بررسي و تحليل وضعيت شيعيان جمهوري آذربايجان (2)

دين در جمهوري آذربايجان

جامعه آذربايجان، همان گونه که محل زيست اقوام مختلفي است، محل زندگي پيروان اديان، مذاهب و آيين‌هاي متعدد نيز به شمار مي‌رود. سه دين بزرگ اسلام، مسيحيت و يهوديت و آيين‌هاي به‌جامانده از آذربايجان باستان، در جامعه امروز جريان دارند و با افت‌وخيز‌هايي به حيات خود ادامه مي‌دهند. (واحدي، 1386، ص78) طبق آخرين آمار‌ها، در سال 2013 ميلادي، 97 درصد از کل جمعيت اين جمهوري مسلمان هستند. (83 درصد شيعه، 14 درصد سني و 3 درصد غيرمسلمان) مسيحيان (ارتدوکس روسي و آپوستوليک ارمني)، دومين گروه بزرگ ديني را تشکيل مي‌دهند. ديگر گروه‌ها در تعدادي اندک مانند مولوکان‌ها، (Molocans) بهايي‌ها، (Baha›is) و کريشنايي‌ها (Krishnas) وجود دارند. تا همين تازگي، اسلام يک نظام فرهنگي غالب بود که فعاليت‌هاي سازمان‌يافته کمي را دربرمي‌گرفت. مراسم سوگواري، پايدارترين آيين‌هاي مذهبي در طي دوره سوسياليستي به شمار مي‌رفتند.

توجه به اعتقادات ديني مردم و مطالبات آن‌ها از دولت ملي از يک سو، و واهمه حاکميت از اوج‌گيري باور‌هاي ديني و رسيدن عنصر دين در جامعه به حالت کنترل ناشدني توسط دولت از سوي ديگر، حاکميت ملي تازه‌‌تأسيس آذربايجان را برآن داشت تا به اين رکن مهم جامعه بپردازد؛ لذا در سال 1992 (يک سال بعد از استقلال)، دولت وقت آذربايجان در اقدامي شتاب‌زده، قانوني را با نام «قانون آزادي‌هاي ديني»، به تصويب رساند و با توجه به اين شتاب‌زدگي، چند سال بعد آن را اصلاح و مواردي را به آن اضافه نمود. در اين زمينه برخي از تحليل‌گران بر اين باورند که اين اصلاحات به نوعي منفعلانه بوده است. (رمضاني بونش، تير 1391؛ کيهان‌فر، زمستان 1372)

اداره روحانيان مسلمانان قفقاز که از سال 1980 در باکو به رهبري شيخ‌الاسلام الله­شکور پاشازاده رهبري مي‌شود، قديم‌ترين نهاد ديني ‌آذربايجان و منطقه به شمار مي‌آيد. فلسفه وجودي اين اداره که بناي اصلي آن در دوره تزارهاي روس نهاده شد، کنترل گرايش‌هاي ديني مسلمانان و دولتي و حکومتي کردن دين اسلام توسط روس‌ها بود و در دوره اتحاد جماهير شوروي نيز به رغم ماهيت الحادي نظام کمونيستي، اين اداره پابرجا بود. مقامات ديني و مسئولان اين اداره، با وجود هم‌کاري و هماهنگي مداوم با حکومت در مواقعي که کنترل‌هاي دولتي کم شده، رفتارهاي مستقل و مبتني بر احياگري ديني از خود بروز داده‌اند. اين رويکرد چه در دوران قبل از استقلال آذربايجان و چه بعد از آن به چشم مي‌خورد. اداره روحانيان در سال‌هاي ابتدايي بعد از استقلال کشور، فعاليت‌هاي ديني خود را گسترش داد و روزنامه سلام را منتشر کرد که بعد از اندک زماني انتشار آن متوقف شد.

بندهاي 2، 3 و 4 اصل 48 قانون اساسي آذربايجان که به موضوع دين اختصاص دارد، سياست دولت آذربايجان در قبال مذهب بيش از 80 درصد مردم را به خوبي نشان مي‌دهد:

بند 2. هرکس حق نگرش مستقل به دين، اعتقاد به هر ديني به صورت فردي و يا جمعي، عدم اعتقاد به هيچ ديني و هم‌چنين بيان و انتشار اعتقاد ديني خود را دارد.

بند 3. انجام دادن مراسم ديني آزاد است در صورتي که قواعد و انضباط اجتماعي را برهم نزند و يا در ضديت با اخلاق عمومي نباشد.

بند 4. اعتقاد ديني، موجب برائت برهم زدن حقوق جمعي نمي‌شود.

امروزه بند‌هاي 3 و 4 اين ماده، به دست‌آويز دولت باکو براي برخورد با مراسم عزاداري ماه محرم در سطح خيابان‌ها تبديل شده، در حالي که در اولين سال‌هاي استقلال آذربايجان، مراسم عزاداري حسيني به ويژه روز عاشورا، در سطح گسترده‌تري در معابر عمومي اين کشور برگزار مي‌شد که برخي محافل لاييک و وابسته به غرب، با ابراز نگراني از اين وضعيت و با استناد به قانون اساسي موصوف، محدوديت‌هايي را ايجاد کردند و در زمان حاضر، مراسم عزاداري در سراسر اين کشور در مساجد و حسينيه‌ها برگزار مي‌شود و حضور گسترده و پرشور جوانان از ويژگي‌هاي اين آيين‌هاست. (عزاداري شيعيان آذربايجان در محرم، خبرگزاري آران)

 ادامه دارد