سايه سنگين بازگشت «ترامپ» بر روابط ايران و عراق

ترامپ چه رويکرد استراتژيکي در قبال عراق اتخاذ خواهد کرد؟ آيا سياست‌هاي دوره اول رياست جمهوري او تکرار خواهد شد؛ سياستي که در قابش عراق به ميدان رويارويي ايران و آمريکا تبديل شده بود، يا اينکه عراق به شکلي مجزا و مستقل از ايران؟ علاوه بر اين، پيامد‌هاي استراتژي ترامپ براي آينده روابط آمريکا و عراق که به دليل انبوهي از عوامل داخلي و خارجي چيست؛ روابطي که به متغير‌هاي داخلي و خارجي امروز شکننده است.

هراس بغداد از بازگشت ترامپ

اين موسسه مطالعاتي در ادامه يادداشت ادعايي‌اش آورد، ترامپ در دوره نخست رياستش به دنبال چرايي شکست سياست‌هاي واشنگتن در عراق در دوران رياست باراک اوباما بود. بررسي رويکرد استراتژيک او در دوره اول رياست جمهوري‌اش نشان مي‌دهد که عراق در موقعيت بسيار دشواري قرار گرفته است. به احتمال زياد ترامپ همچنان تلاش خواهد کرد تا اين بار نيز کاستي‌هايي که از دولت جو بايدن در باب عراق برجاي مانده است اصلاح کند.

در شرايط کنوني چالش‌هايي که عراق از جنگ عليه داعش به ارث برده همچنان ادامه دارد و سنگ بناي تعاملات ايالات متحده و ايران در اين کشور را تشکيل داده است. اين چالش‌ها به‌ويژه پس از شکست داعش که به ايران و متحدانش فرصت داده تا قدرت و نفوذشان را در اين کشور افزايش دهند.

به ادعاي اين موسسه مطالعاتي تنش‌ها ميان تهران و واشنگتن با ترور سردار قاسم سليماني در ژانويه 2020 به اوج رسيد، تصميم ترامپ در اين باره واکنش تند چهره‌هاي عراقي را به دنبال داشت تا جايي که پارلمان اين کشور با تصويب قطعنامه‌اي خواستار خروج نيرو‌هاي آمريکايي شد. اين خواسته با تشديد حملات به پايگاه‌هاي ايالات متحده در عراق توسط متحدان ايران همراه بود و واشنگتن را وادار کرد تا عراق را تحت فشار‌هاي اقتصادي قرار دهد.

در دوره اول ترامپ، عراق به ميدان نبرد قدرت ايران و آمريکا هم از نظر سياسي و هم از نظر نظامي تبديل شد که به شدت ثبات سياسي و امنيتي اين بازيگر را تضعيف کرد. علاوه بر اين، اقتصاد اين کشور در نتيجه تحريم‌هاي ايالات متحده که مؤسسات مالي‌اش را هدف قرار داد، آسيب ديد.

عليرغم تلاش‌هاي عراق براي مشارکت در گفت‌و‌گو‌هاي راهبردي با ايالات متحده براي تثبيت روابط دوجانبه، اين گفت‌و‌گو‌ها به واسطه دخالت‌هاي دولت‌هاي خارجي بي‌نتيجه ماند. به ادعاي اين موسسه مطالعاتي ايران و متحدانش از رويکرد سياسي مصطفي الکاظمي، نخست‌وزير سابق عراق در قبال ايالات متحده و ديگر کشور‌هاي عربي، ناراضي بودند و از همين رو مخالفان الکاظمي در مسير فعل و انفعال‌هاي او مانع تراشي مي‌کردند.

به ادعاي ناظران اين مانع تراشي واکنشي به خروج ايالات متحده از توافق هسته‌اي با ايران در ماه مي 2018 بود که در دوران ترامپ آغاز شد. در شرايط کنوني فارغ از دو متغير، نخست تلاش‌هاي بايدن براي کاهش تنش‌ها با تهران و دوم قدرت چارچوب همانگي شيعيان که قدرت را در اختيار دارد، چشم انداز عراق باز هم در هاله‌اي از ابهام قرار گرفته و موجب شده تا در باب افزايش تنش‌ها ميان تهران و واشنگتن در دور دوم رياست ترامپ نيز گمانه‌زني‌هايي مطرح شود.

از منظري ديگر مشخصات چهره‌هايي که احتمالاً پست‌هاي کليدي را در دولت دوم ترامپ به عهده مي‌گيرند، حاکي از يک واقعيت است؛ دولت دوم ترامپ قرار است از استراتژي سخت گيرانه‌تري عليه تهران پيروي کرده و همين گزاره مي‌تواند براي عراق پرهزينه باشد.

معناي تحريم‌هاي ايران براي عراق

پيچيدگي‌هايي که ممکن است عراق در دولت جديد ترامپ با آن مواجه شود فراتر از تصور منفي او از اين کشور است. اين دو کشور همچنين با چالش‌هاي منطقه‌اي گسترده‌تري که ايالات متحده با آن مواجه است، از جمله بحران‌هاي جاري در غزه و لبنان و فعل وانفعال‌هاي محور مقاومت رو‌به‌رو هستند. اگرچه محمد شياع السوداني، نخست وزير عراق، براي محافظت از اين کشور در برابر جنگ اسرائيل در غزه و لبنان، موضعي بي طرفانه را دنبال کرده، اما سايه درگيري بزرگ با توجه به تمايل مقاومت مستقر در عراق جهت رويارويي با اسرائيل و ايالات متحده در چند جبهه مي‌تواند نخست وزير را با چالش‌هاي دشوارتري رو‌به‌رو کند.

به ادعاي اين موسسه مطالعاتي دولت جديد ترامپ احتمالاً از پيچيدگي‌هاي پيرامون عراق آگاه است. بغداد امروز به طور قابل توجهي با آنچه در دوره اول ترامپ بود متفاوت است. چارچوب هماهنگي شيعيان نفوذش را در ساختار‌هاي سياسي و نهادي تثبيت کرده و افزايش داده است. از همين رو دولت دوم ترامپ با دو خط موازي رو‌به‌رو است، ساختار سياسي عراق و ساختار سياسي تحت کنترل چارچوب هماهنگي شيعيان.

ناظران مي‌گويند، برهه حساسي در پيش است بالاخص در شرايطي که انتخابات عمومي عراق براي سال آينده برنامه ريزي شده است. چشم انداز روشن و عملي ايالات متحده مي‌تواند تغييرات معني داري را براي اين انتخابات رقم بزند. به نوشته مرکز مطالعاتي عراق سه موضوع اصلي احتمالاً تعامل ايالات متحده با عراق را در دوره دوم رياست جمهوري ترامپ تعريف مي‌کند: اولاً در حوزه پيمان نظامي، ايالات متحده و عراق در سپتامبر 2024 با خروج تدريجي نيرو‌هاي آمريکايي تا سپتامبر 2025 و خروج کامل تا سپتامبر 2026 موافقت کردند. اين تصميم در حالي اتخاذ شده که جنگ در غزه و لبنان جاري است و عراق نيز به واسطه رويکرد مفاومت مستقر در اين کشور در رويارويي‌ها مشارکت دارد. ثانياً، حاميان ايران همچنان از مخالفان سرسخت حضور واشنگتن هستند و به طور ضمني زمينه را براي افزايش تنش‌ها در روابط عراق و آمريکا هموار مي‌سازند. با توجه به سابقه رويارويي نظامي ايارن و آمريکا در طول دوره اول ترامپ، بازگشت او به رياست جمهوري ممکن است موجب شود تا ترامپ در ارتباط با ايران به اهرم‌هاي سخت گيرانه تري متوسل شود، از اقدام نظامي تا مهار اقتصادي، که هرکدام به پويايي گسترده‌تر ايالات متحده و ايران منوط است. در نهايت، به ادعاي ناظران نفوذ و قدرت ايران در عراق از سال 2003 به طور مداوم سياست ايالات متحده را شکل داده است.

با متوقف شدن مذاکرات هسته‌اي بين ايالات متحده و ايران و ادامه حمايت ايران از درگيري‌ها در غزه و لبنان، فصل جديدي از اعمال تحريم‌ها و «فشار حداکثري» عليه تهران قريب الوقوع به نظر مي‌رسد. اظهارات اخير ترامپ پس از انتخابات در مورد پيگيري يک توافق هسته‌اي جديد نشان از يک رويکرد بالقوه دگرگون کننده دارد، اگرچه احتمالاً با مقاومت از سوي ايران مواجه خواهد شد. ادامه تحريم‌ها عليه تهران مي‌تواند با توجه به وابستگي شديد بغداد به انرژي و تجارت ايران، چالش‌هاي مهمي براي بغداد ايجاد کند. گسترش تحريم‌هاي آمريکا عليه ايران، عراق را مجبور مي‌کند به دنبال مشارکت‌هاي منطقه‌اي جايگزين باشد يا با عواقب شديدي مواجه خواهد شد.

فرمول غرب براي خروج بغداد از بحران

به ادعاي اين موسسه مطالعاتي، عراق همچنان نقطه کانوني رقابت ايالات متحده و ايران براي نفوذ در خاورميانه است، اما با بحران‌هاي داخلي نيز رو‌به‌رو است که با نوسانات قيمت نفت، درگيري‌هاي منطقه‌اي، فساد گسترده و بيکاري تشديد مي‌شود. اين مسائل مانع پيشرفت عراق به سمت حاکميت کامل در مسائل اقتصادي، سياسي و امنيتي مي‌شود. براي عبور از اين چالش ها، عراق بايد چشم انداز ملي روشني را ترسيم و اولويت‌هاي خود را با دولت جديد ترامپ مشخص کند. عراق براي حفظ نزديکي خود با واشنگتن و حفظ منافع بايد تدابيري را براي حفاظت از منافع، پايگاه‌ها و شرکت‌هاي آمريکايي که در داخل مرز‌هاي خود فعاليت مي‌کنند ارائه دهد. در رابطه با روابط عراق و ايران، بغداد بايد موضع خود را در قبال نفوذ ايران بر اين کشور روشن کند و راهبرد‌هايي براي متعادل کردن روابط خود با تهران و واشنگتن ارائه دهد. در نهايت، عراق بايد با ايالات متحده در مورد راه‌هايي براي ايجاد ثبات در اقتصاد خود و تقويت قابليت‌هاي نظامي و اطلاعاتي خود براي مقابله با تهديداتي مانند داعش تعامل کند.

در مقابل، عراق احتمالاً در برخورد با دولت جديد ترامپ با ابهام‌هايي مواجه خواهد شد که نيازمند پاسخ‌هاي واضح آمريکا براي ايجاد چارچوبي سازنده براي روابط دوجانبه است. اينها شامل تحقيقات در مورد گام‌هاي عملي است که ايالات متحده مايل است براي حفظ حاکميت عراق و تلاش‌هاي منطقه‌اي و بين المللي اش بردارد. به طور مشابه، عراق به دنبال شفاف سازي در مورد اقداماتي است که ايالات متحده مي‌تواند براي پيشبرد برنامه‌هاي اقتصادي و توسعه کشور، به ويژه در حوزه سلامت و زيرساخت ها، اجرا کند.

علاوه بر اين، عراق درباره اقداماتي که ايالات متحده در نظر دارد براي ارتقاي قابليت‌هاي نظامي عراق با تمرکز بر امنيت، اطلاعات و پشتيباني لجستيکي انجام دهد، تحقيق خواهد کرد. يکي ديگر از مسائل مهم حول محور چگونگي برنامه‌ريزي ايالات متحده براي رسيدگي به استقرار مقاومت در عراق است. در همين راستا بايد گفت، موفقيت روابط ايالات متحده و عراق در دوره دوم رياست جمهوري ترامپ به تعهد متقابل به يک چارچوب استراتژيک باثبات و شفاف بستگي دارد. اين امر مستلزم زمان‌بندي روشن و مسئوليت‌هاي مشترک براي انتقال عراق به يک کشور کاملاً مستقل است که بتواند به ثبات منطقه کمک کند.

ايالات متحده بايد به جاي استفاده از بغداد به عنوان ابزاري براي درگيري‌هاي منطقه‌اي، در تقويت نهاد‌هاي عراق سرمايه گذاري کند. عراق نيز به نوبه خود، بايد براي اثبات بي طرفي خود و تقويت رويکردي متعادل در قبال قدرت‌هاي خارجي تلاش کند تا مسيري به سوي ثبات بلندمدت و يکپارچگي بين المللي را تضمين کند.

منبع: اقتصاد نيوز