رشد نگران‌کننده مصرف دخانيات در نوجوانان

بلکه بار اقتصادي و اجتماعي سنگيني نيز بر دوش دولت‌ها و جوامع مي‌گذارد و علي‌رغم هشدارهاي جهاني و شواهد علمي روشن درباره آثار مرگ‌بار سيگار و ساير محصولات دخاني، هنوز هم توليد، توزيع و مصرف اين کالاها در بسياري از کشورها، از جمله ايران، با خلاءهاي نظارتي، ضعف در بازدارندگي قوانين و دسترسي آسان در سطح جامعه مواجه است.

اين در حالي است که دخانيات تنها کالاي قانوني در جهان است که مستقيماً منجر به مرگ نيمي از مصرف‌کنندگانش مي‌شود و با وجود تلاش‌هايي براي مقابله با گسترش مصرف آن، از جمله تصويب قوانين محدودکننده و افزايش تدريجي ماليات، همچنان فاصله قابل‌توجهي با استانداردهاي مؤثر جهاني باقي مانده است

حال «بهزاد ولي‌زاده، رئيس دبيرخانه ستاد کشوري کنترل دخانيات وزارت بهداشت» به مصرف دخانيات در ميان نوجوانان، جوانان و زنان ايراني در سال‌هاي اخير با رشدي چشمگير همراه بوده اشاره کرد.

به عنوان سوال اول درباره سن آغاز مصرف دخانيات در ايران بگوييد.

طبق آخرين مطالعات، سن آغاز مصرف دخانيات در ايران به حدود 13 سال رسيده است؛ رقمي که زنگ خطر جدي براي سلامت نسل نوجوان و جوان کشور محسوب مي‌شود و مصرف سيگار و ساير انواع دخانيات در اين سنين، نه‌تنها زمينه‌ساز وابستگي شديد به نيکوتين در آينده است، بلکه خطر ابتلاء به بيماري‌هاي ريوي، قلبي و سرطان را از سال‌هاي نخست زندگي افزايش مي‌دهد.

دخانيات عامل مرگ خاموش نيمي از مصرف‌کنندگان

بر اساس تحقيقات سازمان جهاني بهداشت، دخانيات عامل مرگ زودرس نيمي از مصرف‌کنندگان خود است. اين ماده مخدر قانوني، مجموعه‌اي از بيماري‌هاي مستقيم و غيرمستقيم را به همراه دارد؛ از جمله بيماري‌هاي ريوي، سرطان ريه، عروق و دهان، سکته‌هاي قلبي و مغزي، و نارسايي‌هاي تنفسي. در ايران نيز سالانه حدود 50 هزار نفر بر اثر مصرف يا مواجهه با دود دخانيات جان خود را از دست مي‌دهند؛ آماري که بسيار بالاتر از قربانيان حوادث رانندگي است.

قانون هست، اما ضمانت اجرا ندارد

با وجود اين واقعيت‌ها، قانون همچنان در برخورد با مصرف دخانيات در اماکن عمومي ضعف دارد، در حالي که براي تخلفات رانندگي جريمه‌هاي سنگين و سازوکارهاي دقيق نظارتي وجود دارد، افراد مصرف‌کننده دخانيات در مکان‌هاي عمومي بدون محدوديت اقدام به استعمال مي‌کنند و هيچ جريمه‌اي براي آن‌ها در نظر گرفته نشده است و اين خلأ قانوني بايد در اصلاحيه‌هاي جديد قانون جامع کنترل دخانيات برطرف شود تا سلامت عمومي جامعه حفظ شود.

آيا مي‌توان گفت دود دست‌دوم سيگار به اندازه مصرف مستقيم خطرناک است؟

عوارض دخانيات تنها به مصرف‌کنندگان مستقيم محدود نمي‌شود. طبق گزارش سازمان جهاني بهداشت، سالانه بيش از يک ميليون و سيصد هزار نفر در جهان به دليل مواجهه با دود دست‌دوم جان خود را از دست مي‌دهند. در ايران نيز اين رقم حدود 10 تا 12 هزار نفر در سال برآورد شده است و بيشترين قربانيان دود دست‌دوم را زنان، مادران و کودکان تشکيل مي‌دهند؛ افرادي که خود مصرف‌کننده نيستند اما ناخواسته در معرض دود سيگار قرار مي‌گيرند.

از ديگر عوارض نگران‌کننده مصرف دخانيات، ناباروري، افزايش احتمال سقط جنين، زايمان زودرس و سندروم مرگ ناگهاني نوزاد است و نيکوتين و سموم موجود در دود دخانيات رشد سلول‌هاي مغزي جنين را محدود کرده و سلامت مادر و کودک را به‌شدت تهديد مي‌کند.

بخش زيادي از آسيب‌هاي ريوي ناشي از مصرف سيگار در سال‌هاي نخست مصرف، قابل پيشگيري است و با انجام تست‌هاي ساده تنفسي مي‌توان ميزان افت عملکرد ريه را در افراد مصرف‌کننده مشاهده کرد. بوي بد دهان، تغيير رنگ دندان‌ها و پوست، و افت توان جسمي از نشانه‌هاي اوليه آسيب‌هاي دخانيات است، اما متأسفانه بسياري از مصرف‌کنندگان زماني به خطر پي مي‌برند که بيماري در بدن آن‌ها پيشرفت کرده و درمان‌هاي پرهزينه نيز نتيجه‌اي ندارد.

براي کاهش روند روبه‌رشد مصرف دخانيات در نوجوانان و جوانان، بايد قوانين بازدارنده با جديت اجرا شود، آموزش‌هاي پيشگيرانه در مدارس گسترش يابد و برخورد قانوني با فروشندگان دخانيات به افراد زير 18 سال تشديد شود.

مصرف دخانيات يکي از جدي‌ترين تهديدها براي سلامت نسل جوان در کشور است؛ تهديدي که مستقيماً با افزايش بيماري‌هاي ريوي، قلبي و حتي مرگ زودرس ارتباط دارد. بر اساس آمار جهاني، دخانيات سالانه جان بيش از 8 ميليون و 500 هزار نفر را در سراسر جهان مي‌گيرد و خسارتي معادل 4 تريليون دلار به اقتصاد کشورها وارد مي‌کند.

مهم‌ترين دلايل گرايش نوجوانان و جوانان به مصرف دخانيات چيست؟

در ايران نيز اگرچه قوانين جامعي براي کنترل دخانيات وجود دارد، اما اجراي آن‌ها هنوز به‌صورت کامل و مؤثر انجام نشده است. قانون جامع کنترل دخانيات پس از الحاق ايران به کنوانسيون جهاني در سال 1384 تدوين شد و يک سال بعد آئين‌نامه اجرايي آن به تصويب رسيد.

محصولات دخاني در حال حاضر جز ارزان‌ترين کالاهاي بازار مصرف هستند؛ موضوعي که نه‌تنها به افزايش مصرف دامن زده، بلکه باعث شده دخانيات در دسترس‌ترين کالاي غيرضروري در کشور باشد. اتحاديه‌هاي صنفي به‌جاي کنترل عرضه، در مواردي خود در جهت افزايش مراکز فروش عمل کرده‌اند، در حالي‌که سياست ستاد کشوري کنترل دخانيات تأکيد دارد که دسترسي بايد کاهش يابد و قيمت بايد خاصيت بازدارندگي داشته
باشد.

از سوي ديگر، بسته‌بندي‌هاي رنگارنگ و جذاب محصولات دخاني، به‌ويژه آن‌هايي که با هدف جذب زنان و نوجوانان طراحي مي‌شوند، همچنان در بازار مشاهده مي‌شو و اين در حالي است که سياست مصوب ستاد، اجراي «بسته‌بندي استاندارد» و حذف هرگونه جذابيت بصري از روي پاکت‌هاي سيگار است. اما صنايع دخاني با مقاومت در برابر اين مصوبه و طرح ادعاي افزايش قاچاق، مانع اجراي کامل آن شده‌اند.

بهانه قاچاق نبايد توجيهي براي ناديده گرفتن سلامت عمومي باشد، زيرا همين محصولات قاچاق نيز در مراکز مجاز به فروش مي‌رسند و اگر قانون به‌درستي اجرا شود، امکان عرضه اين کالاها به حداقل خواهد رسيد. اجراي دقيق قوانين، برخورد قاطع با متخلفان، و مطالبه‌گري نهادهاي نظارتي مي‌تواند گام مهمي براي کاهش مصرف دخانيات، به‌ويژه در ميان نوجوانان و جوانان کشور باشد.

با وجود اطلاع‌رساني‌هاي گسترده درباره عوارض و خطرات دخانيات، همچنان شمار زيادي از نوجوانان و جوانان به سمت مصرف سيگار و ساير محصولات دخاني گرايش پيدا مي‌کنند. اين موضوع بسيار نگران‌کننده است، زيرا نشان مي‌دهد آگاهي به‌تنهايي کافي نيست و بايد با سياست‌هاي سخت‌گيرانه‌تر و اجراي دقيق‌تر قوانين از گسترش اين پديده جلوگيري کرد.

يکي از چالش‌هاي جديد در اين زمينه، رواج سيگارهاي الکترونيکي و محصولات مشابه در کشور است. به گفته مسئولان، هيچ‌يک از اين محصولات در ايران مجوز رسمي ندارد و تمام سيگارهاي الکترونيکي موجود در بازار، به‌صورت قاچاق وارد مي‌شوند. محلول‌هاي مورد استفاده در اين دستگاه‌ها حاوي ترکيبات ناشناخته و معطر هستند که مي‌توان به آن‌ها هر نوع ماده شيميايي يا روان‌گردان افزود.

تبليغات پنهان دخانيات در کمين نسل جوان

اين محصولات، به دليل تبليغات گمراه‌کننده و ظاهر فريبنده خود، به‌ويژه در ميان نوجوانان و جوانان رواج يافته‌اند. با اين حال، نه وزارت صنعت و نه هيچ دستگاه اجرايي مسئوليت سلامت يا عوارض ناشي از مصرف اين محصولات قاچاق را بر عهده نمي‌گيرند. فروش سيگارهاي الکترونيکي در دکه‌ها و فروشگاه‌هاي خياباني تخلف محسوب مي‌شود و هيچ شرکت يا مرجع رسمي پاسخگوي آسيب‌هاي احتمالي به مصرف‌کنندگان نيست.

چه خطراتي مصرف سيگارهاي الکترونيکي را از سيگار معمولي متمايز مي‌کند؟

خطرات ناشي از مصرف سيگارهاي الکترونيکي حتي مي‌تواند از سيگارهاي سنتي نيز بيشتر باشد، زيرا به دليل ترکيب ناشناخته مواد و عدم وجود کنترل کيفي، مصرف‌کننده در معرض انواع سموم و آلاينده‌هاي شيميايي قرار مي‌گيرد که مي‌تواند آسيب‌هاي جدي و جبران‌ناپذيري به بدن وارد کند.

در دوران شيوع کرونا نيز آمار مرگ‌ومير در ميان مصرف‌کنندگان دخانيات به‌طور چشمگيري بيشتر بود و علت اين مسئله را ضعف سيستم ايمني بدن در اثر مصرف دخانيات است؛ عاملي که باعث مي‌شود بدن توان مقابله با ويروس‌ها و عفونت‌هاي تنفسي را از دست بدهد.

مطالعات متعدد نشان مي‌دهد که مصرف دخانيات علاوه بر ايجاد بيماري‌هاي قلبي، ريوي و سرطان، مي‌تواند موجب بروز بيماري‌هاي مادرزادي در نوزادان نيز شود و دخانيات با تأثير مستقيم بر سلول‌هاي جنسي و کاهش اکسيژن‌رساني به جنين، موجب سقط، نارسايي رشد و بروز ناهنجاري‌هاي مادرزادي مي‌شود.

دود سيگار به‌سرعت وارد جريان خون مي‌شود و سموم آن به همه اندام‌هاي بدن منتقل مي‌گردد. اين فرايند موجب آسيب سلولي، پيري زودرس، اختلال در سوخت‌وساز بدن و افزايش احتمال ابتلاء به بيماري‌هاي ناتوان‌کننده مي‌شود. از همين‌رو، ترک مصرف دخانيات نه‌تنها به نفع سلامت فرد، بلکه به سود خانواده و کل جامعه است.

منبع: مهر