بررسي و تحليل وضعيت شيعيان جمهوري آذربايجان (5)

جمعيت، پراکندگي جغرافيايي، علما و احزاب شيعيان

جمعيت شيعيان يکي از مباحث مورد اختلاف ميان اصحاب علم، نهاد‌هاي حکومتي، دواير ديني، اسلام‌گرايان و حتي مراکز بين‌المللي آمار است، عده‌اي از اسلام‌گرايان هم‌چون حاج‌علي‌اکرام علي‌اف، درصد جمعيت شيعه جمهوري آذربايجان را 85 تا 90 درصد اعلام کرده و معتقدند، افرادي که اين درصد را پايين ذکر مي‌کنند، اغراض سياسي دارند. به اعتقاد آن‌ها، اهل سنت فقط در مناطق شمالي کشور متمرکزند که پراکندگي جمعيتي پاييني دارد. طلاب علوم ديني نيز جمعيت شيعه اين کشور را در حدود 83درصد مي‌دانند که همه شيعيان دوازده‌امامي هستند. هم‌چنين دائرة‌المعارفبريتانيکا در گزارش آماري خود در سال 2005، جمعيت شيعيان را حدود 80درصد و در سال 2010 حدود 83درصد اعلام کرده است. دانش‌نامه ويکي پديا نيز در سال 2005 جمعيت شيعيان اين جمهوري را 80درصد، در سال 2011 حدود 84درصد و در سال 2014 نيز 83درصد اعلام کرده است.

1. پراکندگي جغرافيايي

به طور قطع نمي‌توان گفت آماري منتشر نشده که جمعيت شيعيان در کدام مناطق با چه ميزان پراکندگي‌هايي قرار دارند و اگر قطعيتي نيز مي‌توانست وجود داشته باشد، در دهه‌هاي گذشته و با فروپاشي شوروي، از يک سو به دليل نفوذ فرقه‌هايي هم‌چون سلفي‌ها و نورچي‌ها و از سوي ديگر بحران‌هاي نظامي و اقتصادي که موجب مهاجرت‌هاي جمعيتي گرديده، باعث به هم خوردن ترکيب‌هاي جمعيتي شيعيان در آذربايجان شده است. با اين حال، بر اساس آمار‌هاي مراکز مطالعاتي و تحقيقاتي و مشاهدات، اخبار و ساير استنادات، شيعيان در تمامي مناطق آذربايجان حضور دارند و به استثناي مناطق شمالي و منطقه شيروان، در اکثريت هستند. منطقه مرکزي شامل باکو و شهر‌هاي اطراف آن، مناطق جنوبي و هم‌مرز با ايران، به خصوص شهر‌هاي آستارا، لنکران، ماسالي، لريک و ميل مغان، از جمله شهر‌هاي جليل‌آباد، بيله‌سوار، صابرآباد، ساعاتلي، ايميشلي و هم‌چنين اکثريت قريب به اتفاق جمهوري خودمختار نخجوان، از اصلي‌ترين مناطق حضور اکثريتي شيعيان هستند. (خوفسکي تاديوش، 1381، ص‌66)

2. علماي شيعه

آذربايجان يکي از مناطق مهم شيعه‌نشين در جهانِ اسلام به شمار مي‌آيد. اين جمهوري، علما و مراجع بسياري را به دنياي علمي اسلام تحويل داده است. علماي آذربايجان در خارج کشور خود نيز مشهورند، به طوري که در عراق، ايران، سوريه و عربستان، علاوه بر تدريس دروس عالي اسلامي و تربيت شاگردان بسيار، برخي از آن‌ها مرجعيت شيعه را هم بر عهده گرفته‌اند. آنان علاوه بر اين‌که در کشور خود مدارسي را تأسيس نموده‌اند، در کشورهاي خارجي هم حوزه‌هاي علميه بنا کرده‌اند. مساجدي نيز در کشورهايي مثل عراق و ايران، به واسطه و کمک اين بزرگان ساخته شده و اکنون نيز باقي است. بين علمايي که صاحب اجتهاد و مقامات علمي بوده‌اند، افرادي هم با اشغال‌گران روس جنگيده و شهيد شده‌اند. برخي از آن‌ها نيز به دست بلشويک‌هاي شوروي کشته شدند. مقام علما و فضلاي آذربايجان در حوزه نجف نيز هميشه شايسته قدرداني بوده و زهد و اخلاق و علم خدايي آنان ورد زبان‌ها بوده است. (ولي‌اف، 1381، ص‌12-24)

 ادامه دارد