رد پاي صدام و روباه پير در جعل نام خليج فارس

نام‌هاي جغرافيايي نه تنها بيانگر موقعيت شناخته شده پديده‌هاي جغرافيايي هستند؛ بلکه مي‌توان آنها را به عنوان نماينده تاريخي و فرهنگي نيز به شمار آورد. تحريف اسامي، با هر دليلي، تنها مسير تاريخ را منحرف کرده و اطلاعات غلطي به جست‌وجوگران مي‌دهد. اما قديمي‌ترين منابع درباره خليج فارس چه مي‌گويند؟ در اين منابع نام خليج فارس قيد شده يا خليج عربي يا خليج به
تنهايي؟

به گزارش خبرگزاري تسنيم، محمدرضا سحاب، مدير مؤسسه جغرافيايي و کارتوگرافي سحاب، در گفت‌وگويي با تسنيم به قديمي‌ترين منابع در اين زمينه اشاره کرد و گفت: دوره‌اي که تاريخ مدون شکل گرفت، کلمه‌اي غير از «خليج فارس» در منابع نوشته نشده است. قبل از آن، يک لوح گلي به دست آمده که حدود سه هزار سال قبل از ميلاد به دست بابِلي‌ها ساخته‌ شده است و در حال حاضر در موزه بريتانيا نگهداري مي‌شود. بر روي اين لوح نه عنواني از خليج فارس هست و نه خليج عربي؛ نوشته شده است: آب‌هاي تلخ و شور. در واقع در آن زمان اين منطقه نامي نداشته است.

قديمي‌ترين سند درباره «خليج فارس»چه مي‌گويد؟

وي ادامه داد: قديمي‌ترين سند به دست آمده از يوناني‌هاست که در 540 قبل از ميلاد تدوين شده است. از آن زمان به بعد، چندين نقشه توسط يوناني‌ها از اين مناطق ثبت شده که همگي عنوان «خليج فارس» يا همان «سينوس پرسيکوس» را ذکر کرده‌اند؛ اين در حالي است که يوناني‌ها در آن زمان با ما در جنگ بودند؛ پس اين منابع مستند هستند و جاي شک و ترديدي در صحت آنها وجود ندارد.

به گفته مدير مؤسسه جغرافيايي و کارتوگرافي سحاب؛ نقشه نگاران دوره باستان از ميان نقشه‌نگاران بنام اين دوره که در نقشه‌هاي مختلف از جهان قديم و آسيا و آفريقا و غيره از خليج فارس به Sinus Persicus نام برده‌اند، مي‌توان از کلوديوس بطلميوس يوناني Claudius Ptolemy (87-150م) مشهور به «پدرجغرافيا» دراثر گرانقدر وي «اطلس بطليموس» Ptolemy Atlas اشاره کرد که در نقشه «جزيرة العرب» اطلاعات نسبتاً مفصل و کاملي از خليج فارس آورده است. از اين اطلس به يک نسخه لاتيني مربوط به قرن پانزدهم ميلادي درکتابخانة ملي ناپل و يک نسخه خطي ترجمه عربي با مُهر بايزيد دوم که درکتابخانه اياصوفيه استانبول موجود است.

خليج فارس از کي خليج عربي ناميده شد؟

 اسناد و مدارک تاريخي فراواني حاکي از آن است که خليج فارس پيوسته به نام اصلي خود، دريا و خليج پارس خوانده مي‌شده که البته در دوران باستان شامل درياي عمان امروزين هم بوده است و از اين نام تا سال‌ها پس از تبديل شيخ نشين‌هاي منطقه به کشور، در کشورهاي عرب نيز به نحو بلامنازع به صورت «خليج فارس» استفاده مي‌شده است. با اين همه معلوم نيست که نام مجعول «خليج عربي» دقيقاً از چه زماني به کار برده شد؛ ظاهراً بهره‌گيري از اين نام مجعول نخستين‌بار توسط جمال عبدالناصر در دهه 1950 ميلادي/ 1330 شمسي صورت گرفت.

ردپاي صدام در جعل نام خليج فارس

در پي آن، رژيم بعث عراق پس از کودتاي 1958 براي نفوذ در بين شيخ نشينان خليج فارس، از اين نام استفاده نمود که البته سه هفته پس از آن، کاربرد اين نام جعلي مورد اعتراض رسمي ايران قرار گرفت.

در سال 1968 ميلادي، تمامي کشورهاي عرب، شامل شيخ‌نشينان خليج فارس، قوانيني مبني بر اجباري کردن کاربرد نام جعلي «خليج عربي» در تمام روابط خارجي خود گذراندند. همچنين در آغاز دهه 1970 ميلادي نقشه‌هايي به زبان انگليسي و با نام مجعول «خليج عربي» در کشورهاي عرب ساحل غربي و جنوبي خليج فارس به چاپ رسيد.

شيطنت رسانه چيني

در دايرة‌المعارف بزرگ اسلامي درباره اولين تلاش‌ها براي تغيير نام خليج فارس در رسانه‌ها آمده است: در عرصه رسانه‌ها نيز تا سال 1977 ميلادي(1356 شمسي) هيچ‌گاه از نام جعلي «عربي» براي اين دريا استفاده نشده بود. خبرگزاري ژين هوا در چين، نخستين خبرگزاري بود که از اين عنوان استفاده کرد. در واقع با گسترش نفوذ نفتي کشورهاي عرب ساحل غربي و جنوبي خليج فارس، عنوان «عربي» بيشتر توسط همين کشورها به کار مي‌رفت و اين نام جعلي تا اواخر دهه 1970، در عرصه جهاني و خارج از شبه‌جزيره عربستان کاربرد چنداني نداشت.

هرچند سازمان ملل در 18 اوت 1994 ميلادي بخشنامه‌اي براي بخش ويراستاري سازمان صادر کرد که در آن، بار ديگر بر استفاده از نام کامل خليج فارس در همه اسناد، انتشارات و بيانيه‌هاي سازمان ملل و نيز بر عدم کاربرد هرگونه مخفف اين نام، به صورت «خليج» حتي به دنبال تکرار نام اصلي، اصرار ورزيد، تلاش بعضي از کشورهاي کوچک نفتي منطقه در راه هويت‌جويي تاريخي براي خود، زمينه‌ساز انتشار گسترده کتاب‌ها و مقاله‌هاي متعدد شده بود.

«خليج فارس»، «خليج عربي» يا «خليج»؟!

اما يکي از مواردي را که مي‌توان از علل گسترش عنوان «خليج» به جاي «خليج فارس» دانست، کاربرد آن توسط آمريکايي‌ها پس از آغاز عمليات 1991 ميلادي و اصطلاح «جنگ خليج» دانست که پس از آن، کم‌کم اين عنوان به برخي منابع علمي نيز راه يافت.

روباه پير و جعل تاريخ

در بخش ديگر مدخل دايرة‌المعارف به جنبه‌هاي اقتصادي اين تغيير اشاره شده است. در اين بخش مي‌خوانيم: منفعت اقتصادي علت ديگري در ترويج عنوان جعلي «خليج عربي» است. گاهي توليدکننده‌هاي نقشه‌هاي تاريخي به انگيزه کسب منفعت و سود بيشتر، دست به جعل تاريخ زده‌اند. به عنوان نمونه، ناشر قديمي و معروف انگليسي، جان بارتولومئو، در سال 1376 اقدام به چاپ نقشه‌هايي از منطقه کرد که در آن براي نقشه‌هايي که براي ايران بود، نام خليج فارس قيد شد و براي نقشه کشورهاي خليج فارس، عنوان جعلي را به کار برد.