بحران هندوانه به ترکيه رسيد

ترکيه پس از چين، با توليد سالانه حدود 4.5 ميليون تن هندوانه، يکي از بزرگ‌ترين توليدکنندگان اين ميوه در جهان به شمار مي‌آيد. منطقه «چوکورووا» که شامل استان‌هايي مانند آدانا و دياربکر است، به تنهايي حدود 25 درصد از کل توليد هندوانه ترکيه را تأمين مي‌کند.

با اين حال، در سال جاري بازيگران زنجيره توليد در ترکيه تا بازار با مشکلات جدي مواجه شده‌اند و بي‌عدالتي‌هاي اقتصادي به وجود آمده است؛ به طوري که قيمت هندوانه در مزارع تا حدي کاهش يافته که کشاورزان ترجيح داده‌اند محصول خود را برداشت نکنند يا رها کنند تا از فروش به زيان جلوگيري کنند.

از سوي ديگر، هزينه‌هاي توليد به‌صورت پيوسته و شديد افزايش يافته است. هزينه‌هاي کود، سموم کشاورزي، سوخت و نيروي کار دست‌کم دو برابر شده و فشار زيادي بر کشاورزان وارد کرده
است.

براي نمونه، در استان آيدين هزينه خريد تنها يک پوند بذر يا کود از حدود 600 تا 700 لير به 1000 تا 1500 لير افزايش يافته است. در آدانا قيمت هر کيلو هندوانه در آغاز فصل بين 20 تا 24 لير بود، اما با افزايش عرضه و کاهش تقاضاي صادراتي اين قيمت به 2.5 لير سقوط کرده است.

در دياربکر برخي کشاورزان حتي محصول خود را در مزرعه رها کرده‌اند، زيرا قيمت خريد براي آن‌ها فقط 0.08 دلار به ازاي هر کيلو بوده، در حالي که دلالان همان محصول را در بازارهاي خرده‌فروشي حداقل 0.16 دلار به فروش مي‌رسانند.

در استان آدانا، يکي از قطب‌هاي اصلي توليد هندوانه در ترکيه، شرايط به‌قدري بحراني شده که بسياري از کشاورزان تصميم گرفته‌اند به‌جاي فروش محصول، آن را از بين ببرند.

قيمت هر کيلوگرم هندوانه در اين منطقه به حدود 1 لير رسيده است، در حالي‌که هزينه تمام‌شده براي توليد هر کيلو از اين محصول، بنا به گفته کشاورزان، حدود 14 لير است. اين اختلاف فاحش ميان هزينه توليد و قيمت فروش، کشاورزان را دچار زيان شديد کرده و موجب شده که آن‌ها برداشت محصول را به‌صرفه ندانند. به گفته رسانه‌هاي ترکيه اين وضعيت يکي از نمونه‌هاي بارز بي‌عدالتي اقتصادي در زنجيره کشاورزي ترکيه است که تداوم آن مي‌تواند به خروج تدريجي توليدکنندگان از چرخه توليد منجر شود.

يکي از عوامل مهم اين مشکل، کاهش تقاضاي خارجي در کشورهاي اروپايي مانند روماني، بلغارستان، مجارستان و آلمان و همچنين بازار داخل کشور است که باعث کاهش شديد قيمت‌ها شده است.

همچنين توليد بيش از حد ناشي از کشت بدون برنامه‌ريزي در مناطق پررونق مانند چوکورووا است. تفاوت بسيار زياد قيمت‌ها بين کشاورز و مصرف‌کننده نيز از ديگر چالش‌هاي اين زنجيره است؛ گزارش‌ها حاکي از آن است که کشاورزان هندوانه را در مزارع با قيمتي بين 1 تا 2.5 لير مي‌فروشند، در حالي که همين محصول در بازارهاي شهري بين 10 تا 15 لير به فروش مي‌رسد که نشان‌دهنده وجود حلقه‌هاي دلالي قدرتمند و نابرابري قيمتي است.

پيامدهاي اين وضعيت شامل ورشکستگي و کاهش انگيزه توليدکنندگان است، چرا که کشاورزاني که نتوانند هزينه‌هاي خود را از فروش در مزرعه جبران کنند، ممکن است به ترک کشت هندوانه يا کشت محصولات کم‌ريسک‌تر روي آورند.

همچنين کاهش تنوع غذايي و دسترسي مصرف‌کنندگان شهري به هندوانه به دليل افزايش قيمت يا کمبود محصول از ديگر پيامدها است. بسياري از کشاورزان کوچک نيز به دليل استفاده از تسهيلات بانکي براي تامين مالي کاشت، در معرض بدهکاري و تله بدهي قرار گرفته‌اند.

براي حل اين بحران، راهکارهايي پيشنهاد شده است از جمله کوتاه‌سازي زنجيره عرضه از طريق بازاريابي مستقيم يا همکاري تعاوني‌ها براي حذف واسطه‌هاي غيرضروري و توزيع عادلانه سود بين توليدکنندگان و مصرف‌کنندگان. حمايت دولتي از طريق تعيين حداقل قيمت تضميني که هزينه‌هاي توليد را پوشش دهد نيز از راهکارهاي مهم است. تشويق به تنوع کشت و کاهش ريسک توليد و برنامه‌ريزي دقيق کشت بر اساس داده‌هاي تقاضا و بازار از ديگر پيشنهادات است.

در همين راستا در شهر توکات ترکيه چهار روز پيش يک کشاورز به نام محمد قوتسال که محصول خود را از آدانا آورده بود، حدود 26 تن هندوانه را به‌صورت رايگان در مدت 45 دقيقه ميان مردم توزيع کرد.

ترکيه باوجود جايگاه برجسته خود در توليد هندوانه، با مشکلات جدي نظير افت شديد قيمت‌ها، افزايش هزينه توليد، نابرابري در زنجيره توزيع و تهديد خروج کشاورزان از بازار مواجه است.

  براي حفظ تداوم توليد و عدالت در زنجيره غذايي، همکاري جدي ميان کشاورزان، نهادهاي دولتي و بخش خصوصي ضروري است. اميد است با واکنش سريع سياست‌گذاران و استفاده از راهکارهاي مؤثر، اين بحران مديريت شود تا منابع کشاورزي حفظ و جايگاه ترکيه در بازار جهاني هندوانه تثبيت گردد.