شرايط تجارت اسلامي از نظر پيامبر (ص) چيست؟

تجارت و معاملات در اسلام، نه تنها بر مبناي سودآوري بلکه بر پايه اصول اخلاقي و انساني بنا شده است. حديثي از پيامبر اسلام (ص) با بيان پنج اصل مهم، به تجار توصيه مي کند که در خريد و فروش از ربا، قسم خوردن، کتمان عيب، اغراق در تعريف کالا و بدگويي از کالاي خريداري شده بپرهيزند تا معاملات آن ها با صداقت و اعتماد همراه باشد.

اهميت حديث در ميان مسلمانان از آن روست که از منابع اصلي استنباط احکام در فقه و عقايد در علم کلام محسوب مي شود. همچنين احاديث از منابع اوليه پژوهش هاي تاريخي است.

پنج شرط تجارت اسلامي از نظر پيامبر (ص) :

پيامبر اعظم (ص) مي فرمايند:

مَن باعَ وَ اشتَرَي فَليَحفَظ خَمسَ خِصال وَ إلّا فَلا يَشتَرين وَ لا يَبيعَنَّ: ألرّبا وَ الحَلفَ وَ کِتمانَ العَيب وَ الحَمدَ إذا باع وَ الذَّمَّ إذا اشتَرَي

هر که تجارت مي کند بايد از پنج چيز دوري گزيند وگرنه اصلاً خريد و فروش نکند: ربا، قسم خوردن، کتمان عيب، تعريف از کالايي که مي فروشد و بدگويي از کالايي که مي خرد.

اين حديث از پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله) است که به تجار و بازرگانان در خريد و فروش توصيه هايي مي کند. اين توصيه ها شامل پنج اصل مهم اخلاقي و شرعي است که اگر تجار آن ها را رعايت نکنند، بهتر است از تجارت خودداري کنند. اين اصول به شرح زير هستند:

1. ربا (بهره گيري از سود حرام)

ربا به معناي بهره گيري از سود حرام در معامله است. در اسلام، ربا به شدت نهي شده و به عنوان يکي از گناهان بزرگ شناخته مي شود. در معاملات مالي، گرفتن سودي بيش از اندازه و غيرمنصفانه از افراد به گونه اي که براي يکي از طرفين ضرر غيرعادلانه ايجاد کند، مصداق ربا است. ربا، موجب بي عدالتي در جامعه مي شود و فاصله طبقاتي را افزايش مي دهد. اين عمل در اسلام مذموم و ناپسند دانسته شده و خداوند در قرآن نيز صراحتاً از آن نهي کرده است.

2. حلف (قسم خوردن)

قسم خوردن در معاملات، مخصوصاً زماني که قسم براي تأييد کيفيت يا قيمت کالا باشد، از ديدگاه اسلامي پسنديده نيست. در فرهنگ اسلامي، قسم خوردن تنها در مواقع ضروري و در موارد خاصي مجاز است. قسم هاي بي دليل در معاملات ممکن است براي فريب يا تأثيرگذاري بر طرف مقابل باشد که در نهايت منجر به بي اعتمادي ميان افراد مي شود. پيامبر اسلام (ص) تجار را از قسم خوردن در خريد و فروش منع کرده اند تا معاملات بر پايه صداقت و اعتماد متقابل صورت گيرد.

3. کتمان عيب (پنهان کردن نقص کالا)

يکي از اصول اساسي در اخلاق اسلامي، صداقت و راست گويي است. در معاملات نيز، فروشنده موظف است هر گونه نقص و عيبي را که در کالا وجود دارد، به خريدار اطلاع دهد. پنهان کردن عيب کالا از خريدار، نوعي خيانت محسوب مي شود و خريدار را دچار ضرر و زيان مي کند. اين کار، اعتماد را در جامعه از بين مي برد و باعث کاهش برکت در رزق و روزي شخص مي شود. پيامبر اسلام (ص) اين رفتار را تقبيح کرده و سفارش به صداقت در تجارت کرده اند.

4. حمد (تعريف بيش از حد کالا هنگام فروش)

تعريف بيش از حد کالا يا اغراق در ويژگي هاي آن براي جذب مشتري و فروش سريع تر، يکي ديگر از رفتارهاي ناپسندي است که پيامبر اسلام (ص) از آن نهي کرده اند. اين عمل ممکن است باعث ايجاد توقعات نادرست در خريدار شود و پس از خريد، موجب نارضايتي و احساس فريب خوردگي در او گردد. بنابراين، اسلام به فروشندگان توصيه مي کند که در بيان ويژگي هاي کالا از اغراق و بزرگ نمايي خودداري کنند و تنها حقيقت را بيان کنند.

5. ذم (بدگويي از کالايي که مي خرد)

بدگويي از کالايي که مي خرد، به معني ناديده گرفتن ارزش واقعي کالاست. اين رفتار ممکن است براي کاهش قيمت يا اعمال فشار بر فروشنده براي دادن تخفيف بيشتر صورت گيرد. اين روش ها، نوعي سوءاستفاده و بي احترامي به فروشنده محسوب مي شود و از نظر اخلاقي قابل قبول نيست. اسلام بر عدالت و انصاف در خريد و فروش تأکيد دارد و توصيه مي کند که خريدار و فروشنده با احترام و عدالت با يکديگر رفتار کنند.

البته يک مورد ديگر نيز است که در ديگر روايات آمده است که؛

احتکار و انحصار کالاها :

احتکار و انحصار کالا، يعني نگه داشتن کالاها براي افزايش قيمت و کسب سود بيشتر، در اسلام به شدت نهي شده است. پيامبر (ص) فرمودند: «من احتکر علي المسلمين طعامهم ضربه الله بالجذام و الافلاس» (هرکس قوت مسلمانان را احتکار کند، خداوند او را به جذام و افلاس مبتلا مي کند). اين حديث نشان مي دهد که احتکار به عنوان ظلم به جامعه تلقي مي شود و پيامدهاي منفي در دنيا و آخرت دارد. در شرايطي که افراد نيازمند به کالاهاي اساسي هستند، تاجر مسلمان نبايد از اين فرصت سوءاستفاده کند.

جمع بندي :

اين حديث، حاوي يک رهنمود جامع و اخلاقي براي کساني است که درگير معاملات و تجارت هستند. پيامبر اسلام (ص) با بيان اين پنج مورد، در واقع بر لزوم پايبندي به اصول صداقت، اعتماد، احترام و انصاف در معاملات تأکيد کرده اند. رعايت اين اصول، علاوه بر برکت در کسب و کار، موجب تقويت اعتماد متقابل در جامعه و رشد روحيه اخلاقي و ديني در افراد مي شود.