورزشي جست‌وجو کنيم، اما اين باعث نمي‌شود که به ورزش روي آورده باشيم؛ مگر اين که خودمان بلند شويم و حرکاتي انجام دهيم.

لم دادن و نشستن پاي گوشي و بالا و پايين کردن صفحات، تحرک را از زنان مي‌گيرد. آنها بدن‌هايي هميشه خسته، سست و کسل پيدا مي‌کنند. بدني که سست باشد، انرژي کار جديدي را ندارد، نمي‌تواند به فرزندآوري درست فکر کند و پندارش اين است که از پس آن برنمي‌آيد. از طرفي، کم تحرکي موجب افزايش وزن مي‌شود که آسيب جدي در سلامت افراد به حساب مي‌آيد.

فضاي مجازي و حسرتي بي انتها

خداوند در قرآن کريم مي‌فرمايد: «وَ لا تَمدنَّ عينک» چشمت را بر مال دنيا مکش. «تَمدَّنَّ» از ريشه «مَد» مي‌آيد؛ يعني کشيدن.

چشم را وقتي روي مال دنيا بکشيم، يعني از اين ويترين بپريم به آن ويترين و از اين شکل و ظاهر کشيده شويم به آن يکي. يکي از مصاديق کشيدن چشم بر مال دنيا همين فضاي مجازي است که با اسکرول کردن صفحات مي‌شود به انبوهي از کالاها دست پيدا کرد و تماشاي آنها جز ايجاد حسرت در اعماق دل و تغيير در سبک زندگي به بهانه همگامي با دنياي روز و گاهي اسراف، چه سودي خواهد داشت؟

اين دنيا پر از کشش و زيبايي است. اما ممکن است فردي در طول زندگي فضاهاي محدودي را تجربه کند و حالا به مدد فضاي مجازي تا آن سر دنيا، کالاها در دسترس تماشا هستند و اين يعني دست و پا زدن وسط حجم انبوهي از کالاي رنگي و فرورفتن در حسرت داشتن آنها.

آيا با خواندن مطالب اينترنتي، دانشمند مي‌شويم؟

هر روز که هر زن از خواب بيدار مي‌شود، ممکن است از همان رخت خواب تعاملش با فضاي مجازي شروع شود تا ساعات پاياني شب و حتي نيمه شب. اخبار، متن ادبي و زيبا، متن نقادانه يا علمي و کليپ‌هاي متنوع از سراسر جهان در دسترس ديد او قرار مي‌گيرد.

اين همه اطلاعات را ضرب در تعداد روز، ماه و سال کنيد. هر سال ما اندازه يک پروفسور و دانشمند در معرض اطلاعات مختلف هستيم، اما آيا علم و دانش و بينش ما افزايش پيدا کرده است؟

از همه چيز شايد يک نکته بدانيم، آن هم بر مبناي علم و يکي پيديايي و قابل ويرايش. يعني اساس علم ما هم زير سؤال است. حالا فکر کنيد زني که اين همه وقت براي دانستن اين اطلاعات صرف کرده، چقدر توانسته مادري کند، چقدر توانسته در راستاي تربيت آموزش فرزندان علم خود را بالا ببرد و چقدر توانسته خلاقيتي را اجرا کند و فرزندانش را بهتر از قبل بزرگ کند؟

همه ما در معرض اين اطلاعات گسترده هستيم. اما بهترين کار اين است که مديريت شده با اطلاعات مواجه شويم. سعي کنيم در يکي دو حوزه اختصاصي علم خود را بالا ببريم و تن به گستردگي منابع و اطلاعات ندهيم و بکوشيم در حوزه دلخواه خود متخصص شويم.

تغيير مسئوليت حفظ خانواده تا انتشار عکس‌هاي خصوصي

در مقياس دنياي امروز و اعتبارات آن، فضاي مجازي در صورتي معتبر است که فالوور يا دنبال کننده بيشتري داشته باشد. چند درصد از اين دنبال کننده‌ها نزديکان، دوستان و اقوام خيرخواه ما هستند و چند درصد غريبه‌ها؟ غريبه‌اي که حال و سلامت ما، غم و شادي ما، احساسات خوب و بد ما برايش مهم نيست.

خيرخواهي و لطفي در غريبه‌ها نيست و عده‌اي منتظرند مطلبي جديد حتي دروغ به آنها بگوييم، ايده جديدي از ما ببينند، يا عکسي تازه از زندگي ما تماشا کنند ولو چيدمان ما دکوري باشد و انعکاسي از حقيقت زندگي‌مان نباشد.

زن در تعامل با اين فضاي مجازي چقدر مي‌تواند خودش را بروز دهد و اصلاً اين کار درست است يا نه؟ او اگر عکس خودش را هم به عنوان پروفايل استفاده کند و صدها و هزاران غريبه آن را براي خود داشته باشند، برايش مهم است؟

اينکه مثلاً زني بخواهد عکسش را در خيابان بين

مردم غريبه توزيع کند، چقدر نامتعارف است؟ عکس پروفايل هم به همان شکل است.

زن در گذشته حواسش به حفظ خانواده بود که چشم بد به آن نيفتد؛ حالا اما زندگي‌ها در معرض تماشاست. زن مجبور است در عکس‌ها زيبا جلوه کند تا تحسين (لايک) شود. مجبور است گاهي يا هميشه، چيزي را نشان بدهد که واقعيت ندارد. گاهي حتي ممکن است با فرزند و همسر درگيري لفظي پيدا کند يا موجب ناراحتي آنها شود، فقط براي اينکه بتواند عکس خوب، شيک و امروزي از آنها بيندازد!

آنچه ما درگير آن هستيم فراتر از اينهاست و غم ماجرا اينجاست که همه اين‌ها براي نمايش به غريبه‌ها است.

تغيير مد و طلاق عاطفي ميان همسران

فضاي مجازي در تحريک احساسات غم، نااميدي، خشم، جواب گويي و افسردگي قدرت بيشتري دارد و زن خانه بايد مراقب اين احوال باشد.

فضاي مجازي در موارد متعدد، باعث سرد مزاجى زوجين مي‌شود و گاهي آنچه آنها در فضاي مجازي ديده‌اند، در دنياي واقعي محقق نمي‌شود. به همين دليل کم توجهى و حتى طلاق عاطفي، از آثار اين تغييرات مد در اثر ورود فضاي مجازي به فضاي حقيقي به حساب مي‌آيند.

تحولات مد و لباس در فضاي مجازي

سبک زندگي شامل مد و پوشش هم مي‌شود. چطور در تعاملات اجتماعي ظاهر مي‌شويم، در خانه، مدرسه، محل کار، پارک، سفر و ... چطور لباس مي‌پوشيم و چگونه زندگي مي‌کنيم.

گروهي از زنان امروز براي نمايش زيبايي زندگي خود لازم است عکس بگيرند. چادر مشکي ديگر مقبوليت فضاي مجازي را ندارد. روسري‌هاي رنگي، مانتوهاي چشم نواز و کيف‌هايي که برندشان معلوم باشد، حرف بيشتري براي گفتن پيدا کرده‌اند.

اين مسائل را مقايسه کنيد با حجم حيا و عفاف مادران و مادربزرگ‌هايمان. حالا صفحات مرتبط با موضوعات زيبايي و بهداشتي، دنبال کننده‌هاي فراواني دارند و مواد آرايشي مختلف براي ميک آپ صورت و جوان سازي ظاهر، پرفروش شده‌اند.

ارتباطات مجازي به جاي دوستي‌هاي حقيقي

افراد در گذشته با هم تعاملات اجتماعي رودررو برقرار مي‌کردند؛ در اين بين هم روحيه آنها عوض مي‌شد و هم اعتماد به نفسشان بالا مي‌رفت و هم دايره روابط گسترده‌تر مي‌شد.

دوستان در موقعيت‌هاي حساس و بزنگاه‌ها وفاداري خود را نشان مي‌دادند و ما به وجودشان دلگرم بوديم. اما حالا با تعداد زيادي غريبه ارتباط مجازي داريم که هيچ کدام دوست ما نيستند. متأسفانه روابط ما با آشنايان هم آنقدر به شکل مجازي پيگيري شده که صميميت‌ها از بين رفته و حلقه دوستي‌هاي حقيقي کوچک و کوچکتر شده است.

حالا ديگر به راحتي سابق نمي‌توانيم دوست پيدا کنيم. اعتمادها هم به همديگر کم شده است. در نتيجه آنچه بيرون مي‌زند فوران تنهايي است و آدم‌هايي که به ظاهر مي‌خندند، اما دروني غمگين و تنها دارند.

از دوستي‌هاي مجازي تا طلاق‌هاي حقيقي

نسلي که هر چيز خرابي را تعمير مي‌کرد با تعجب به نسل جديد ما نگاه مي‌کند که اهل دور ريختن و تعويض است. حتي درباره شريک زندگي و عشق آدم‌ها در روابط گسترده مجازي بسيار محتمل است که با افرادي خاص جذاب و دلخواه آشنا شوند و حسرت اينکه چرا با او زندگي مشترک يا دوستي ندارند، باعث شود تصميمات خطرناکي بگيرند. يعني ممکن است افراد با وجود داشتن همسر و فرزند به سمت شخص ديگري بروند و توجيهات فراواني بياورند.

بسيارند زندگي‌هايي که به اين شيوه از هم پاشيده‌اند و طلاق‌هاي عاطفي و حقيقي رخ داده است. فضاي مجازي، ما را از چهارچوب خانواده بيرون مي‌کشد و آنقدر همه چيز را سهل مي‌نماياند که مي‌توانيم با هزار توجيه - حتي در قالب توجيهات ديني - به خطاهاي بزرگ برسيم.

طبق آمار استفاده بيش از حد از شبکه‌هاي اجتماعي در محيط خانواده و کاهش سطح ارتباطات عاطفي ميزان گفت‌وگو در برخي خانواده را حتي از پانزده دقيقه در روز هم کمتر کرده است. ضمن اينکه استفاده نادرست از اين امکانات، باعث از بين رفتن بسياري از حريم‌ها در خانواده‌ها شده و حتي در مواردي بروز اختلافات تا سرحد طلاق نيز منجر شده است.

ارتباط گرفتن هر يک از زوجين با افراد غريبه حتي با جنس مخالف در دوستان و آشنايان، به کاهش سطح اعتماد بين آنها مي‌انجامد و با کاهش سطح اعتماد در خانواده، آرامش خدشه‌دار مي‌شود. در نهايت نهاد خانواده آسيب جدي مي‌بيند.

نسخه مختصر و مفيد

بر اساس تحقيقات کارشناسان، چند توانايي در فرد بايد وجود داشته باشد که بتواند آثار فضاي مجازي را در زندگي به نفع ارتقاي حال خوب و تحکيم روابط خانوادگي و رشد فردي تجربه کند.

اول. هدفمند بودن: در بسياري از مواقع، فرد به خاطر اينکه بيکار است يا حوصله ندارد و يا غمگين است، به جاي انجام کارهاي اساسي خود به فضاي مجازي پناه مي‌برد. ساعت‌ها بدون هدف در نرم‌افزارها و سايت‌ها وقت خود را هدر مي‌دهد و در نهايت نه تنها حالش خوب نمي‌شود، بلکه کسل‌تر  هم مي‌شود. بنابراين بسيار مهم است که واقعاً هدف فرد از فعاليت در فضاي مجازي مشخص شود.

دوم. توانايي تفکر نقاد: فرد نبايد هر چيزي را که در فضاي مجازي مي‌بيند و مي‌شنود بي حساب و کتاب قبول يا رد کند، بلکه بايد ارزيابي و تجزيه و تحليل کند و آن موضوع را بسنجد.

سوم. حفظ حريم‌ها و رعايت توصيه‌هاي ديني: شکستن حريم‌ها گاهي با توجيهات ديني همراه هستند، اما اصل و اساسي ندارند و دين مبين اسلام، تذکرات و قواعدي دارد که بر مبناي آن هم مي‌شود امروزي زندگي کرد و هم مؤمنانه و با حفظ حريم‌ها روابط گرم و صميمي داشت. قواعد ديني اسلام، بر مبناي فطرت ماست و در جزئيات زندگي ما هم نکات قابل توجهي دارد که بايد مطلع شويم و آن را به کار ببنديم.

چهارم. اولويت بر حفظ خانواده: امروزه شکل رابطه‌ها تغيير کرده و تلفن و پيامک - چه نوشتاري و چه تصويري - جايگزين ديدارها شده است. خانواده‌ها ديگر اين خلاء را احساس نمي‌کنند که ساعتي مشترک را دور هم جمع شوند و با هم درباره مسائل مختلف گفت‌وگو کنند.

پدر و مادرها بايد الگوي مناسبي در ارتباطات داشته باشند. خود را مقيد به زمان و برنامه مشخصي براي گفت‌وگو در منزل بدانند و با فرزندان پيرامون مسائل مختلف روز و غيره صحبت کنند. تقويت ارتباط عاطفي بين اعضاي خانواده براي تقويت مهارت گفت‌وگو اهميت دارد. والدين در اين زمينه بايد مطالعه لازم را داشته باشند، با نيازهاي رواني فرزندان آشنا شوند و با حرف زدن به دنياي آنها نزديک شوند.