دوستى و محبت اهل بيت (ع) از ديدگاه على عليه السلام

عشق به اهل‏بيت عليهم السلام زمينه ‏ساز عشق به خداوند است و دوست داشتن اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله مهر ورزيدن به ارزش‏هاى والاى الهى مى‏باشد.

رسيدن به قله رفيع كمالات معنوى و انسانى بدون دوستى اولياء الهى ممكن نيست و پذيرش اعمال و زحمات يك مسلمان در گرو محبت و ولايت اهل‏بيت عليهم السلام مى‏باشد. امام على عليه السلام از رسول اكرم صلى الله عليه و آله نقل مى‏كنند:

«لا تزول قدما عبد يوم القيامة حتى يسال عن اربع ... و عن حبنا اهل البيت (1

در روز قيامت هيچ بنده‏اى قدم برنمى‏دارد مگر اينكه از چهار چيز سؤال مى‏شود ... [كه چهارمين سؤال ]از دوستى ما اهل يت‏خواهد بود.»

براين اساس تقرب به خداوند و رسيدن به سعادت دنيا و آخرت با عشق و دوستى آل‏ پيامبر صلى الله عليه و آله عجين شده است.

مهرورزى به ديگران يك نياز محبت اهل‏بيت عليهم السلام از ديدگاه على عليه السلام فطرى است، اما چه زيباست كه انسان در بذل محبت، خوبان و برترين‏ها را برگزيند و اهل ‏بيت عليهم السلام مظهر خوبي ‏ها و كمالاتند، چنانكه على عليه السلام فرمود:

«هيچ كس را در كمالات و صفات زيباى انسانى با آل‏ محمد صلى الله عليه و آله نمى‏شود مقايسه كرد، ديگران كه پرورده نعمت هدايت اهل‏بيت پيامبرند، هيچ‏گاه با آنان برابر نخواهند بود.»

عواطف پاك و اظهار عشق و علاقه نسبت‏به معصومين عليهم السلام و خاندان پاك پيامبر صلى الله عليه و آله عامل ثبات قدم در راه دين و ديندارى است و عشق و محبت‏خالصانه به اهل بيت عليهم السلام انسان را در برابر گناه و فساد بيمه مى‏كند.

سعدى اگر عاشقى كنى و جوانى

عشق محمد بس است و آل‏ محمد

بهترين نوع ارتباط با پيشوايان معصوم عليهم السلام همان محبت و مودت مى‏باشد كه يك رابطه قلبى و درونى است و خداوند متعال هم در قرآن كريم به چنين ارتباطى دعوت كرده و مى‏فرمايد «قل لا اسئلكم عليه اجرا الا المودة فى القربى‏» (2) «بگو: من بر انجام امر رسالت، از شما مزدى نمى‏خواهم مگر دوستى و محبت درباره نزديكانم.»

در زيارت امين الله نيز مى‏خوانيم: «خداوندا! دل و جان مرا شيفته اولياى برگزيده‏ات قرار ده و مرا در زمين و آسمانت محبوب گردان.» (3

هر قدر محبت و دلباختگى و ارتباط قلبى با ائمه اطهار عليهم السلام بيشتر باشد، تبعيت و همرنگى و همراهى و همدلى با آن‏ها نيز بيشتر خواهد شد. نقش عشق و محبت در ايجاد همسانى، همفكرى و همراهى و هم‏سويى بسيار مهم است و مردم پيوسته از چهره‏هاى محبوبشان الگو و سرمشق مى‏گيرند. ايمان عاطفى به رهبرى حتى در اطاعت ‏سياسى و اجتماعى هم تاثير مى‏گذارد و زمينه‏ساز تبعيتى عاشقانه مى‏شود نه يك اطاعت رسمى و تشريفاتى. در اين صورت ميان «شناخت‏»، «عشق‏» و «پيروى‏» رابطه‏اى مستحكم به وجود مى‏آيد، زيرا معرفت محبت مى‏آورد و محبت «ولايت و تبعيت.» (4

عشق به اهل بيت عليهم السلام در ديدگاه على عليه السلام از اهميت ويژه‏اى برخوردار است و آن حضرت در فرصت‏هاى مختلف، درجات، زمينه‏ها، نشانه‏ها، آثار و بركات، آفات و موانع و بالاخره شيوه‏هاى ايجاد محبت اهل بيت عليهم السلام را بيان فرموده است. در اين جا به طور فشرده به گزيده‏اى از آن گفتارها مى‏پردازيم.

درجات دوستى

عشق ورزيدن به معشوق، بستگى به ميزان شناخت عاشق ازكمالات و زيبايى‏هاى او دارد و هر كس براساس معرفت‏خويش به محبوب ارادت مى‏ورزد. اگر آشنايى ضعيفى داشته باشد بى‏ترديد رابطه قلبى او هم در درجات پايين خواهد بود و هر قدر معرفت او به كمالات و فضائل محبوب خود بيشتر باشد ارادت قلبى، عشق و علاقه و در نتيجه خضوع و خشوع و تسليم در برابر محبوب بيشتر و ريشه‏دارتر خواهد بود و ثمره متقابل اين محبت نيز به نسبت عشق و علاقه و خضوع و تسليم است.

امام على عليه السلام در رابطه با درجات گوناگون دلباختگان اهل بيت عليهم السلام و نتيجه آن مى‏فرمايد: «من احبنا بقلبه و اعاننا بلسانه و قاتل معنا بيده فهو معنا فى الجنة فى درجتنا، و من احبنا بقلبه و اعاننا بلسانه و لم يقاتل معنا اعداءنا فهو اسفل من ذلك بدرجة و من احبنا بقلبه و لم يعنا بلسانه و لا بيده فهو فى الجنة (5) هر كس ما را در دل دوست داشته باشد و با زبانش يارى كند و با دستش به دفاع از ما برخيزد (يعنى با تمام وجود دلباخته ما باشد)، در بهشت هم درجه و همنشين ما خواهد بود و هر كه ما را با دل دوست‏بدارد و با زبان يارى كند و همراه ما با دشمنانمان نجنگد، يك درجه پايين‏تر خواهد بود و هر كه با قلبش ما را دوست دارد ولى با زبان و دست‏به يارى ما نشتابد، در بهشت‏خواهد بود.»

زمينه‏ هاى عشق به اهل بيت عليهم السلام

پيوند دادن نوزادان با خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله و عجين كردن وجود آنان با عوامل عشق اهل بيت عليهم السلام و هموار كردن زمينه اين محبت، تاثير زيادى در شكل‏گيرى وجود آنان داشته و آنان را در زندگى آينده خويش با آل محمد صلى الله عليه و آله مرتبط ساخته و از دل‏دادگان آن خاندان خواهد ساخت. امام على عليه السلام مى‏فرمايد: «اما ان اهل الكوفة لو حنكوا اولادهم بماء الفرات لكانوا شيعة لنا (6) بدانيد كه اگر مردم كوفه، كام نوزادان خويش را با آب فرات برداشته بودند، آن‏ها شيعه ما مى‏شدند.»

بديهى است كه آب فرات خصوصيتى براى مردم كوفه ندارد و تمام اهل عالم را شامل مى‏شود چنانكه امام صادق عليه السلام فرمود: «من گمان نمى‏كنم كام نوزادى را با آب فرات برداشته باشند ولى او عاشق ما اهل بيت نباشد.» (7

البته راه‏ هاى مختلفى براى زمينه‏سازى دوستى اهل‏بيت عليهم السلام در سيره و سخن معصومين عليهم السلام و به ويژه مولاى متقيان وجود دارد كه مجال مفصل‏ترى مى‏طلبد، همچون نامگذارى كودك با نام‏هاى اهل بيت عليهم السلام، بردن به زيارت ومجالس آن بزرگواران، دقت در غذاى كودكان، ذكر فضائل و آشنايى فرزندان با مقام اهل بيت عليهم السلام، ارتباط دادن خاطرات خوش زندگى با خاندان رسالت صلى الله عليه و آله و ساير مواردى كه مى‏توانيم به وسيله آن‏ها خود و فرزندانمان را در مسير ارادتمندان آل پيامبر و شيفتگان حضرات معصومين عليهم السلام قرار دهيم.

نشانه‏ هاى محبت و دوستى اهل‏ بيت عليهم السلام

علاقه به يك چيزى و محبت داشتن به آن، علائم و نشانه‏هايى دارد و بدون آن انسان نمى‏تواند به حقيقت ادعاى دوستى كسى پى ببرد و حتى گاهى ممكن است انسان در حقيقى بودن ادعاى دوستى، دچار ترديد و اشتباه شود.

برخى از اين نشانه‏ها با توجه به سخنان امام على عليه السلام عبارتند از:

1 - محبت توام با عمل و تقوا

دوست داشتن اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام تقواى الهى و دلى پاك مى‏خواهد. شيداى اهل بيت عليهم السلام بايد دوستى خويش را در عمل نشان دهد وگرنه علاقه ظاهرى نمى‏تواند چندان تاثيرى در زندگى انسان داشته باشد.

على عليه السلام مى‏فرمايد: «من احبنا فليعمل بعملنا و ليتجلبب الورع (8) هر كه ما را دوست دارد بايد مثل ما عمل كند و لباس پرهيزگارى را جامه و پوشش خود قرار دهد.»

ورع و تقوى و دورى از گناه بايد سرلوحه زندگى محبان اهل‏بيت عليهم السلام باشد تا بتوانند عشق پاكان را در دل خود جاى دهند و گرنه دلى پر از شوق گناه را چطور مى‏توان جايگاه و ظرف محبت اولياء الهى قرار داد. شيفتگان اهل بيت عليهم السلام بايد هميشه چنين زمزمه كنند:

دل جايگاه عشق تو باشد نه غيرتو

اين خانه خداست‏به شيطان نمى‏دهم

2 - عشق به دوستان اهل بيت عليهم السلام

كسى كه آل پيامبر صلى الله عليه و آله را دوست داشته باشد لزوما دوستان آنان را هم بايد دوست‏بدارد. و اين يكى ديگر از نشانه‏هاى شيفتگان اهل بيت عليهم السلام است. اميرمؤمنان عليه السلام در اين رابطه مى‏فرمايد:

«هر كس مى‏خواهد بداند كه آيا عاشق حقيقى اهل بيت عليهم السلام است‏يا نه، به قلب خويش رجوع نمايد، اگر در دلش محبت دوستان ما هست پس او دشمن ما نيست دوست ماست، ولى اگر يكى از دوستان ما را در دلش دشمن مى‏دارد، او دوستدار حقيقى ما نيست.» (9

همچنين روزى شخصى به حضور على عليه السلام آمده و عرضه داشت:

يا اميرالمؤمنين! من تو را دوست مى‏دارم و به فلانى هم علاقمندم. و در آن حال نام يكى از دشمنان آن حضرت را برد. حضرت به او فرمود: «يا كور باش يا بينا.» (10

ولايت و محبت ائمه معصومين عليهم السلام را نمى‏شود با دوستى‏هاى ديگر مخلوط نمود يعنى هم دل در گرو عشق آنان نهاد و هم دلبسته مخالفان آن‏ها شد، و به عبارتى ديگر با يك دل نمى‏توان دو دلبر داشت.

خلوت دل نيست جاى صحبت اغيار

ديو چو بيرون رود فرشته درآيد

در زيارت جامعه كبيره مى‏گوئيم: «فمعكم معكم لا مع عدوكم ... [اى اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله!] من با شما هستم، با شما هستم، نه با دشمن شما ... .» (11

و در حديث ديگرى اميرمؤمنان عليه السلام فرمود: «من احب الله احب النبى و من احب النبى احبنا و من احبنا احب شيعتنا (12) هر كس خداوند را دوست دارد پيامبرش را دوست‏خواهد داشت، و هر كس پيامبر صلى الله عليه و آله را دوست‏بدارد ما را وست‏خواهد داشت و هر كس ما را دوست‏بدارد شيعيان ما را دوست مى‏دارد».

3 - كتمان محبت در نزد نامحرمان

بعضى افراد نه تنها قابليت و استعداد محبت اهل بيت عليهم السلام را ندارند بلكه طاقت تحمل شنيدن مدح و ثناى آل پيامبر صلى الله عليه و آله را نيز ندارند. اين خفاش صفتان كه از ديدن نور حقيقت كورند از آن جا كه از شنيدن فضايل و مناقب اهل بيت عليهم السلام گريزانند، از روى كينه و حسد موجب آزار و اذيت دوستان اهل بيت عليهم السلام مى‏شوند و زمينه تحقير آنان را فراهم مى‏سازند.

گرچه بايد گفت:

شبپره گر وصل آفتاب نخواهد

رونق بازار آفتاب نكاهد

اميرمؤمنان عليه السلام از ابراز محبت در نزد چنين افرادى منع كرده و فرمودند: «ما را در پيش دشمنانمان مدح نكنيد و در نزد نااهلان به ما اظهار علاقه ننماييد، زيرا آنان اين عشق مقدس شما را برنمى‏تابند و موجب تحقير و اذيت‏شما مى‏شوند.» (13

4 - آمادگى براى محروميت‏ ها

ولايت اهل بيت و دلباختگى به اين خاندان بدون آمادگى براى رنج و محنت‏ها و با گريختن از انواع محروميت‏ها امكان‏پذير نخواهد بود، زيرا:

نازپرورده تنعم نبرد راه بدوست

عاشقى شيوه رندان بلاكش باشد

حقيقى بودن علاقه درونى شخص، هنگامى نمايان مى‏شود كه فرد مورد امتحان قرار گيرد و حوادثى تلخ و ناراحت‏كننده در زندگى انسان رخ نمايد، آن گاه است كه دوستان حقيقى از دوستان مجازى جدا مى‏گردند و گرنه در هنگام راحتى و آسايش هر كسى مى‏تواند ادعاى دوستى اهل بيت عليهم السلام را داشته باشد. آرى راه عشق، راهى بس دشوار و رنج‏آور و بلاخيز است. عاشق صادق هرگز از رنج و بلاى در راه دوست نمى‏ترسد بلكه با شوق و رغبت‏به استقبال آن مى‏شتابد. امام على عليه السلام مى‏فرمايد: «من تولانا فليلبس للمحن اهابا (14) هر كس ما اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله را دوست‏بدارد بايد براى محنت‏ها پوستى ديگر بپوشد.» كنايه از اينكه آماده انواع بلاها و مشكلات باشد.

هر كه در اين بزم مقربتر است

جام بلا بيشترش مى‏دهند

جان‏نثارى و فداكارى با تمام وجود از علامت‏هاى عشاق حقيقى اهل بيت عليهم السلام است و آنان رنج‏ها و بلاهايى در طريق عشق به اهل بيت عليهم السلام با كمال ميل، همچون لذت‏بخش‏ترين جرعه‏ها سر مى‏كشند.

عاشق صادق براى اينكه با معشوق خود همنشين شود بايد هستى خويش را در اختيار محبوب بگذارد و خود را از تمام محبت‏ها و تعلقات ديگر رها سازد. به گفته حافظ:

بحرى است‏بحر عشق كه هيچش كناره نيست

آنجا جز آنكه جان بسپارند، چاره‏نيست

پي نوشت:

1) امالى مفيد، ص 353.

2) شورى / 23.

3) وسائل الشيعه، ج 14، ص 395.

4) عشق برتر، ص 14 و 15.

5) بحارالانوار، ج 10، ص 107.

6) الكافى، ج 6، ص 389.

7) همان، ص 388.

8) بحارالانوار، ج 1، ص 92.

9) همان، ج 27، ص 53.

10) مستطرفات السرائر، ص 639.

11) من لا يحضره الفقيه، ج 2، ص 613.

12) تفسير فرات كوفى، ص 128.

13) خصال، ج 2، ص 628.

14) غررالحكم با ترجمه آقا جمال، ش 9038.