ترک خدمت و مهاجرت 1500 پرستار در يک سال

سيستم بهداشت و درمان کشور در سال‌هاي اخير به‌دليل کمبود يا اتلاف بخشي از منابع، با چالش‌هاي متعددي روبه‌رو است اما کمبود پرستار به‌عنوان يکي از بحراني‌ترين مسائل اين حوزه به‌شدت احساس مي‌شود.

بر اساس آمارهاي اخير، نسبت پرستار به جمعيت در ايران به کمتر از استانداردهاي جهاني رسيده است، به‌طوري که براي هر تخت بيمارستاني و به‌ازاي هر بيمار، کمتر از يک پرستار وجود دارد، اين وضعيت نه‌تنها بر کيفيت خدمات درماني تأثير گذاشته، بلکه فشار مضاعفي نيز روي پرستاران موجود ايجاد کرده است که در شرايطي سخت و با کمبود نيروي کار، مجبور به ارائه خدمات به بيماران هستند.

کارشناسان بر اين باورند که اين کمبود نه‌تنها به تأخير در ارائه خدمات پزشکي و کاهش کيفيت خدمات درماني منجر مي‌شود، بلکه مي‌تواند با افزايش فشار کاري بر پرستاران، به خروج نيروها از سيستم درماني و بدتر شدن وضعيت سرانه پرستار در کشور نيز دامن بزند.

در همين راستا با دکتر احمد نجاتيان، رئيس سازمان نظام پرستاري کشور گفت‌وگو کرديم.

 در زمان حاضر مهم‌ترين دغدغه و پيگيري سازمان نظام پرستاري به کدام بخش مطالبات پرستاران معطوف شده است؟

ما طبق قانون موظف هستيم فعاليت‌هايي را انجام دهيم که به ارتقاي کيفيت مراقبت‌هاي پرستاري منجر شود و در عين حال از حقوق پرستاران و مردم نيز حفاظت کنيم. در زمان حاضر، بحث کمبود پرستار يکي از مهم‌ترين اولويت‌هاي نظام پرستاري است.

در زمان حاضر چه‌تعداد پرستار و چه‌ميزان کمبود پرستار در کشور داريم؟

در کشور ما پرستاران با جمعيت حدود 240هزارنفري يکي از بزرگترين گروه‌هاي ارائه‌دهنده خدمات سلامت هستند. براساس فرمولي که موردپذيرش همه کارشناسان قرار دارد اين است که به‌ازاي هر تخت بيمارستاني بايد بالاي حداقل 1.8 پرستار وجود داشته باشد اما ميانگين پرستار به‌ازاي هر تخت بيمارستاني در کشور ما 0.9 است يعني کمتر از يک پرستار به‌ازاي هر تخت بيمارستاني داريم.

 کمبود پرستار را در کشور مي‌توان از دو منظر جذب و نگهداشت نيرو بررسي کرد. در حوزه‌ جذب نيرو با چه چالش‌هايي مواجه هستيم؟

در حوزه جذب نيرو مشکلات مختلفي وجود دارد، براي مثال سازمان امور اداري و استخدامي که بايد مجوز استخدام را به وزارت بهداشت بدهد در چند سال گذشته در اين حوزه تعلل کرده است و تعداد کافي مجوز جذب به وزارت بهداشت نداده است و نظام سلامت را به‌سوي جذب نيروهاي شرکتي سوق داده است.

از سوي ديگر ما در چند سال گذشته حتي به‌تعداد بازنشستگان پرستاري نيز نتوانسته‌ايم نيرو جذب کنيم. براساس آمار وزارت بهداشت سالانه 3000 پرستار بازنشسته مي‌شوند و ما کنار مسئله بازنشستگي نيروها، پديده ترک خدمت پرستاران را نيز داريم، در عين حال به‌دليل کمبود نيرو و عقب‌افتادگي گذشته در جذب نيرو نيز مشکل کمبود پرستار تشديد مي‌شود.

نظام سلامت در زمينه نگهداشت نيروهاي پرستاري با چه چالشي مواجه است؟

در حوزه نگهداشت نيروها نيز از چند منظر مشکل وجود دارد؛ يک مسئله قوانيني است که وضع مي‌شود و بر ميزان تأمين نيروهاي پرستاري تأثير مي‌گذارد.

قانون جواني جمعيت يکي از قوانيني است که بر تعداد نيروهاي فعال پرستاري در بيمارستانها اثرگذار است. باتوجه به اين که 75 درصد از نيروهاي پرستاري در کشور خانم هستند و اين افراد مادر مي‌شوند و از مزاياي قانوني استفاده مي‌کنند که البته حق قانوني آنهاست و بايد اتفاق بيفتد اما به‌هرحال در حوزه پرستاري باعث کاهش نيرو مي‌شود. قانون ارتقاي بهره‌وري نيز با هدف افزايش کيفيت خدمات تصويب شده است که بايد متناسب با اجراي آن پرستار جذب مي‌شد اما اين موضوع نيز اتفاق نيفتاده است.

يکي ديگر از مشکلاتي که در حوزه نگهداشت نيرو داريم نيز اين است که حقوقي که پرستاران دريافت مي‌کنند آن‌قدر جذابيت ندارد که پرستاران بخواهند در اين حرفه ماندگار باشند، همچنين نظام سلامت نتوانسته است مزاياي رفاهي خوبي براي پرستاران ايجاد کند و به‌نظرم وزارت بداشت به‌دليل تعدد نيرويي که دارد و دومين دستگاه پرتراکم از نظر منابع نيروي انساني است نتوانسته است مزاياي رفاهي خوبي براي پرسنل خود ايجاد کند.

از سوي ديگر بحث امنيت شغلي نيروهاي پرستاري مطرح است و تعدادي از نيروها شرکتي و تعدادي استخدام رسمي و قراردادي هستند که اين مسائل امنيت  شغلي پرستاران را به خطر مي‌اندازد.

 يکي از مسائلي که موضوع نگهداشت نيروها را تحت تأثير قرار مي‌‌دهد، ترک خدمت نيروهاي پرستاري است، آماري از ترک خدمت و مهاجرت نيروها داريد؟

براساس آمارهاي موجود در وزارت بهداشت، تنها طي يک سال 1500 پرستارِ استخدام‌شده، ترک خدمت کرده‌اند و حدوداً 500 نفر نيز مهاجرت کرده‌اند و اگر بخواهم مثالي بزنم مانند اين است که سالانه به‌اندازه دو بيمارستان امام خميني(ره) تهران، پرستار از سيستم درمان خارج مي‌شود!

وقتي دچار کمبود نيرو هستيم اضافه‌کاري اجباري به پرستاران تحميل مي‌کنيم، همچنين به‌دليل کمبود نيرو پرستاران نمي‌توانند از قانون مشاغل سخت و زيان‌آور استفاده کنند و با 25 سال سابقه بازنشسته شوند و اين مسائل کنار هم زنجيره‌اي از تبعاتي را ايجاد مي‌کند که منجر به نارضايتي پرستاران و ترک خدمت آنها مي‌شود.

يکي ديگر از مسائلي که در نظام سلامت با آن مواجه هستيم بحث بيکاري پرستاران است؛ با وجود اين که دائماً از کمبود پرستار در کشور صحبت مي‌شود اما در عين حال پرستاراني نيز وجوددارند که در بيمارستان‌ها به‌دلايلي مشغول به کار نمي‌شوند، علت چيست؟

اخيراً در تهران آزموني براي جذب پرستاران برگزار شد اما بسياري از صندلي‌هاي آن خالي ماند، يکي از دلايلي که در اين زمينه وجود دارد اين است که اوّل، حرفه پرستاري جذابيت براي پرستاران به‌لحاظ سختي کار و درآمد ندارد و دوم، هزينه رهن و اجاره منازل در تهران به‌حدي بالاست که درآمد پرستاران کفاف اين هزينه‌ها را نمي‌دهد و بنابراين براي پرستار به‌صرفه نيست که با حقوق نهايتاً 15 تا 20 ميليون توماني بيايد در تهران ساکن شود و 10 تا 20 ميليون تومان اجاره‌بها بپردازد.

در عين حال که بايد شرايط کاري و حقوق و مزايا و امکانات رفاهي را به‌نحوي مهيا کنيم که در شأن پرستاران باشد، احترام و ارتقاي شغلي پرستاران نيز مسئله ديگري است که بايد مدنظر قرار بگيرد.

برخي از همکاران ما تعهد خدمتي هستند يعني بعد از فارغ التحصيل شدن، بايد در مناطقي که تحصيل کرده‌اند خدمت کنند و طبق قانون حق کار در منطقه ديگري ندارد اما در آن منطقه‌اي که دانشکده ايجاد شده است، براي پرستاران مجوز جذب صادر نمي‌شود و بنابراين بسياري از اين پرستاران بيکار هستند و نمي‌توانيم آن‌ها را به مناطق ديگري نيز منتقل کنيم و پرستار در آن منطقه بيکار مي‌ماند.

از سوي ديگر توزيع دانشکده‌هاي پرستاري نيز متناسب با نياز جامعه نيست، در غرب کشور دانشکده‌هاي پرستاري زيادي ايجاد کرديم اما به‌تبع آن زيرساخت‌هاي نظام سلامت را ايجاد نکرده‌ايم و با بيکاري پرستاران مواجهيم يعني متناسب با تعداد پرستاري که تربيت مي‌کنيم بيمارستان نمي‌سازيم و براي يک پرستار که مثلاً‌ در کردستان يا شهرستان‌هاي کرمانشاه تحصيل کرده است، به هيچ عنوان مقرون به صرفه نيست که در تهران خدمت کند و به همين دليل با مشکلاتي در توزيع نيروهاي انساني مواجه هستيم و همين امر نيز ممکن است به بيکاري پرستاران دامن بزند.

به‌طورکلي سالانه چه‌تعداد نيروي پرستاري در کشور فارغ التحصيل مي‌شوند؟

ظرفيت آموزشي ما در کشور در مجموع مقاطع کارشناسي، کارشناسي ارشد و دکترا حدود 12 هزار نفر در 190 دانشگاه‌ و دانشکده دولتي و آزاد است اما ما حتي اندازه خروجي سالانه نيز نتوانسته‌ايم مجوز جذب پرستار بگيريم!

 راهکار شما براي رفع مشکلات ذکرشده چيست؟

در زمينه اسکان پرستاران و رفع مشکلات استقرار آنها در کلان‌شهرها، تشکيل و راه‌اندازي پانسيون‌هاي پرستاري ضروري است، همچنين در برنامه هفتم توسعه قيد شده است که متناسب با نياز منطقه‌اي، آموزش پرستاري اتفاق بيفتد و از سوي ديگر به‌نظرم اگر سالانه به‌اندازه خروجي دانشکده‌ها پرستار جذب کنيم به رفع مشکلات پرستاري کمک شاياني خواهد کرد، از سوي ديگر وقتي مجوز ساخت يک بيمارستان صادر مي‌شود بايد به فکر تأمين پرستار موردنياز براي آن نيز باشيم يعني اگر مثلاً يک بيمارستان هزارتخت‌خوابي تأسيس مي‌شودباتوجه به استاندارد 1.8 پرستار به‌ازاي هر تخت، بايد براي آن بيمارستان 1800 پرستار در نظر بگيريم در حالي که اين مجوزها براي جذب پرستاران در زمان حاضر صادر نمي‌شود.