زنگ هشدار براي ايران با افزايش ظرفيت ترانزيتي جمهوري آذربايجان

به گزارش خبرگزاري فارس؛ رشاد نبي‌اف، وزير حمل‌ونقل جمهوري آذربايجان، در نشست هشتاد و سوم شوراي حمل‌ونقل ريلي کشورهاي مستقل مشترک‌المنافع اعلام کرد که اين کشور قصد دارد حجم جابه‌جايي بار در بخش آذربايجاني INSTC را تا سال 2028 به 5 ميليون تن برساند. هدفي که به گفته او تنها «مرحله نخست» برنامه‌اي بزرگ‌تر براي رساندن ظرفيت به 15 ميليون تن در سال است.

اين مقام آذربايجاني تأکيد کرد که برنامه‌هاي ارتقاي زيرساختي در مسير شمالي- جنوبي با سرعت در حال پيشرفت است و پروژه بازسازي خط آهن سومقاييت- يالاما تا پايان سال ميلادي جاري تکميل خواهد شد. اين مسير بخشي کليدي از حلقه ريلي آذربايجان در کريدور محسوب مي‌شود و نقش مستقيم در افزايش سرعت و ظرفيت جابه‌جايي بار دارد.

آذربايجان براي تحقق اين هدف، منابع قابل‌توجهي را نيز جذب کرده است. در سپتامبر 2024، شرکت راه‌آهن دولتي اين کشور (ADY) توانست 131.5 ميليون دلار وام از بانک توسعه آسيا براي نوسازي همين مسير دريافت کند. افزون بر اين، ترمينال باري آستارا در خاک آذربايجان نيز ارتقا يافته و خدمات گمرکي در آن با فرايندهاي سريع‌تر و ديجيتال‌تر ارائه مي‌شود.

در حاشيه نشست باکو، توافقنامه ديگري نيز ميان آذربايجان و روسيه امضا شد که براساس آن، اسناد حمل‌ونقل در اين کريدور از حالت کاغذي به تبادل الکترونيکي کامل تغيير مي‌کند. گامي که هم سرعت جابه‌جايي و هم دقت در فرآيندهاي گمرکي و ترانزيتي را افزايش مي‌دهد.

اين تحول مي‌تواند الگويي براي ايران باشد؛ زيرا بهره‌گيري از سيستم‌هاي ديجيتال مشترک، اتصال گمرکي با کشورهاي قفقاز، آسياي ميانه و ورود به چرخه داده‌هاي ترانزيت مي‌تواند سهم ايران را در INSTC افزايش دهد.

در بخش ديگر اين نشست، اولگ بلوزيوروف، مديرعامل راه‌آهن روسيه، عملکرد کشورهاي عضو CIS را «قابل‌توجه» توصيف کرد و گفت که گردش بار در شبکه ريلي اين کشورها طي سال گذشته به 3 تريليون تن-کيلومتر رسيده است؛ رقمي که به گفته او 30 درصد از مجموع خطوط کلاس يک آمريکا بيشتر و تقريباً هشت برابر اتحاديه اروپاست.

تقويت بهره‌وري عملياتي، ديجيتالي‌سازي، ارتقاي ايمني و توسعه همکاري‌هاي علمي- فني از جمله اولويت‌هاي مشترک اعلام‌شده براي کشورهاي عضو بود.

در کنار اين تحولات، پرسش اصلي براي ايران اين است که چگونه مي‌تواند از فرصت ايجادشده استفاده کند. با افزايش ظرفيت ترانزيتي آذربايجان، کل مسير شمال- جنوب مستعد رشد تقاضا خواهد بود؛ اما بهره‌گيري از اين مزيت تنها زماني ممکن است که ايران زيرساخت‌هاي خود را تکميل کند.

پروژه‌هاي رشت- آستارا و بخش‌هاي تکميلي شبکه ريلي شمالي سال‌هاست همچنان نيمه‌تمام مانده‌اند و کارشناسان هشدار مي‌دهند که ادامه تأخير در بهره‌برداري از اين طرح‌ها مي‌تواند موجب از دست رفتن سهم ايران در اين کريدور راهبردي شود.

با توجه به اين تحولات، ايران امروز بيش از هر زمان ديگري در موقعيت انتخاب قرار گرفته است: يا با سرعت در توسعه خطوط ريلي و اتصال به شبکه ديجيتال منطقه پيش مي‌رود و سهم بيشتري از ترانزيت اوراسيا را به خود اختصاص مي‌دهد، يا ميدان رقابت را به کشورهايي واگذار مي‌کند که با برنامه‌ريزي دقيق‌تر، سرمايه‌گذاري گسترده‌تر و هماهنگي بين‌المللي بيشتر وارد ميدان شده‌اند.