سود بازار 1100 هزار ميلياردي خودرو کجا مي‌رود

به اين اعداد دقيق نگاه کنيم. زيان انباشته تلفيقي گروه ايران‌خودرو در انتهاي شهريور 1402 به 100 هزار ميليارد تومان و زيان خالص اين گروه در نيمه نخست پارسال به بيش از 15 هزار ميليارد تومان رسيده است.

به گزارش مشرق، اين ارقام در گروه سايپا به ترتيب 89 هزار ميليارد تومان و 12 هزار ميليارد تومان بوده است.

اغلب کارشناسان اقتصادي و کارشناسان حوزه خودرو متفق‌القولند گرچه خودروسازي دولتي با هزينه‌هاي سرباز چشمگير، بهره‌وري ناچيزي داشته و هزينه‌هاي اداره سياسي آنها بالاست، اما قيمت‌گذاري پايين موجب‌شده خودروسازان دولتي علاوه‌بر زيان‌سازي عجيب‌وغريب، رانت گسترده‌اي را نيز به افرادي بدهند که برنده قرعه‌کشي‌هاي آنها مي‌شود.

موضوع آنجا جذاب‌تر مي‌شود که بدانيم در بازار خودرو طي سال 1402 بيش از 1100 هزار ميليارد تومان خريد و فروش انجام شده است. اينکه چرا در اين بازار 1100 هزار ميليارد توماني خودروسازان دولتي بايد زيان سنگيني متحمل شوند، جاي بحث و تأمل دارد اما اينکه برندگان اين لاتاري‌ها چه کساني هستند، خود مي‌تواند منبع تاليف ده‌ها جلد کتاب و پژوهش باشد.

پرواضح است بخشي از اين گردش مالي 1100 هزار ميليارد توماني رانت تفاوت قيمت کارخانه و بازار خودروهاي نو است که بايد رقم آن قابل‌توجه باشد.

ماليات خودرو چگونه تعيين مي‌شود؟

براساس بخشنامه سازمان امور مالياتي درخصوص اعلام مأخذ محاسبه ماليات و عوارض شماره‌گذاري، عوارض سالانه و ماليات نقل‌وانتقال انواع خودروهاي سبک و سنگين و موتورسيکلت‌هاي توليد داخل يا وارداتي موضوع مواد (28)، (29) و (30) قانون ماليات بر ارزش‌افزوده مصوب سال 1400 و ماده (17) قانون ماليات‌هاي مستقيم 1400، ماليات خودروها به شکل زير تعيين مي‌شود:

الف) به استناد ماده (28) قانون ماليات بر ارزش‌افزوده مصوب سال 1400، شماره‌گذاري انواع خودروهاي سبک و سنگين و موتورسيکلت، براساس رتبه انرژي آنها که به تاييد سازمان ملي استاندارد ايران رسيده است، طبق نرخ‌هاي مندرج در جدول موضوع اين ماده، مشمول ماليات و عوارض سبز مي‌باشد.

ب) طبق مقررات ماده (30) قانون مارالذکر، نقل‌وانتقال انواع خودرو و موتورسيکلت به‌استثناي ماشين‌هاي راه‌سازي، کارگاهي، معدني، کشاورزي و شناورها، به ترتيب مشمول ماليات نقل‌وانتقال به ميزان يک درصد براي خودروهاي توليد داخل و دو درصد براي خودروهاي وارداتي است. مأخذ محاسبه ماليات موضوع اين ماده تا 6 ‌سال پس از سال توليد، سالانه ده درصد همان مأخذ کاهش مي‌يابد و براي سال‌هاي ششم به بعد، چهل درصد مأخذ ياد شده است. به‌عبارت ساده‌تر، نقل‌وانتقال‌دهندگان انواع خودرو و موتورسيکلت، به‌جز موارد استثناي مذکور، درصورتي‌که توليد داخل باشند، به پرداخت يک درصد و درصورتي‌که وارداتي باشند، به پرداخت دو درصد مأخذ محاسبه ماليات سال توليد، ملزم خواهند شد.

همچنين تا 6 سال اول ساخت خودرو، سالانه 10 درصد مأخذ محاسبه ماليات تعويض پلاک، کاهش مي‌يابد و از 6 سال اول توليد به بعد، 40 درصد مأخذ مذکور در جدول مقرر مي‌باشد. درمجموع، 3 عامل ميزان ماليات هنگام نقل‌وانتقال خودرو را مشخص مي‌کند: 1- نوع خودرو: هرچه قيمت خودرو بيشتر باشد، طبيعتا بايد ماليات بيشتري براي معامله خودرو بپردازيد.

اين موضوع درباره قيمت خودرو دست‌دوم هم صادق است. 2- سال توليد: براي خودروهاي مدل‌بالاتر، ماليات بيشتري تعيين مي‌شود. 3- داخلي يا خارجي بودن ماشين: مالکان خودروهاي وارداتي بايد ماليات بيشتري نسبت به مالکان خودروهاي داخلي بپردازند.

29 همت ماليات پرداختي خودروها در سال 1402

براساس داده‌هاي سازمان مالياتي کشور، در سال 1402 مالکان خودرو در سه‌پايه فرعي مالياتي شامل 1- ماليات خودروهاي لوکس، 2- ماليات بر نقل وانتقالات اتومبيل و 3- ماليات شماره‌گذاري خودرو، حدود 29 هزار و 182 ميليارد تومان ماليات به دولت پرداخته‌اند که شامل 1743 ميليارد تومان ماليات خودروهاي لوکس، 14 هزار و 867 ميليارد تومان ماليات نقل‌وانتقالات خودرو و 12 هزار و 571 ميليارد تومان ماليات شماره‌گذاري خودرو بوده است.

به‌عبارتي با کسر ماليات خودروهاي لوکس، ماليات خريدوفروش خودرو جمعا در دو پايه فرعي مالياتي نقل‌وانتقال و شماره‌گذاري خودرو به 27 هزار و 438 ميليارد تومان مي‌رسد.

بررسي‌هاي مفصل از داده‌هاي سازمان امور مالياتي نشان مي‌دهد در سال 1403 سهم دو ماليات پرداختي يعني ماليات بر نقل‌وانتقالات اتومبيل و ماليات شماره‌گذاري خودرو از درآمدهاي مالياتي دولت بدون در نظر گرفتن ماليات بر واردات، حدود 3.4 درصد بوده که اين مقدار بالاترين سهم درآمد خريدوفروش خودرو از کل درآمدهاي دولت در چهار دهه اخير است.

طبق اين آمارها بين سال‌هاي 1369 تا 1400 سهم ماليات نقل‌وانتقال و شماره‌گذاري خودرو حول‌وحوش 1.5 تا 2 درصد بوده و حتي تا سال 1400 به 1.3 درصد از کل درآمدهاي دولت رسيده اما اين مقدار در سال 1401 به 3.3 و در سال 1402 به 3.4 درصد از درآمدهاي دولت رسيده است.

نگاهي به وضعيت نقل‌وانتقال خودرو در جهان نيز نشان مي‌دهد کشورها معمولا اين ماليات‌ها را براساس شاخص‌هاي مصرف انرژي و آلايندگي دريافت مي‌کنند و طبيعتا خودروي با مصرف بالا و آلايندگي بيشتر بايد ماليات بيشتري پرداخت کند که درنتيجه روي قيمت تمام‌شده مصرف‌کننده نيز تاثير زيادي دارد و با اين سياستگذاري مالياتي، تمايل مردم به خريد خودروهاي پرمصرف و آلاينده کمتر شده و خودروسازان نيز مجبورند خودروهاي کم‌مصرف‌تر و با آلايندگي کمتري وارد بازار کنند.

البته در قوانين مالياتي کشورمان نيز از ماليات نقل‌وانتقال خودرو با عنوان «ماليات و عوارض سبز» ياد شده اما به‌نظر مي‌رسد اين موضوع بدون هدف‌گذاري عملي براي پرمصرفي و آلايندگي، رفتار مالياتي يکساني با همه خودروها دارد و عملا به اهداف خود که کنترل مصرف انرژي و کاهش آلايندگي نرسيده است.

گردش مالي 1100 هزار ميليارد توماني خريدوفروش خودرو

براساس داده‌هاي سازمان امور مالياتي رقم درآمد مالياتي دولت از خريد و فروش خودرو از يک ميليارد تومان در سال 1369 به 35 ميليارد تومان تا سال 1380، به 550 ميليارد تومان تا سال 1390، به 3900 ميليارد تومان تا سال 1400، به 15 هزار و 631 ميليارد تومان تا سال 1401 و به 27 هزار و 438 ميليارد تومان تا سال 1402 رسيده است.

همان‌طور که در بخش قبل گفته شد، اين ارقام مربوط به دو بخش ماليات بر نقل و انتقال خودرو و ماليات شماره‌گذاري است و رقم ماليات بر خودروهاي لوکس در جدول اعمال نشده است. طبق اين آمارها، در سال 1402 سهم ماليات بر نقل وانتقالات اتومبيل حدود 14 هزار و 867 ميليارد تومان و سهم ماليات شماره‌گذاري خودرو نيز 12 هزار و 571 ميليارد تومان بوده است.

گرچه تاکنون داده‌اي از ميزان گردش مالي خريد و فروش خودرو در ايران از سوي نهادهاي رسمي ارائه نشده، اما به نظر مي‌رسد بتوان براساس داده‌هاي مالياتي برآوردهايي از وضعيت خريد و فروش خودرو در کشور داشت.

در اين گزارش براساس نرخ ماليات نقل و انتقال خودرو (يک درصد ارزش کل خودروي توليد داخل و دو درصد ارزش خودروهاي وارداتي) و جداول ماخذ محاسبه ماليات و عوارض خودرو که از سوي سازمان امور مالياتي ارائه مي‌شود، برآوردهايي از رقم گردش مالي خريد و فروش خودرو در کشور ارائه شده است.

طبق اين داده‌ها، با در نظر گرفتن رقم 14 هزار و 867 ميليارد توماني هزينه نقل و انتقال خودرو و در نظر گرفتن ضريب 1.3 درصدي (ميانگين نرخ ماليات کل خودروهاي کشور اعم از توليد داخل و وارداتي) ارزش کل خودروهاي خريدوفروش‌شده در سال 1402 به حدود هزار و 144 هزار ميليارد تومان خواهد رسيد.

خريد و فروش 4.5 ميليون خودرو طي يک سال

گفته شد که گزارش رسمي از تعداد و ارزش خريد و فروش خودرو در ايران از سوي نهادهاي رسمي منتشر نمي‌شود. با اين حال پلتفرم خريد و فروش خودرو «باما» در گزارش سال 1400 خود به بررسي وضعيت بازار خودرو پرداخته است. طبق گزارش اين پتلفرم، در سال 1400 حدود 78‌درصد خودروهاي معامله‌شده در بازار خودروي ايران کارکرده و 22‌درصد نو بوده‌اند.

همچنين طي سال 1400 تعداد 4.5 ‌ميليون دستگاه خودرو معامله شد که حدود يک‌ميليون از آنها نو بوده است. براساس گزارش باما، سالانه به‌طور کلي به ازاي هر خودروي نو، 3.5 خودروي کارکرده معامله مي‌شود.

اگر اين آمار را در نظر بگيريم، در سال 1402 نيز با احتساب توليد يک ميليون و 300 هزار خودرو در کشور، بيش از 4.5 ميليون خو درو در کشور خريد و فروش شده که حول‌وحوش 20 درصد از آنها مربوط به خودروهاي نو و 80 درصد مابقي مربوط به خودروهاي کارکرده بوده است.