براي زيارت اهل‌بيت(ع) چه آدابي بايد رعايت شود؟

گفتني است اگرچه برخي روايات در مورد آداب زيارت قبر رسول خدا(ص) و يا يکي از امامان مي‌باشد؛[1] اما از آن‌جا که ائمه(ع) نور واحدي هستند، و در جايي که خصوصيتي برداشت نشود، مي‌توان اين آداب را در مورد همه‌ي آن‌حضرات(ع) رعايت کرد.

وضو و غسل زيارت

يکي از آداب زيارت، انجام وضو و غسل قبل از ورود به حرم است:

رسول خدا(ص) فرمود: «هر کسي امام حسين(ع) را زيارت و با آب فرات غسل کند، گناهان وي از بين مي‌رود، آن‌گونه که از مادرش متولد شده است».[2]

امام صادق‌(ع) فرمود: «زماني که اراده کرديد به مدينه برويد، وضو بگيريد، غسل کنيد و با وقار و طمأنينه راه برويد...».[3]

ثواب وضو و غسل زيارت تا اندازه‌اي است که در برخي شرايط دشوار نيز به آن سفارش شده است:

حسن بن زبرقان طبري به امام صادق(ع) گفت: گاهي به زيارت امام حسين(ع) مي‌رويم و به جهت سرما يا غير آن، غسل زيارت براي ما مشکل است، در اين‌حال چه کار کنيم؟ حضرت‌شان(ع) فرمود: «کسي که در فرات غسل کند و حسين(ع) را زيارت نمايد، براي او به اندازه‏اي‏ فضيلت منظور مي‏شود که قابل شمارش نيست و زماني که به آن‌جايي که غسل کرده برگردد و اين‌بار وضو بگيرد و حضرت را زيارت کند همان ثواب و فضيلت براي او نوشته مي‏شود.[4]

همچنين خواندن دعا هنگام انجام غسل نيز سفارش شده است:

«بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ نُوراً وَ طَهُوراً وَ حِرْزاً وَ شِفَاءً مِنْ کلِّ دَاءٍ وَ سُقْمٍ وَ آفَةٍ وَ عَاهَةٍ اللَّهُمَّ طَهِّرْ بِهِ قَلْبِي وَ اشْرَحْ بِهِ صَدْرِي وَ سَهِّلْ لِي بِهِ أَمْرِي‏».[5]

البته روايتي هم وجود دارد که انجام غسل را لازم نمي‌داند:

شخصي از امام صادق(ع) پرسيد: آيا زائر وقتي به زيارت قبر امام حسين(ع) مي‌رود، بايد غسل کند؟ حضرت فرمود: خير.[6]

که منظور از اين روايت، واجب‌نبودن غسل باشد؛ نه آن‌که مستحب نيز نباشد.

پوشيدن لباس تميز

پوشيدن لباس نو و تميز در زيارت امام حسين(ع)، امام کاظم(ع) و امام جواد(ع) سفارش شده است.

امام صادق(ع) فرمود: «هرگاه خواستيد به زيارت امام حسين(ع) برويد، غسل کنيد و لباس تميز خود را بپوشيد و سپس به سمت قبر برويد».[7]

در بعضي منابع روايي نيز سفارش شده است که زائر هنگام زيارت قبر امام کاظم(ع) و امام جواد(ع)، بعد از غسل، پاکيزه‏ترين لباس خود را بپوشد و سپس قبر آن دو امام را زيارت کند.[8]

پياده رفتن

براي پياده‌روي در مسير زيارت ائمه(ع)، ثواب‌هاي ويژه‌اي ذکر شده است.

امام صادق(ع) مي‌فرمايد: «کسي که قبر اميرالمؤمنين(ع) را پياده زيارت کند، خداوند براي هر قدم او (ثواب) حج و عمره مي‌نويسد، و اگر پياده برگردد خداوند براي هر قدم او (ثواب) دو حج و عمره را مي‌نويسد».‏[9]

رعايت ادب، وقار و خضوع و خشوع

شايسته است، زائر در طول مدت زيارت، ادب را مراعات کند و با وقار، خضوع و خشوع به زيارت برود:

امام صادق(ع) در سفري که براي زيارت امام علي(ع) داشتند، بعد از غسل و تعويض لباس‌ها، به صفوان فرمودند: اعمالي که من انجام مي‌دهم تو نيز انجام بده. سپس به سمت تپه‌‌هاي نجف رفته و فرمود: پاها را نزديک يکديگر بگذار(آرام و با وقار راه برو) و سر را به زير انداز؛ زيرا براي هر قدمي که برداشته مي‌شود، صدهزار حسنه در نامه‌ي اعمال ثبت شده و صدهزار گناه محو مي‌شود و صدهزار درجه در بهشت ثبت شده و صدهزار حاجت برآورده مي‌شود و ثواب تمام صدّيقين و شهدا ثبت مي‏شود. سپس امام با سکينه و وقار و با تسبيح و تقديس و تهليل، حرکت کرد؛ ما هم در حالي که مشغول ذکر خدا بوديم همراه امام حرکت کرديم تا به تپه‌ها رسيديم.[10]

اذن دخول

يکي ديگر از آداب زيارت، خواندن اذن دخول قبل از ورود به حرم ائمه(ع) است؛ يکي از متن‌هاي که براي ورود در حرم معصومان(ع) سفارش شده اين دعا است:

«اللَّهُمَّ إِنِّي وَقَفْتُ عَلَي بَابٍ مِنْ أَبْوَابِ بُيوتِ نَبِيک صَلَوَاتُک عَلَيهِ وَ آلِهِ وَ قَدْ مَنَعْتَ النَّاسَ أَنْ يدْخُلُوا إِلَّا بِإِذْنِهِ فَقُلْتَ: يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُيوتَ النَّبِي إِلَّا أَنْ يؤْذَنَ لَکم‏...».[11]

احترام به آستان مقدس

در آموزه‌هاي ديني براي آستان مقدس ائمه اطهار(ع) نيز احترام ويژه‌اي بيان شد و مصاديق متعددي براي آن ذکر شده است که شايسته است زائر در طول مدت زيارت خود اين نکات را رعايت کند؛ مانند: ورود با پاي راست،[12] رفتن به کنار ضريح(در صورت عدم مزاحمت براي ديگران)، پشت نکردن به ضريح،[13] مسح عتبه
(درگاه).[14]

خواندن زيارت‌نامه‌ها و دعاهاي مأثوره

اگرچه با هر زباني مي‌توان با ائمه(ع) سخن گفت، اما بهتر آن است که زيارت‌نامه‌هاي مشترک و مخصوصي خوانده شود که در منابع روايي آمده و به معصومان نسبت داده شده است؛[15] مانند زيارت جامعه کبيره،[16] زيارت امين‌الله، زيارت عاشورا،[17] زيارت اربعين،[18] و ... .

زيارت با شناخت کامل

امام صادق(ع) فرمود: «هر کسي جد ما، امام علي(ع) را با شناخت حق او زيارت کند، خداوند به جبران هر قدمي که برمي‌دارد، براي او ثواب يک حج و يک عمره پذيرفته‌شده مي‏نويسد. به خدا سوگند پايي که در راه زيارت اميرالمؤمنين آسيب بيند، طعمه آتش نمي‌شود، خواه پياده باشد يا سواره».[19]

خواندن نماز زيارت

و نيز سفارش شده است بعد از زيارت، نماز (دو و يا چند رکعت) زيارت خوانده شود.[20]

زيارت وداع

از آداب زيارت، وداع در آخرين ساعات حضور در حرم ائمه(ع) است. بر اين اساس، شايسته است زائر پس از اتمام زيارت، به حرم مشرف شده و با آن‌حضرات(ع) وداع نمايد و علاقه و تمايل خود را بري بازگشت دوباره اعلام کند.

در روايات، زيارت‌نامه‌هايي براي وداع با رسول خدا(ع)،[21] امام علي(ع)،[22] امام حسين(ع)،[23] و ... وارد شده است.

برداشت تربت

امام صادق(ع) فرمود: «هرگاه خواستيد تربت از قبر امام حسين(ع) برداريد، ابتدا سوره‌هاي فاتحة الکتاب، فلق، ناس، توحيد، قدر و يس و آية الکرسي را بخوانيد و سپس بگوييد: «اللَّهُمَّ ... وَ اجْعَلْ لِي هَذَا الطِّينَ شِفَاءً مِنْ کلِّ دَاءٍ وَ لِمَنْ يسْتَشْفِي بِهِ مِنْ کلِّ دَاءٍ وَ سُقْمٍ وَ مَرَضٍ وَ أَمَاناً مِنْ کلِّ خَوْفٍ اللَّهُمَّ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيتِهِ اجْعَلْهُ عِلْماً نَافِعاً وَ رِزْقاً وَاسِعاً وَ شِفَاءً مِنْ کلِّ دَاءٍ وَ سُقْمٍ وَ آفَةٍ وَ عَاهَةٍ- وَ جَمِيعِ الْأَوْجَاعِ کلِّهَا إِنَّک عَلي‏ کلِّ شَي‏ءٍ قَدِيرٌ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ رَبَّ هَذِهِ التُّرْبَةِ الْمُبَارَکةِ الْمَيمُونَةِ وَ الْمَلَک الَّذِي هَبَطَ بِهَا وَ الْوَصِي الَّذِي هُوَ فِيهَا صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ سَلِّمْ وَ انْفَعْنِي بِهَا- إِنَّک عَلي‏ کلِّ شَي‏ءٍ قَدِير».[24]

تکرار زيارت در طول سال

امام صادق(ع) فرمود: شايسته است افراد ثروتمند دو مرتبه و افراد فقير يک مرتبه در سال، قبر امام حسين(ع) را زيارت کنند.[25]

پي نوشتها:

[1]. «آداب سفر زيارتي امام حسين(ع)»، 49843.

[2]. شيخ طوسي، محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبّد، ج 2، ص 718، بيروت، مؤسسة فقه الشيعة، چاپ اول، 1411ق.

[3]. شيخ طوسي، تهذيب الاحکام، محقق، موسوي خرسان، حسن، ج 6، ص 25، تهران، دار الکتب الإسلامية، چاپ چهارم، 1407ق.

[4]. ابن قولويه، جعفر بن محمد، کامل الزيارات، محقق و مصحح، اميني، عبد الحسين، ص 188 - 189، نجف اشرف، دار المرتضوية، چاپ اول، 1356ش.

[5]. مصباح المتهجد، ج 2، ص 718.

[6]. کامل الزيارات، ص 187 - 188.

[7]. شيخ صدوق، من لا يحضره الفقيه، محقق، مصحح، غفاري، علي اکبر، ج 2، ص 598، قم، دفتر انتشارات اسلامي، چاپ دوم، 1413ق.

[8]. همان، ص 600.

[9]. تهذيب الاحکام، ج ‏6، ص 20.

[10]. ابن طاوس، عبدالکريم بن احمد، فرحة الغري في تعيين قبر أمير المؤمنين علي بن أبي طالب(ع) في النجف، ص 94، منشورات الرضي، چاپ اول، بي‌تا.

[11]. کفعمي، ابراهيم بن علي، البلد الأمين و الدرع الحصين، ص 276، بيروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، چاپ اول،
1418ق.

[12]. ابن مشهدي، محمد بن جعفر، المزار الکبير، محقق، مصحح، قيومي اصفهاني، جواد، ص 556، قم، دفتر انتشارات اسلامي، چاپ اول، 1419ق.

[13]. شهيد اول، محمد بن مکي، المزار في کيفية زيارات النبي و الأئمة(ع)، ص 66، قم، مدرسه امام مهدي(عج)، چاپ اول، 1410ق.

[14]. کامل الزيارات، ص 16.

[15]. همان، ص 39 - 46، 53.

[16]. «بررسي سندي زيارت جامعه کبيره»، 69541؛ «حجّت‌هاي خدا بر اهل دنيا و آخرت در زيارت جامعه»، 91879.

[17]. «بررسي سند و متن زيارت عاشورا»، 8950؛ «سند شيوه هاي خواندن زيارت عاشورا»، 7174.

[18]. «ثواب زيارت اربعين هنگام ازدحام جمعيت»، 69681.

[19]. تهذيب الاحکام، ج ‏6، ص 21.

[20]. مصباح المتهجد، ج‏ 2، ص 721.

[21]. کامل الزيارات، ص 26 - 27.

[22]. همان، ص 46 و 252.

[23]. همان، ص 252 - 257.

[24]. همان، ص 283 - 284

[25]. تهذيب الاحکام، ج ‏6، ص 42؛ شيخ حرّ عاملي، وسائل الشيعة، ج 14، ص 437، باب استحباب تکرار زياره‌الحسين(ع) بقدر الامکان، قم، مؤسسه آل البيت(ع)، چاپ اول، 1409ق؛ «سکونت در شهرهاي مقدس و زيارتي»، 113608.