شريان طلايي ديپلماسي ترانزيت ايران‌ - آذربايجان

جغرافياي ايران و موقعيت ژئوپليتيکي آن، جايگاه ويژه‌اي در ترانزيت بار در سطح جهاني به کشور بخشيده است. شبکه‌هاي ارتباطي ريلي، جاده‌اي و هوايي ايران، فرصت‌هاي اقتصادي و تجاري ارزشمندي ايجاد کرده و اين ظرفيت‌ها، به يک مزيت استثنايي براي توسعه کشور تبديل شده‌اند.

به گزارش خبرنگار مهر، توسعه ترانزيت، علاوه بر نقش مهم در توسعه پايدار، امروز به يک ابزار استراتژيک در درآمدزايي جهاني و منطقه‌اي دولت‌ها تبديل شده است. راه‌اندازي مسيرهاي ترانزيتي، برخلاف خام‌فروشي منابع طبيعي از جمله نفت و معادن، مي‌تواند براي يک کشور درآمد ملي بلندمدت ايجاد کند. ايران به عنوان کشوري با بيشترين همسايگان در منطقه، داراي 15 کشور همسايه از طريق مرزهاي خاکي و آبي است و دسترسي به سواحل خزر، آسياي ميانه، قفقاز و همچنين خليج فارس، تنگه هرمز و سواحل مکران، موقعيت استراتژيک بي‌نظيري براي کشور فراهم کرده است.

واقع شدن ايران در مسير کمربند اتصال شرق به غرب، به عنوان کوتاه‌ترين، امن‌ترين و مقرون به‌صرفه‌ترين راه حمل و نقل و تجارت کالا بين دو نيم‌کره زمين، اهميت اين کشور را در عرصه ترانزيت دوچندان کرده است. شهرت تاريخي ايران به عنوان شاهراه تجارت جهاني و جاده ابريشم، گواهي بر اين موقعيت استراتژيک است.

تاکيد رهبر معظم انقلاب بر توسعه ترانزيت بين‌المللي ايران

حضرت آيت‌الله خامنه‌اي رهبر معظم انقلاب، در سخنراني 11 آبان 1401 نسبت به کم‌کاري دولت‌ها در حوزه توسعه ترانزيت تذکر دادند و فرمودند: «از لحاظ موقعيّت جغرافيايي؛ ما چهارراه ارتباطات شرق و غرب و شمال و جنوبيم. شما روي نقشه نگاه کنيد، نقشه‌ي دنيا را بگذاريد نگاه کنيد؛ ما در يک نقطه‌ي حسّاس هستيم. شرق و غرب از ما مي‌توانند عبور کنند؛ شمال و جنوب هم از ما مي‌توانند عبور کنند. ما يک معبرِ ترانزيتِ بسيار پيشرفته و خوبي مي‌توانيم در دنيا باشيم. البتّه احتياج دارد به خطوط راه‌آهن، خطوط ريلي؛ با جادّه نمي‌شود که من راجع به اين خطوط ريلي هم باز اين درددل‌ها را با شما جوان‌ها بايد بکنيم مکرّر در دولت‌هاي مختلف راجع به خطوط ريلي من تأکيد کرده‌ام، متأسّفانه کوتاهي شده. البتّه در آن اوايلِ بعد از رحلت امام چرا، يک مقداري کارهاي ريلي خوبي انجام شد، [ولي] بعدش ديگر کار درستي انجام نشده و حالا ان‌شاءالله بنا دارند کارهاي خوبي را انجام بدهند. ما بايستي ان‌شاءالله در اين زمينه‌ي رفت‌وآمدها و حمل و نقل بتوانيم جايگاه خودمان را پيدا کنيم.»

هدف دولت چهاردهم؛ ايران توسعه‌يافته با هويت اسلامي - انقلابي و جايگاه نخست اقتصادي در منطقه

مسئولان کشور با تشديد تحريم‌هاي نفتي و نوسانات ارزي اخير، ضرورت بهره‌گيري از ظرفيت‌هاي ترانزيتي را به‌عنوان راهبردي براي ايجاد درآمدهاي ارزي و مقابله با تحريم‌ها بيش از پيش درک کرده‌اند، همچنين به نظر مي‌رسد، بر اساس گفته‌هاي مسعود پزشکيان، توجه دولت چهاردهم به توسعه ديپلماسي اقتصادي، به‌ويژه با کشورهاي همسايه افزايش يافته است.

از 7 مرداد 1403 و با روي کار آمدن دولت چهاردهم، هدف اصلي اين دولت، تحقق ايران توسعه‌يافته با هويت اسلامي - انقلابي و جايگاه نخست اقتصادي در منطقه عنوان شده است. تمرکز کلان اين دولت به طور کلي «اقتصادمحور کردن سياست خارجي» تعريف شده است.

مسعود پزشکيان، رئيس‌جمهور دولت چهاردهم، در مراسم تنفيذ، ايران را کشوري توسعه‌يافته با جايگاه اول اقتصادي، علمي و فناوري در سطح منطقه و داراي هويت اسلامي و انقلابي الهام‌بخش در جهان اسلام معرفي کرد که در عين حال، داراي تعامل سازنده و مؤثر در روابط بين‌الملل است.

وي تأکيد کرد: در اين چشم‌انداز، کشورمان به جايگاه اول علمي، اقتصادي و فناوري در سطح منطقه دست خواهد يافت و با تکيه بر جنبش نرم‌افزاري و توليد علم، رشد مستمر اقتصادي، ارتقاي نسبي سطح درآمد جامعه، اشتغال کامل و همچنين الگوي مردم‌سالاري ديني، توسعه کارآمد، جامعه اخلاقي و نوانديش، فعال و مؤثر در جهان اسلام خواهد بود.

گسترش ترانزيت از خاک ايران؛

برگ برنده براي خنثي‌سازي تحريم‌ها

با توجه به موقعيت ژئوپليتيک منحصربه‌فرد ايران، تسريع در ورود سرمايه‌گذاري‌هاي خارجي، افزايش صادرات، و تبديل کشور به محور ترانزيت کالا، خدمات و مسافر، مستلزم ديپلماسي فعال، تعاملي و همه‌جانبه است. اين اقدام نه تنها فرصت‌هاي اقتصادي را افزايش مي‌دهد، بلکه ظرفيت ايران را براي ايفاي نقش راهبردي در معادلات منطقه‌اي و جهاني تقويت مي‌کند.

دستيابي ايران به جايگاه نخست اقتصادي در منطقه، منوط به استفاده کامل از ظرفيت دستگاه ديپلماسي تحت عنوان ديپلماسي اقتصادي است. براي تحقق چنين هدفي، کشور نيازمند اقتصاد قوي، اقتدار ملي و زيرساخت‌هاي توانمند اقتصادي است. بدين ترتيب، ديپلماسي اقتصادي، به معناي اهميت يافتن مناسبات اقتصادي در روابط خارجي، يکي از ابزارهاي کليدي پيشبرد اهداف بلندمدت و راهبردي کشور محسوب مي‌شود و مي‌تواند به تحقق اهداف اقتصادي، تقويت زنجيره‌هاي ارزش منطقه‌اي و ارتقاي جايگاه ايران در تجارت بين‌الملل کمک شاياني کند.

نقش کليدي وزير راه در تکميل کريدورها و توسعه تجارت

تکميل زيرساخت‌هاي حمل‌ونقلي و ترانزيتي به عنوان مهم‌ترين پيش‌شرط توسعه تجارت با کشورهاي همسايه، در اولويت برنامه‌هاي دولت چهاردهم قرار دارد؛ مسئوليتي که رأس آن بر عهده وزارت راه و شهرسازي است. فرزانه صادق، وزير راه و شهرسازي، به عنوان يکي از اعضاي کليدي کابينه، نقشي محوري در پيشبرد خطوط ترانزيتي و مسافري کشور ايفا مي‌کند؛ نقشي که تحقق اهداف کلان دولت در تقويت تجارت منطقه‌اي و ارتقاي جايگاه ژئوپليتيک ايران را ممکن مي‌سازد.

صادق علاوه بر راهبري پروژه‌هاي ملي، رياست بيش‌از چهار کميسيون مشترک اقتصادي با کشورهاي همسايه شامل ايران - ترکيه، ايران - پاکستان، ايران - ترکمنستان و ايران - آذربايجان را نيز بر عهده دارد. اين مسئوليت، جايگاه او را به عنوان يکي از چهره‌هاي اثرگذار در توسعه ترانزيت بين‌المللي برجسته کرده است. در همين راستا، تعريض و چهاربانده کردن محور راهبردي جلفا - کلاله به عنوان بخشي از کريدور ترانزيتي شرق به غرب، يکي از پروژه‌هاي اولويت‌دار وزارت راه و دولت به شمار مي‌رود. اين محور، علاوه بر افزايش ايمني و سرعت جابه‌جايي بار و مسافر در شمال‌غرب کشور، گامي کليدي در توسعه تجارت ايران و جمهوري آذربايجان محسوب مي‌شود و زمينه‌ساز گسترش تبادلات اقتصادي دو کشور خواهد بود.

توسعه محور جلفا - کلاله؛ گامي راهبردي براي تقويت تجارت ايران و آذربايجان

پيشبرد محور جلفا - کلاله، مقدمه‌اي است براي اجراي طرح تکميل پل اتومبيل‌رو مرزي کلاله - آغبند؛ پلي که با بهره‌برداري نهايي، حلقه اتصال زميني مستقيم ايران و جمهوري آذربايجان را تقويت کرده و ظرفيت ترانزيت کالا ميان دو کشور را به شکل چشمگيري افزايش مي‌دهد. اين پل علاوه بر تسهيل مبادلات تجاري دوجانبه، امکان پيوند ايران با درياي سياه و گرجستان را نيز فراهم مي‌کند و به تقويت نقش ايران در کريدورهاي ترانزيتي منطقه مي‌انجامد.

مسير اين کريدور از کلاله در شهرستان جلفا در شمال آذربايجان شرقي آغاز شده و با احداث پل کلاله، ايران را به آغبند در خاک جمهوري آذربايجان متصل مي‌کند. طرح احداث کريدور جاده‌اي و ريلي ارس - جلفا - کلاله به طول 107 کيلومتر و با اعتباري بالغ بر 49 هزار ميليارد ريال تعريف شده است؛ بخش جاده‌اي آن هم‌اکنون در حال اجراست و بخش ريلي نيز مراحل مطالعاتي خود را طي مي‌کند.

اهميت اين دو پروژه راهبردي با امضاي تفاهمات رسمي ميان دو کشور وارد مرحله عملياتي شد. در نشست رؤساي کميسيون‌هاي مشترک اقتصادي ايران و جمهوري آذربايجان در 15 آبان 1402، صورت‌جلسه اجرايي آغاز عمليات پل آغبند و همچنين عبور مسير ريلي از خاک ايران به منظور احداث کريدور ريلي ارس، به امضا رسيد. اين توافقات چارچوب حقوقي و فني لازم براي آغاز مراحل اجرايي دو پروژه مشترک را فراهم کرده و زمينه را براي تکميل سريع‌تر اين مسير استراتژيک هموار ساخته است.

با تکميل اين کريدور، ايران ضمن افزايش ظرفيت ترانزيتي خود در مسير شرق به غرب، جايگاه اقتصادي و ژئوپليتيک خود را در معادلات منطقه‌اي و بين‌المللي تثبيت خواهد کرد؛ اقدامي که نه‌تنها تجارت با کشورهاي همسايه را شتاب مي‌بخشد بلکه در کاهش اثر تحريم‌هاي اقتصادي نيز نقش‌آفرين خواهد بود.

کارشناسان ديپلماسي اقتصادي معتقدند که صادرات ايران به کشورهاي همسايه، در قياس با صادرات به اروپا و ساير مناطق آسيايي، مقرون‌به‌صرفه‌تر است و تمرکز بر بازارهاي منطقه‌اي، به ويژه کشورهايي با بيشترين اشتراکات فرهنگي، تاريخي و اقتصادي با ايران، از اهميت بالايي برخوردار است. ايجاد شبکه‌اي از روابط راهبردي با محوريت کشورهاي دوست و همسايگان و بهره‌گيري از اشتراکات تاريخي، فرهنگي و زباني، مي‌تواند پيوندهاي اقتصادي و تجاري مستحکمي ميان کشورها ايجاد کند و زمينه توسعه زنجيره‌هاي ارزش منطقه‌اي را فراهم سازد.

بازديد رؤساي کميسيون مشترک ايران و آذربايجان از پل مرزي کلاله - آغبند

اهميت اين دو پروژه راهبردي موجب شد «فرزانه صادق»، وزير راه و شهرسازي، و «شاهين مصطفي‌يف»، معاون نخست‌وزير جمهوري آذربايجان، روز سه‌شنبه يکم مهرماه با هدف بازديد ميداني و بررسي آخرين وضعيت اجرايي، به استان آذربايجان شرقي سفر کنند. اين بازديد مشترک، نشانه عزم دو کشور براي تسريع در تکميل محور جلفا - کلاله و پل مرزي کلاله - آغبند و بهره‌گيري حداکثري از ظرفيت‌هاي ترانزيتي مشترک است.

فرزانه صادق وزير و شهرسازي در جريان اين بازديد با اشاره به سرعت پيشرفت چشمگير پروژه راهبردي محور جلفا - کلاله در طول يک سال گذشته، اظهار کرد: اهميت اين مسير، بسيار بالاست؛ چرا که ايران با موقعيت استراتژيک و ژئوپليتيکي خود، مي‌تواند محور اتصال کريدورهاي شرق به غرب و شمال به جنوب باشد.

وي افزود: کشور دوست و همسايه ايران، جمهوري آذربايجان، با وجود مرز مشترک، کريدور ارس را به‌عنوان يکي از امن‌ترين و کوتاه‌ترين مسيرهاي ترانزيتي در اختيار دارد که مي‌تواند کالاها را از شرق و آسياي مرکزي به سمت اروپا منتقل و علاوه بر اين با خليج فارس و درياي سياه نيز ارتباط برقرار کند.

وزير راه و شهرسازي تصريح کرد: براساس تفاهمات صورت‌گرفته، برنامه‌ريزي شده است تا پايان سال عمليات اجرايي پل کلاله - آغبند به اتمام خواهد رسيد، همچنين موضوعات ترانزيتي مربوط به گمرک نيز برطرف شود تا کاميون‌ها و رانندگان آذربايجان بتوانند با سهولت از خاک ايران عبور و به اروپا سفر کنند.

صادق يادآور شد: در بخش ريلي نيز حدود 52 کيلومتر مسير در داخل خاک ايران قرار دارد که رايزني‌هاي لازم براي اجراي آن در حال انجام است. نکته مهم اين است که تصميم‌گيران در کشورهاي همسايه هستند اينکه اين ارتباط چگونه پررنگ‌تر شود؛ چرا که اين پروژه تنها ارتباط دو کشور را هدف قرار نداده، بلکه حلقه اتصال آسيا به اروپا محسوب مي‌شود.

عضو کابينه دولت چهاردهم تاکيد کرد: تصميماتي که در دورترين نقاط اين دو کشور گرفته مي‌شود، نيز تأثيري بر ارتباطات دو کشور ايران و آذربايجان نخواهد داشت. تأمين اعتبار براي تکميل اين پروژه از مهم‌ترين اولويت‌هاست. اين موضوع مورد تأکيد اکيد رئيس‌جمهور است و با تأمين منابع مالي پيش‌بيني‌شده، شاهد سرعت گرفتن عمليات اجرايي خواهيم بود.

صادق خاطرنشان کرد: مردم ساکن استان نيز طي ماه‌هاي گذشته شاهد پيشرفت قابل توجه پروژه بوده‌اند و طبق مطالبات جمهوري آذربايجان و توافقات ميان دو کشور تلاش داريم در کوتاه‌ترين زمان تعريض محور جلفا - کلاله انجام شود.

به گزارش مهر، محور جلفا - کلاله و پل مرزي کلاله - آغبند به دليل نقش کليدي در تردد کاميون‌ها، جابه‌جايي محموله‌هاي تجاري و تقويت تجارت منطقه‌اي، از جايگاهي راهبردي برخوردارند و بايد به‌عنوان يک مسير ملي و جاده‌اي استراتژيک مورد توجه ويژه قرار گيرند.

تکميل اين پروژه‌ها علاوه بر افزايش ظرفيت ترانزيتي کشور، به‌عنوان حلقه مکمل در کريدورهاي شرق - غرب و شمال - جنوب و کريدور اوراسيا است که ارتباط جمهوري آذربايجان با ساير کشورهاي منطقه را نيز به‌طور چشمگيري تقويت خواهد کرد.

مصطفي‌يف‌: حجم تجارت ايران و آذربايجان در نيمه اول سال به 300 ميليون دلار رسيد

همچنين، «شاهين مصطفي‌يف» معاون نخست‌وزير جمهوري آذربايجان در جريان بازديد ميداني از محور جلفا - کلاله، بر سرعت پيشرفت چشمگير اين پروژه راهبردي از ابتداي دولت چهاردهم و اهميت استراتژيک اين مسير تأکيد کرد و گفت: در نيمه اول سال جاري، حجم گردش تجاري ايران و آذربايجان بيش از 300 ميليون دلار بوده، با توجه به قراردادها و پيش‌نويس‌هاي جديد پيش‌بيني مي‌شود اين رقم را افزايش دهد.

معاون نخست‌وزير جمهوري آذربايجان با تأکيد بر اهميت همکاري دو کشور در حوزه حمل‌ونقل اظهار کرد: کشورهاي ما در کنار يکديگر کريدور شمال - جنوب را شکل مي‌دهند که پيش‌بيني مي‌شود حجم ترانزيت آن تا سال 2028 به پنج ميليون تن برسد و پس از سال 2030 نيز اين ميزان افزايش يابد.

کريدورهاي ترانزيتي آينده قدرت و سياست منطقه‌اي را شکل مي‌دهند

کارشناسان همچنين معتقدند که کريدورها تنها نقش جابجايي کالا و مسافر ندارند، بلکه در آينده مي‌توانند قدرت و سياست منطقه‌اي را نيز تحت تأثير قرار دهند. در پي تنش‌ها و اختلافات مرزي ميان جمهوري آذربايجان و ارمنستان، تردد شهروندان و انتقال کالا از نخجوان به باکو تنها از طريق خاک ايران امکان‌پذير است، بر همين اساس احداث گذرگاه مرزي جديد کلاله - آغبند از سوي جمهوري آذربايجان پيشنهاد شد؛ موضوعي که اهميت اين کريدور را در معادلات منطقه‌اي بيش از پيش برجسته کرده است.

ترفع: پل مرزي کلاله - آغبند بيش‌از 70 درصد پيشرفت دارد

امين ترفع رئيس مرکز امور بين‌الملل وزارت راه و شهرسازي در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به دو پروژه استراتژيک ايران و آذربايجان، شامل محور جلفا - کلاله و پل مرزي کلاله - آغبند، اظهار کرد: پيشنهاد احداث پل جديد جاده‌اي بين دو کشور از طرف آذربايجان ارائه شد، اما دو طرف در قالب تفاهم همکاري کردند تا اين مسير ايجاد شود.

وي افزود: هدف از اجراي اين پروژه، تقويت دسترسي‌ها بين ايران و آذربايجان و ايجاد ارتباط نزديک‌تر نخجوان با خاک اصلي آذربايجان است؛ به ويژه پس از آزادسازي اراضي در جنگ قره‌باغ سال 2020، اين مسير اهميت بيشتري پيدا کرد.

ترفع بيان کرد: تفاهم اوليه اين پروژه سه سال پيش انجام شد، اما در يک سال گذشته سرعت پيشرفت آن افزايش يافته است. در سمت آذربايجان تقريباً احداث پل به پايان رسيده و در سمت ايران پيشرفت حدود 70 درصد است. بر اساس تفاهمات، پيش‌بيني مي‌شود عمليات اجرايي تا پايان سال جاري ميلادي تکميل شود.

وي يادآور شد: با تکميل اين محور، ترانزيت بين ايران و آذربايجان به طور قابل توجهي افزايش خواهد يافت. ايران از طريق اين مسير ارتباط نزديک‌تري با گرجستان و درياي سياه پيدا مي‌کند که مزيت مهمي براي حمل و نقل بين‌المللي ايران به شمار مي‌رود. در عين حال، آذربايجان نيز ارتباط کوتاه‌تري با نخجوان خواهد داشت و بارهاي موجود در مسير شرقي - غربي با فاصله کمتر منتقل مي‌شوند.

رئيس مرکز امور بين‌الملل وزارت راه و شهرسازي در پايان افزود: در حال حاضر روزانه 200 تا 300 کاميون از نخجوان و خاک ايران عبور مي‌کنند و با ايجاد مسيرهاي پرظرفيت جديد، تردد بين دو کشور افزايش خواهد يافت. اما در خصوص ميزان دقيق سرمايه‌گذاري يا پيش‌بيني ترافيک نمي‌توان رقم دقيقي ارائه داد.

کريدور ارس؛ محور طلايي اتصال ايران به بازارهاي اروپا و آسياي ميانه

به گزارش مهر، ديپلماسي اقتصادي ايران، با تمرکز بر بازارهاي منطقه و بهره‌گيري از مزيت‌هاي نسبي کشور، زمينه‌اي فراهم مي‌آورد که اقتصاد کشور از مرزهاي جغرافيايي فراتر رود و پايه‌گذاري يک اقتصاد مستحکم‌تر نسبت به گذشته ممکن شود. موفقيت در اين حوزه در سايه سياست خارجي تعاملي و فعال حاصل مي‌شود؛ به نحوي که منافع و امنيت ملي کشورها از طريق تعامل سازنده و استفاده از ديپلماسي اقتصادي فعال تأمين مي‌شود و ايران نيز از اين قاعده مستثني نيست.

تجارب کشورهاي توسعه يافته نشان مي‌دهد که ارتباط نزديک و مؤثر با همسايگان، ضمن افزايش منافع اقتصادي، به کاهش بي‌ثباتي منطقه و اثرات تحريم‌ها کمک مي‌کند. استفاده از ظرفيت‌هاي منطقه‌اي و ايجاد زنجيره‌هاي ارزش اقتصادي، همسو با سياست‌هاي دولت چهاردهم، نقشي محوري در تقويت جايگاه ايران در معادلات منطقه‌اي ايفا مي‌کند.

با تعريض محور جلفا - کلاله نه‌تنها جمهوري آذربايجان بلکه ساير کشورهاي منطقه نيز مي‌توانند از اين مسير بهره‌مند شوند. کريدور ارس به عنوان بخشي از گذرگاه عظيم شرق به غرب يا همان کريدور مياني تعريف شده است؛ مسيري که از روسيه و چين آغاز مي‌شود و با عبور از آسياي ميانه، قفقاز، ايران و ترکيه به اروپا امتداد مي‌يابد. اين پروژه ضمن افزايش ظرفيت ترانزيتي، جايگاه ايران را به عنوان نقطه اتصال کليدي شبکه حمل‌ونقل بين‌المللي تثبيت مي‌کند.

کريدور ارس با هدف اتصال ايران به بازارهاي تجاري اروپا و آسياي ميانه از اهميت راهبردي بالايي برخوردار است. از اين رو، تسريع در تخصيص منابع و هماهنگي ميان دستگاه‌هاي مسئول براي تکميل و بهره‌برداري به‌موقع از پروژه، ضرورتي انکارناپذير است تا منافع حاصل از افزايش جريان تجاري و ترانزيتي در کوتاه‌ترين زمان ممکن محقق شود.

وزير راه و شهرسازي: عمليات اجرايي پل کلاله - آغبند تا پايان امسال به اتمام مي‌رسد

به گفته وزير راه و شهرسازي تکميل پروژه محور جلفا - کلاله و پل مرزي کلاله - آغبند مورد تأکيد ويژه رئيس‌جمهور قرار دارد، هم‌اکنون با جديت و پيگيري مستمر در حال اجراست و بر اساس برنامه‌ريزي انجام‌شده، تردد کاميون‌ها ميان ايران و جمهوري آذربايجان پيش از نوروز 1405 آغاز مي‌شود و طبق زمان‌بندي تعيين‌شده، کل محور تا پايان شهريور 1405 به بهره‌برداري کامل خواهد رسيد.