فرمول طلايي امام سجاد(ع) براي هدايتگري و اصلاح نفس

بسم الله الرحمن الرحيم؛ در دعاي مکارم‌الاخلاق، امام سجاد(ع) دو درخواست مهم از خداوند دارند:

نخست اينکه راهنماي ديگران به سوي خداوند باشند

و دوم آنکه خود در زمره بندگان صالح قرار گيرند.

اين دعا، همچون ساير ادعيه معصومين(ع)، در واقع درس‌نامه‌اي براي آموزش اصول و فروع دين به پيروان است.

واژه «رشاد» که در قرآن کريم و ادعيه معتبري چون جوشن کبير آمده، به معناي هدايت و راهنمايي است.

خداوند که خود با اسامي راشد، مرشد و رشيد توصيف شده، راهنماي اصلي بندگان است. اين حقيقت در آيه «إِنَّکَ لَا تَهْدِي مَنْ أَحْبَبْتَ وَلَٰکِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ» و همچنين در «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ» به روشني بيان شده است.

نکته مهم آن است که هدايت الهي، چه مستقيم و چه از طريق چهارده معصوم(ع)، نيازمند خواست و اراده بنده است.

دعا يکي از مهم‌ترين اسباب دستيابي به اين هدايت است. چنانکه در روايت آمده: «أبَي اللهُ أنْ يَجْرِي الأمورَ إلاَّ بِأسْبَابِهَ» - خداوند امور را جز از طريق اسباب آن جاري نمي‌سازد.

براي رسيدن به مقام راهنمايي ديگران و صلاح نفس، دو مرحله ضروري است:

1. تخليه (پاکسازي درون): حکايت حضرت عيسي(ع) و حواريون درباره آسياب، تمثيل روشني از اين مفهوم است. قلب انسان بايد از غير خدا پاک شود، چنانکه فرموده‌اند: «القلبُ حَرَمُ اللّهِ فلا تُسْکِنْ حَرَمَ اللّهِ غَيرَ اللّهِ».

2. تحليه (آراستگي به فضائل): داشتن دنيا بدون دلبستگي به آن، همچون سيره اهل‌بيت(ع) که با وجود درآمدهاي قابل توجه (مانند درآمد فدک براي حضرت زهرا(س))، زندگي ساده‌اي داشتند.

بنده صالح کسي است که از روي اخلاص، واجبات را انجام داده و از گناهان دوري مي‌کند.

قرآن کريم همواره ايمان و عمل صالح را در کنار هم ذکر مي‌کند: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ». اين ترکيب نشان مي‌دهد که عقايد صحيح بايد با عمل مطابق آن همراه باشد.

امام هادي(ع) دنيا را به بازاري تشبيه مي‌کنند که برخي در آن سود و برخي زيان مي‌بينند: «الدّنيا سُوقٌ رَبِحَ فيها قَومٌ وَ خَسِرَ آخَرونَ». قرآن کريم نيز بهترين تجارت را ايمان به خدا و رسول او معرفي مي‌کند. اميرالمؤمنين(ع) مي‌فرمايند: «وَ لَا تِجَارَةَ کَالْعَمَلِ الصَّالِحِ، وَ لَا رِبْحَ کَالثَّوَابِ».

نتيجه آنکه براي رسيدن به مقام بندگي صالح، بايد نفس را از رذائل اخلاقي پاک کرد، به فضائل آراست و وظايف ديني را با اخلاص به جا آورد.

اين مسير با دعا و درخواست از خداوند آغاز مي‌شود و با عمل صالح تداوم مي‌يابد.