بررسي و تحليل وضعيت شيعيان جمهوري آذربايجان (10)

 نتيجه

استقرار نظام سياسي سکولار در آذربايجان، بعد از استقلال از شوروي، موجب شده تا اسلام به ويژه مذهب تشيع، با ويژگي‌هاي خاصي در جامعه آذربايجان و متفاوت از کشور‌هايي نظير ايران و عراق شکل بگيرد. به همين دليل، علي‌رغم اين‌که اکثريت جامعه آذربايجان را مسلمانان و شيعيان تشکيل مي‌دهند، پويش شديد اسلام سياسي در اين کشور و يا تمايل عمومي و ملي به استقرار يک نظام ديني هرگز شکل نگرفته، هرچند اين تلقي که عنصر اسلامي به طور کامل از حيات سياسي ـ اجتماعي جامعه آذربايجان خارج شده نيز برداشت درستي نيست؛ زيرا در بستر همين اوضاع خاص اجتماعي و ديني، جريانات مختلف اسلامي اعم از شيعي، سني و وهابي-سلفي، طي دو دهه اخير در آذربايجان شکل گرفته، هرچند ساخت سياسي سکولار اين کشور و رويکرد‌هاي دولت آذربايجان، مانع از نقش‌آفريني پويش تعيين‌کننده احزاب اسلام‌گرا در روند تحولات سياسي ـ اجتماعي اين کشور شده است.

تاکنون گزارش‌هاي بسياري درباره اسلام‌ستيزي در کشورهاي غربي از جمله امريکا و کشورهاي اروپايي مطرح شده، اما اين بار نوعي اسلام‌ستيزي جديد و آن هم در کشوري مسلمان‌نشين نظير آذربايجان را شاهد هستيم. ممنوعيت حجاب براي دانش‌آموزان مسلمان، منع برگزاري مناسک مذهبي از جمله در ماه‌هاي رمضان و محرم، مخالفت با اقامه نماز در پادگان‌ها و...، تلاش‌هاي سازمان‌يافته مقامات آذربايجان براي مقابله با اسلام به شمار مي‌آيد. در عين حال، نمي‌توان حمايت‌هاي کشورهاي غربي و رژيم اسرائيل در مبارزه با اسلام در آذربايجان را ناديده گرفت و مي‌توان آن‌ها را عاملان اصلي اسلام‌ستيزي جديد در اين کشور دانست. (رسولي، 12 بهمن 1392) لذا با توجه به اکثريت شيعي در اين کشور، احزاب و گروه‌هاي سياسي شيعي متعددي نظير حزب اسلامي آذربايجان، حزب دموکراتيک اسلامي و جامعه مسجد جامع (مرکز دفاع از آزادي اعتقادات) شکل گرفته است.

شيعيان معتقدند فعاليت‌هاي سياسي و اسلام‌گرايانه آن‌ها، از انقلاب اسلامي ايران متأثر بوده و آن‌ها با تأسي از بنيان‌گذار انقلاب اسلامي ايران، تعليمات ديني و معارف اسلامي را با تحرک خاصي انجام مي‌دهند. (اسدزاده، 21 ارديبهشت 1390) با اين حال، از سياست دولتمردان آذربايجان به «دموکراسي قطره‌چکاني» ياد مي‌شود؛ سياستي که خانواده علي‌اف طراحي کرده است. اين مسأله باعث گرديده که موافقان و مخالفاني را نيز در ميان فعالان سياسي در داخل آذربايجان پيدا کند. البته جميع آذري‌ها به داشتن دولتي واحد و امنيت و ثبات داخلي اعتقاد دارند و اين مسأله را بر بسياري از اختلافات ميان خود اولويت مي‌دهند.

ظهور ناگهاني داعش در عراق، نگراني بسياري را در ميان رهبران شيعه آذربايجان ايجاد نمود؛ زيرا مسأله عراق براي آنان از جهات مختلفي بسيار مهم‌تر از سوريه است. در واقع عراق، در بسياري از جهات شباهت زيادي به آذربايجان دارد. از نظر مذهبي، شيعيان آذربايجان و عراق بسيار به هم شباهت دارند، در حالي که تفاوت چشم‌گيري بين شيعيان آذربايجان و علويان سوريه وجود
دارد.

بسياري از شيعيان آذربايجان و عراق، از آيت‌الله سيستاني به عنوان يک رهبر روحاني مشترک تبعيت مي‌کنند. علاوه بر اين، بسياري از اماکن مقدس شيعيان در عراق قرار دارد. با در نظر گرفتن چنين وضعيتي، هر نوع بحران در عراق، داراي پتانسيل بيش‌تري براي جذب شيعيان آذربايجان است؛ به طوري که بنابه اظهار رسانه‌ها، تعدادي از شيعيان آذربايجان، فراخوان آيت‌الله سيستاني به مبارزه با شورشيان داعش را لبيک گفتند و به عراق رفتند. (روشن اوغلو، تيرماه 1393)

در اين جهت، همسايگي ايران با اين کشور نيز مي‌تواند به تقويت ثبات در آذربايجان و نيز تأثيرگذاري بر فعاليت‌هاي برخي گروه‌هاي شيعي در اين کشور کمک‌هاي شاياني نمايد. علي‌رغم حمايت‌هاي استراتژيک ايران از آذربايجان نظير اتصال ارتباط زميني نخجوان با آذربايجان، باکو در سال‌هاي اخير رويکرد اتحاد با رژيم صهيونيستي را در پيش گرفته و اقداماتي نظير هم‌کاري با اين رژيم، آزار ايرانيان، پيشبرد سياست پان‌آذريستي، وضع غيررسمي تحريم‌هايي فراتر از تحريم‌هاي امريکا عليه ايران و ايجاد مأمن براي گروهک و رسانه‌هاي قوم‌گراي ضدايراني را انجام داده است. از آن‌جا که آذربايجان هويت خود را در انکار فرهنگ مشترک خود با ايران تعريف کرده، همواره تلاش دارد ايران را در اذهان مردم خود به عنوان دشمن معرفي کند. از اين‌رو، امروزه در رسانه‌هاي رسمي و غيررسمي، مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشي آذربايجان، ايران را حامي و منجي ارمنستان معرفي مي‌کنند که اين کشور بيست درصد خاک آذربايجان را اشغال کرده است. (اولي‌نسب، سه‌شنبه 15 بهمن 1392)

پايان