خسارت 14 هزار ميليارد توماني مصرف دخانيات بر نظام سلامت

معضلي که نه‌تنها با پيامدهاي گسترده جسمي و رواني همراه است، بلکه بار اقتصادي و اجتماعي سنگيني نيز بر دوش دولت‌ها و جوامع مي‌گذارد و علي‌رغم هشدارهاي جهاني و شواهد علمي روشن درباره آثار مرگ‌بار سيگار و ساير محصولات دخاني، هنوز هم توليد، توزيع و مصرف اين کالاها در بسياري از کشورها، از جمله ايران، با خلاهاي نظارتي، ضعف در بازدارندگي قوانين و دسترسي آسان در سطح جامعه مواجه است.

به گزارش خبرگزاري مهر، اين در حالي است که دخانيات تنها کالاي قانوني در جهان است که مستقيماً منجر به مرگ نيمي از مصرف‌کنندگانش مي‌شود و با وجود تلاش‌هايي براي مقابله با گسترش مصرف آن، از جمله تصويب قوانين محدودکننده و افزايش تدريجي ماليات، همچنان فاصله قابل‌توجهي با استانداردهاي مؤثر جهاني باقي مانده است.

حال «بهزاد ولي‌زاده، رئيس دبيرخانه ستاد کشوري کنترل دخانيات وزارت بهداشت» در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاري مهر به مصرف دخانيات در ميان نوجوانان، جوانان و زنان ايراني در سال‌هاي اخير با رشدي چشمگير همراه بوده اشاره کرد.

به عنوان سوال اول درباره رشد نگران‌کننده مصرف دخانيات در نوجوانان و جوانان بگوييد.

دخانيات تنها محصول قانوني است که مصرف آن جان بيش از نيمي از مصرف‌کنندگان را مي‌گيرد. در ايران، سالانه بيش از 50 هزار ميليارد تومان خسارت ناشي از مصرف دخانيات بر کشور تحميل مي‌شود که از اين ميزان، حدود 14 هزار ميليارد تومان فقط به بخش سلامت مربوط است و اين هزينه در حالي پرداخت مي‌شود که تنها 15 هزار ميليارد تومان از محل ماليات محصولات دخاني تأمين مي‌شود؛ مبلغي که حتي هزينه درمان بيماري‌هاي ناشي از مصرف را نيز پوشش نمي‌دهد.

در دسترس بودن مواد دخاني در اختيار افراد کم سن و سال

حقوق عامه در مواجهه با اين بحران ناديده گرفته مي‌شود و اکثريت جامعه که مصرف‌کننده دخانيات نيستند، عملاً بار سنگين درمان و پيامدهاي آن را به دوش مي‌کشند و ضعف نظارت، عرضه بي‌ضابطه، و عدم اجراي مؤثر قانون، شرايطي را رقم زده که سيگار و ساير محصولات دخاني حتي در دسترس گروه‌هاي سني زير 15 سال نيز قرار دارد.

آخرين آمار رسمي در گروه سني 13 تا 15 سال نشان مي‌دهد که مصرف سيگار در ميان دختران، طي يک دوره 10 ساله، بيش از 130 درصد افزايش يافته است، در پسران نيز نرخ مصرف در همان بازه به 4.5 درصد رسيده است. با وجود اهميت اين گروه سني، همچنان خلأ آماري جدي در بازه 15 تا 18 سال وجود دارد.

در گروه سني 18 تا 24 سال نيز که بخش زيادي از جمعيت دانش‌آموزان و دانشجويان را شامل مي‌شود، بين سال‌هاي 1395 تا 1400، مصرف دخانيات در زنان 90 درصد و در مردان 34 درصد افزايش يافته است و مصرف سيگار در همين بازه براي زنان تا 190 درصد رشد داشته و در مردان 46 درصد افزايش را نشان مي‌دهد و اين آمارها، زنگ خطر جدي براي حوزه پيشگيري از اعتياد را به صدا درآورده‌اند.

مطالعات جهاني نشان مي‌دهد بيش از 90 درصد افراد معتاد، مصرف خود را با سيگار يا قليان آغاز کرده‌اند و اگر حلقه ابتدايي مصرف کنترل شود يا به تأخير بيفتد، احتمال ورود به مصرف مواد مخدر به‌طور قابل‌توجهي کاهش مي‌يابد.

ماليات پايين در کشور ايران؛ 26 درصد و فاصله چشمگير با استاندارد جهاني

ماليات پايين و سياست‌هاي مالي ضعيف، تأثير بازدارنده‌اي بر قيمت دخانيات نداشته‌اند، بسياري از کشورها با تعيين نرخ ماليات بالاي 75 درصد از قيمت خرده‌فروشي، توانسته‌اند مصرف دخانيات را مهار کنند و در ايران، اين نرخ حدود 26 درصد است؛ فاصله‌اي چشمگير با استانداردهاي جهاني که اثرگذاري سياست‌ها را تضعيف کرده است.

اجراي ناقص قوانين و مقاومت صنايع دخاني نيز مانع افزايش اثربخش ماليات‌ها شده است و در برخي موارد، نرخ‌هاي پيشنهادي ماليات به‌دليل فشار صنايع در مراحل تصويب، تعديل شده‌اند؛ سياست‌هايي که بايد بازنگري و اصلاح شوند تا نقش واقعي خود در کاهش مصرف را ايفا کنند.

استانداردسازي بسته‌بندي و مقابله با ترفندهاي تبليغاتي صنايع دخاني

صنايع دخاني با آگاهي از اينکه اگر افراد تا سن 25 سالگي مصرف دخانيات را آغاز نکنند، احتمال مصرف آن‌ها در آينده بسيار کاهش مي‌يابد، تمام تلاش خود را براي جذب نوجوانان و جوانان به کار بسته‌اند و استفاده از بسته‌بندي‌هاي رنگارنگ، طعم‌هاي فريبنده، طراحي‌هاي گرافيکي جذاب و تبليغات پنهان، از جمله روش‌هايي‌ست که به طور خاص براي جلب نظر سنين پايين به کار گرفته مي‌شود.

يکي از سياست‌هاي مهمي که در ستاد کشوري کنترل دخانيات به تصويب رسيده، اجراي طرح بسته‌بندي استاندارد است و اين سياست، با الگوگيري از کشورهايي مانند استراليا طراحي شده که با اجراي موفق آن، به کاهش قابل توجه مصرف دست يافته‌اند. در قالب اين طرح، تمامي پاکت‌هاي سيگار بايد شکل، اندازه و رنگ يکساني داشته باشند. هشدارهاي بهداشتي بايد بيش از 80 تا 85 درصد فضاي بسته را پوشش دهند، تصاوير هشدار دهنده در ابعاد بزرگ درج شوند و هيچ رنگ يا نوشته تحريک‌کننده‌اي روي بسته‌ها نباشد و رنگ پس‌زمينه نيز بايد به‌صورت يکنواخت زيتوني يا قهوه‌اي تيره انتخاب شود تا جذابيت بصري را از بين ببرد.

اجراي هم‌زمان اين طرح با سياست‌هاي قيمتي، اثرگذاري بيشتري خواهد داشت و با اين حال، اين سياست نيز با مقاومت شديد صنايع دخاني مواجه شده است و برخي از اين شرکت‌ها، که در ايران داراي زير مجموعه و نفوذ گسترده هستند، در فرآيند سياست‌گذاري دخالت مي‌کنند. همين مداخلات، اجراي ضعيف قوانين و بي‌اثر شدن آن‌ها را در پي داشته است.

صنايعي که مرگ مي‌آفرينند، نبايد چهره‌اي خيرخواه از خود بسازند

تلاش صنايع دخاني براي بازسازي چهره عمومي خود با پوشش‌هاي فريبنده همچون «مسئوليت اجتماعي» همچنان ادامه دارد و ورود اين صنايع به پروژه‌هاي فرهنگي، مشارکت در توليد آثار نمايشي، تأمين مالي برخي فيلم‌ها و در نتيجه نمايش مستقيم يا غيرمستقيم مصرف دخانيات توسط بازيگران، از جمله مصاديق تبليغ و ترويج ممنوع دخانيات است. بر اساس قانون، هر نوع تبليغ مستقيم يا غيرمستقيم و هرگونه حمايت از اين صنايع، صراحتاً ممنوع است.

براي مقابله با اين روند، آئين‌نامه‌اي در حال نهايي شدن است که به‌صراحت جلوي حمايت‌هاي پوششي صنايع دخاني در حوزه فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي را خواهد گرفت. در اين آئين‌نامه حتي لغو پروانه فعاليت براي متخلفان پيش‌بيني شده تا برخورد با چنين تخلفاتي بازدارنده باشد.

زنان باردار؛ در خطر دود دست دوم

از سوي ديگر، خطرات گسترده دخانيات براي سلامت عمومي، به‌ويژه سلامت زنان باردار نيز مورد تأکيد قرار گرفته است و مطالعات متعدد نشان داده‌اند که حتي قرار گرفتن در معرض دود سيگار، بدون آن‌که فرد مصرف‌کننده باشد، مي‌تواند به ناباروري، رشد ناقص مغزي جنين، افزايش احتمال سقط جنين و زايمان زودرس منجر شود. همچنين نوزادان متولد شده از مادران در معرض دود دخانيات، با خطر مرگ ناگهاني نوزادي روبه‌رو هستند.

شعار امسال؛ افشاي ترفندهاي صنايع دخاني براي ساختن نسلي عاري از دخانيات

اما در ميان همه اين چالش‌ها، خبرهاي خوبي نيز وجود دارد. پويش «اماکن بدون دخانيان در سراسر کشور در حال گسترش است؛ از روستاها و شهرها گرفته تا مدارس و بيمارستان‌ها. اين برنامه با هدف کاهش قبح‌زدايي از مصرف دخانيات و آگاهي‌رساني عمومي اجرا مي‌شود.

همچنين، شعار ملي امسال «افشاي ترفندهاي صنايع دخاني براي ساختن نسلي عاري از دخانيات» انتخاب شده است تا مقابله با نفوذ اين صنايع در ميان نوجوانان و جوانان جدي‌تر دنبال شود و تحقق اين هدف نيازمند هم‌افزايي تمامي نهادها، به‌ويژه قوه قضائيه است تا با تخلفات برخورد قاطع صورت گيرد و نسل آينده، از اين بلاي خاموش در امان بماند.

رايگان‌سازي درمان اعتياد به دخانيات؛ گامي ديگر براي کاهش تقاضا

در کنار سياست‌هاي مالياتي، ممنوعيت تبليغات و اجراي بسته‌بندي استاندارد براي محصولات دخاني، يکي از راهبردهاي مؤثر در کاهش مصرف، تسهيل مسير ترک است. بر همين اساس، طرح رايگان‌سازي درمان وابستگي به نيکوتين در دستور کار قرار گرفته است و در مرحله نخست، قرار است تمام داروهاي مورد نياز براي ترک دخانيات تحت پوشش بيمه قرار بگيرند و در گام بعدي، خدمات درماني کاملاً رايگان ارائه شود.

آمارها نشان مي‌دهد بيش از 50 درصد مصرف‌کنندگان دخانيات، دست‌کم يک‌بار تلاش کرده‌اند مصرف را کنار بگذارند.

با اين حال، نبود زيرساخت حمايتي و هزينه‌هاي درمان، مسير ترک را دشوار کرده است. حالا، حوزه سلامت با استفاده از تمام ظرفيت‌هاي خود، تلاش مي‌کند شرايط را براي ترک آسان‌تر کند تا اين تمايل عمومي به قطع مصرف، به نتيجه منجر شود.

در همين حال، برخورد با تخلفات مرتبط با قانون کنترل دخانيات نيز شديدتر و جدي‌تر شده است. مجموعه اين اقدامات در جلسات ستاد کشوري کنترل دخانيات به تصويب مي‌رسد و قرار است به‌صورت منسجم‌تر به مرحله اجرا درآيد.