دلايل حذف مهم‌ترين خوراکي از سفره مردم ايران

گوشت قرمز به هر کيلو 800 هزار تومان رسيده و برخي فعالان بازار از قيمت‌هاي بيشتر تا پايان سال با توجه به افزايش تقاضاي شب عيد مي‌گويند. جهش قيمت گوشت به دليل حذف ارز 4200توماني در سال 1400 منطقي بود اما دولت لطفاً توضيح دهد جهش قيمت در سال 1402 با وجود تخصيص ارز 28 هزار و 500 توماني به چه دليل است.

گوشت، گراني و تورم؛ سه کليدواژه‌اي که در همه فروشگاه‌هاي پروتئيني يا همان مرغ و گوشت‌فروشي بيش از همه به گوش مي‌رسد.  قيمت گوشت در دو ماه اخير، افزايش داشته است. آن‌قدر که مردم يا قيمت نپرسيده خريد مي‌کنند يا اول کلي سبک‌سنگين مي‌کنند و با حساب و کتاب همه هزينه‌هايي که تا آخر ماه بر دوش‌شان سوار است، خريد مي‌کنند.

آن‌هايي که دارند، گوشت موردنياز خود را به هر قيمتي مي‌خرند اما آن دسته که ندارند، با يک حساب و کتاب سرانگشتي، گوشت را با مرغ جا‌يگزين مي‌کنند.   مشاهدات ميداني خبرنگار هم‌ميهن از فروشگاه‌هاي پروتئيني در سه محله شريعتي، انقلاب و شهرري است؛ محله‌هايي که ساکنان آن رفتار متفاوتي در خريد گوشت نشان مي‌دهند اما همه به يک نکته اذعان دارند؛ گوشت گران شده است.

البته فقط گوشت نيست؛ قيمت دام زنده هم پيش از شروع زمستان بين 200 هزار تا 220 هزار تومان به ازاي هر کيلو بود اما زمستان که رسيد و از اوايل دي‌ماه، قيمت دام زنده به 250 هزار تومان تا 260 هزار تومان افزايش پيدا کرد. در واقع، زمستان رسيد و گوشت و دام هم دوباره گران شد.

يک پروتئين‌فروشي مرکز شهر، يک کيلوگرم گوشت گوسفندي خورشتي را 885 هزار تومان مي‌فروشد. فروشگاه ديگري در همان حوالي، با فونت قرمز نوشته که قيمت همين يک کيلو گوشت 700 هزار تومان است. قيمت‌هايي که بسيار دور از دسترس به نظر مي‌رسد و آن را از سفره بخش عظيمي از مردم حذف يا حداقل، کم مي‌کند. تازه اين‌ها قيمت گوشت در فروشگاه‌هاي مرکز شهر است و قيمت همين کالا در فروشگاه‌هاي اينترنتي، با احتساب بسته‌بندي بيشتر هم هست. در يکي از همين فروشگاه‌ها زني گله مي‌کند:«ما دنبه گوسفندي اصلاً نمي‌خوريم. حالا نگاه کن، دنبه شده کيلويي450 هزار تومان. اصلاً گوشت نخوريم به‌صرفه‌تر است. ديگر چه کسي مي‌تواند مهماني بگيرد و فاميل را دعوت کند؟»

بررسي‌ها نشان مي‌دهد در بازار گوشت گرم پايين‌ترين قيمت 550 هزار تومان است و زير اين قيمت، کمتر گوشتي پيدا مي‌شود و عمدتاً گوشت گوسفندي در مناطق مختلف با قيمت 720 هزار تومان به فروش مي‌رسد.

يک قصاب در پاسخ به پرسشي درباره ميزان فروش‌شان مي‌گويد: «سال‌هاي قبل، مردم يک شقه گوشت مي‌خريدند اما حالا کسي بيشتر از سه کيلو خريد نمي‌کند.» وقتي مي‌پرسم چرا؟ جواب مي‌دهد:«خب زورشان نمي‌رسد و گوشت را با مرغ يا تخم‌مرغ و عدس جايگزين مي‌کنند. اينجا هم منطقه دانشجونشين است. اولين چيزي که با تورم از سفره حذف مي‌شود، گوشت گوسفند است.»

يک فروشگاه ديگر در شريعتي که متمول‌تر از انقلاب به حساب مي‌آيد، قيمت هر کيلو گوشت گوسفندي خورشتي را يک ميليون و 20 هزار تومان محاسبه مي‌کند. البته اينجا براي کسي مهم نيست که قيمت گوشت چقدر است. پيک‌هاي فروشگاه‌هاي اينترنتي مدام مي‌روند و مي‌آيند و مردم هم هرچه نياز دارند، مي‌خرند‌. غرغر مي‌کنند، اما مي‌خرند. عجيب است که قيمت گوشت اينجا با مرکز شهر اين همه تفاوت دارد اما فروشنده مي‌گويد:«هيچ نگران نباش، قيمت واقعي گوشت اصلاً همين قدر است. بعد از آن، اصلاً کيفيت اين گوشت با گوشتي که کيلويي 700 هزار تومان بدهند، فرق مي‌کند. امتحان کني، تازه مي‌فهمي.»

حالا به شهر ري مي‌رسم. چند مغازه پروتئيني و مرغ کنار هم‌ديگرند. رو‌به‌روي آن‌ها مي‌ايستم و به مردم نگاه مي‌کنم. اکثر پلاستيک‌ها را با مرغ پر کرده‌اند و کمتر گوشت مي‌خرند. بيشتر خريداران هم به چهار مغازه‌اي که کنار هم هستند، سر مي‌زنند.

قيمت‌ها را بالا و پايين مي‌کنند و کيفيت کالاها را مي‌سنجند بعد تصميم مي‌گيرند از کدام‌يک خريد کنند. چشم مي‌اندازم و مي‌بينم يک فروشگاه، يک کيلو گوشت را 670 هزار تومان و ديگري 750 هزار تومان مي‌فروشد. داخل هر دو فروشگاه مي‌روم و متوجه مي‌شوم يکي سردست مي‌فروشد و ديگري ران گوسفندي اما هر دو گوشت را به شکل خورشتي، عرضه مي‌کنند. بيرون مي‌آيم و از يک خانم جوان که دست پسر بچه چهارپنج‌ساله‌اي را گرفته، مي‌پرسم: گوشت، اينجا ارزان است؟ مي‌گويد: «گران است و کسي درست و حسابي نظارت نمي‌کند. دل‌شان که براي‌مان نمي‌سوزد».

مي‌پرسم ماهانه چند بار گوشت مي‌خرند که مي‌گويد يک‌بار، هربار دو کيلو. ولي توصيه مي‌کند که اگر مي‌توانيم، با اقوام چند نفر بشويم و گوسفند زنده بخريم. خودشان هم همين کار را کردند و براي‌شان به‌صرفه‌تر افتاده. تازه گوسفند، دل و جگر و کله‌پاچه هم دارد.

 از خطاي دولتي تا گراني گوشت

بعد از وعده تثبيت قيمت کالاهاي اساسي که وزير جهاد کشاورزي داد، رئيس‌جمهور نيز بارها عنوان کرده بود هر اقدامي که به افزايش غيرمنطقي قيمت کالا و خدمات و بالا رفتن تورم منجر شود، پذيرفته نيست. حسين گودرزي، سخنگوي کميسيون اجتماعي مجلس هم چند روز پيش در صحن علني مجلس هشدار داد، مردم گوشت کيلويي 600 هزار تومان و گراني روزافزون اقلام خوراکي و معيشتي را تحمل نخواهند کرد. اين‌طور که از اين صحبت‌ها به نظر مي‌رسد، هر دو قوه مجريه و مقننه مايل به کنترل گراني اقلام اساسي از جمله گوشت هستند اما مسئله گراني گوشت از کجا نشأت مي‌گيرد؟

 تورم 136 درصدي گوشت

تازه‌ترين داده‌هاي رسمي مرکز آمار که مربوط به آذرماه است نشان مي‌دهد تورم ماهانه گوشت گوسفندي 5/2درصد و تورم نقطه‌اي آن 6/136درصد بوده است. به همين ترتيب اين محصول در شاخص تورم نقطه‌اي پس از گوجه‌فرنگي در رده دوم قرار دارد. براساس گزاره آذرماه مرکز آمار، متوسط قيمت هر کيلوگرم گوشت گوسفندي در مناطق شهري کشور 483 هزار تومان و گوشت گوساله 502 هزار تومان در هر کيلو ثبت شده است.

طي آذرماه حداکثر قيمت گوشت گوسفندي 565 هزار تومان و حداقل آن 390 هزار تومان و 277 هزار تومان بود. اما نرخ‌ها در دي‌ماه افزايش مجدد را تجربه کرده است.

چرا گوشت گران شد؟

عوامل متعددي در رشد شديد قيمت گوشت قرمز و کاهش مصرف دخالت دارند که بدون شک يکي از مهم‌ترين آن‌ها، کمبود نهاده‌هاي دامي است. کمبود نهاده و از سوي ديگر اقتصاد دستوري باعث شده دامداران جذابيتي در توليد نبينند؛ بنابراين دام‌هاي مولد و همچنين دام‌هايي را که هنوز به استاندارد کشتار نرسيده‌اند به کشتارگاه مي‌برند.

يک فعال بخش دام‌داري مي‌گويد دام‌داران نمي‌توانند تمام نهاده‌هاي موردنياز خود را از تعاوني‌ها دريافت کنند و به همين دليل ناچارند بخشي از آن را از بازار آزاد تامين کنند. احتمالاً همين مسئله قيمت تمام‌شده را افزايش و قيمت‌گذاري تکليفي هم حاشيه سود دام‌داران را کاهش داده است. در نتيجه سرمايه‌گذاري‌هاي جديد در اين بخش چشم‌اندازي نداشته و عرضه گوشت کم شده؛ رخدادي که حالا، موجب صعود قيمت گوشت در چند ماه اخير شده است.

عدم مديريت صحيح و ناتواني در کنترل تورم، بلاي جان صنعت گوشت و دامداري شده است.  دولت درج قيمت توليدکننده و مصرف‌کننده را روي کالاهاي نهايي الزامي مي‌کند و به آخرين حلقه عرضه و تقاضا وارد مي‌شود، درحالي‌که رسالت دولت حل ريشه‌اي مسئله تورم است. دولت بايد نظارت و کنترل را در سطوح بالاتر برعهده بگيرد و به رگولاتوري بپردازد. دولت‌ها، معمولا با هدف تامين منافع اقشار کم‌درآمد دست به دخالت در بازار مي‌زنند. دستور مي‌دهند قيمت‌ها کاهش يابد اما زمينه‌هاي بروز گراني را برطرف نمي‌کنند. سود حاصل از قيمت‌هاي دستوري هم  به جيب مصرف‌کننده نمي‌رود و خريدار کالاي نهايي را با قيمت گزاف‌تري مي‌خرد. اين مسئله آن‌قدر مهم است که بسياري از اقتصاددانان، گراني کالاهاي اساسي مانند گوشت و حتي ناکارآمدي اقتصاد را با اقتصاد تکليفي توضيح مي‌دهند زيرا اين سياست، مسير توليد ثروت را مسدود مي‌کند.

تاريخ اقتصاد ايران در پنج دهه گذشته هم نشان مي‌دهد دولت‌ها با اصرار بر قيمت‌گذاري در پي کنترل گراني به هر طريق ممکن بوده‌اند اما اين راهکار نتوانسته جلوي گراني کالاهاي اساسي سفره مردم مانند گوشت را بگيرد و اين اقلام، هر سال گران‌تر از سال پيش عرضه مي‌شود. اقتصاددانان توصيه مي‌کنند، دولت به‌جاي دخالت در اقتصاد و اعمال زور در آن به بازار اجازه فعاليت رقابتي بدهد؛ در عوض دولت به رفع علل ريشه‌اي بروز تورم بپردازد.

مصطفي شريف کارشناس اقتصاد کشاورزي هشدار داد:

فرش قرمز براي بازار سياه قاچاق

قيمت ارزي و گران‌تر گوشت در بيرون از مرزها منجر شده که برخي از دامداران اقدام به قاچاق گوسفند کنند. از سوي ديگر، توزيع نامناسب نهاده‌هاي دامي منجر شده دامداران نهاده‌ها را در زمان مناسب تحويل نگيرند. همه اين‌ها، عواملي است که به گفته مصطفي شريف، عضو هيئت علمي دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبايي و کارشناس اقتصاد کشاورزي قيمت گوشت را گران مي‌کند. او در گفت‌وگو با هم‌ميهن مي‌گويد: «مديريت نهاده‌ها، در اختيار دستگاه‌هايي است که عنوان حمايت از مصرف‌کننده را دارند اما انگيزه حمايت از مصرف‌کننده در آن‌ها وجود ندارد. يعني مديريت لايقي ندارند.»

‌به نظر شما چرا تورم گوشت در چند ماه اخير اين همه شدت داشت؟ مگر واردات نهاده‌هاي دامي با ارز ارزان انجام نمي‌شود؟

ابتدا بايد توضيح داد که تورم و قيمت گوشت به هم مرتبط هستند اما هر يک جايگاه خود را دارند. تورم، سطح عمومي قيمت‌هاست که در همه کالاها افزايش دارد. اکثر کالاها، تورم بيش از 45 درصد را تجربه مي‌کنند. بحث قيمت گوشت، مرغ يا تخم‌مرغ و اين قبيل موارد، از يک طرف مربوط به نهاده‌هايي مي‌شود که وارداتي است و وارد نمي‌شود. بخش ديگري از آن هم مربوط به دستگاه‌هايي است که نمي‌توانند توزيع نهاده‌ها را در زمان درست مديريت کنند.

قيمت گوشت در مدت کوتاهي 100 درصد افزايش داشته است. نهاده‌هاي دامي يکي از عوامل مهمي است که قيمت آن را افزايش داده است ولي مديريت توزيع نهاده‌ها، نقش مهم‌تري بر قيمت گوشت دارد.

‌اگر ممکن است منظور خود را از مديريت نهاده‌ها شفاف‌تر توضيح دهيد.

مديريت نهاده‌ها، در اختيار دستگاه‌هايي است که عنوان حمايت از مصرف‌کننده را دارند اما انگيزه حمايت از مصرف‌کننده در آن‌ها وجود ندارد. يعني مديريت لايقي ندارند.

‌اين مديريت نادرست موجب چه مي‌شود؟

نهاده‌ها بايد به‌موقع تامين شود. يعني در بازه زماني مشخص مجوزها صادر شده و ارز آن تخصيص يابد. وقتي اين عوامل را کنار هم بررسي کنيم، مي‌توان فهميد که مديريت اين دستگاه‌ها، خوب عمل نکردند.

‌به نظرتان کاهش عرضه گوشت تاثيري بر قيمت اين کالا داشت؟

عرضه براي مدت طولاني سرکوب نمي‌شود. زيرا توليدکننده که نمي‌تواند محصول خود را عرضه نکند. بالاخره توليدکننده بايد محصولات خود را بفروشد. البته وقتي جذابيت بازار همسايگان بيشتر باشد، توليدکننده هم محصول خود را از راه‌هاي غيرقانوني به خارج از ايران مي‌فروشد. بنابراين، ممکن است عرضه دچار نوسان شود اما در مدت طولاني، نمي‌توان آن را دليل اصلي افزايش قيمت دانست.