بحران جدي ورود گردشگر به ايران

نگران کننده‌تر اين که کشور‌هايي همچون باکو و حالا ديگر حتي تاجيکستان با سياست تازه خود در در‌هاي باز براي توريست‌ها نيز ممکن است به زودي چنان از ايران پيش بيافتند که روياي فعالان گردشگري ديگر نه رسيدن به وضعيت گردشگري استانبول و دبي که رقابت با باکو و دوشنبه باشد.

ورودي گردشگر به ايران تقريبا به هيچ تمايل يافته و به رقم صفر نزديک مي‌شود. خبري تکان دهنده و فاجعه بار براي کشوري با طبيعتي بي نظير و قدمت و تاريخ شناخته شده بيش از 3000 سال و وجود هزاران بناي تاريخي و گردشگري چند صد ساله و حتي چند هزار ساله، اما حقيقتي به شدت تکان دهنده و دردناک که گويا هنوز مسئولان کشور قصد پذيرش آن را ندارند.

هفته آخر آذر ماه سال جاري بود که محمدعلي اشرف واقفي، نايب‌رئيس سابق جامعه تورگردانان ايران خبر داد که گردشگري ورودي ايران در شرايط بسيار دشواري قرار دارد و عملاً متوقف شده و البته تاکيد کرد: «تقريباً هيچ گروه گردشگر اروپايي يا آمريکايي به ايران سفر نمي‌کند و بازار گردشگران محدود به روس‌ها و چيني‌ها شده که آنها نيز به تعداد بسيار محدودي نسبت به گذشته سفر مي‌کنند. اين رکود تا جايي پيش رفته که حتي فصل بهار آينده، که همواره به‌عنوان اوج گردشگرپذيري ايران شناخته مي‌شود و بسياري از تور اپراتور‌هاي بزرگ از چندين‌ماه قبل نسبت به خريد تور‌هاي ايران اقدام مي‌کردند، تمايلي به فعاليت در بازار ايران ندارند و از اين رو ما فصل بهار را نيز از دست داده‌ايم.»

بحران جدي ورود گردشگر به ايران

اگر تصور مي‌کنيد که اين عضو جامعه تورگردانان درباره وضعيت بزرگنمايي کرده کافي است به آمار موجود نگاهي بياندازيد. اين البته در حالي است که به گزارش اقتصاد 24، آمار‌هاي جهاني نيز نشان از بحران جدي در ورود گردشگر و توريست به ايران دارد. کما اينکه سازمان ملل نيز گزارشي از وضعيت ورود گردشگر خارجي به ايران در سال جاري ميلادي، يعني تيرماه امسال منتشر کرد که طبق آن در سه‌ماهه نخست سال 2024 در مجموع يک ميليون و 314 هزار و 405 نفر گردشگر وارد ايران شده‌اند.

اين عدد نسبت به بازه زماني مشابه در سال 2023، رشد داشته، اما فاصله زيادي با آمار‌هاي ورود گردشگر پيش از کرونا به ايران دارد. تنها در سه‌ماه نخست سال 2019، يعني آخرين سال پيش از شيوع کرونا، سازمان جهاني گردشگري آمار ورود بيش از دو ميليون مسافر خارجي را براي ايران ثبت کرده بود.

از سوي ديگر بخش بزرگي از گردشگراني که در دهه 80 شمسي وارد ايران مي‌شدند، توريست‌هاي اروپايي و آمريکايي بودند و اکنون بخش بزرگي از گردشگران تنها به کشور‌هاي اسلامي محدود و چين و روسيه معطوف شده است.

محمدعلي اشرف واقفي، نايب رئيس سابق جامعه تورگردانان ايران، فعال صنعت گردشگري و مدير يک شرکت تورگرداني نيز به همين مساله اشاره کرد که گردشگري ورودي ايران در شرايط بسيار دشواري قرار دارد و عملاً متوقف شده و تقريباً هيچ گروه گردشگر اروپايي يا آمريکايي به ايران سفر نمي‌کند و بازار گردشگران محدود به روس‌ها و چيني‌ها شده که آنها نيز به تعداد بسيار محدودي نسبت به گذشته سفر مي‌کنند.

بايد توجه کرد که اين رکود تا جايي پيش رفته که حتي فصل بهار آينده، که همواره به‌عنوان اوج گردشگرپذيري ايران شناخته مي‌شود و بسياري از تور اپراتور‌هاي بزرگ از چندين ماه قبل نسبت به خريد تور‌هاي ايران اقدام مي‌کردند، تمايلي به فعاليت در بازار ايران ندارند و از اين رو گردشگري ايران از اساس فصل بهار را نيز از دست داده است ودر واقع، مي‌توان گفت گردشگري ورودي ايران به جز ورود گردشگراني از کشور‌هاي همسايه تقريباً تعطيل شده است.

اين در حالي است که حتي درميان همسايگان نيز گردشگري ايران تنها وابسته به گردشگراني از کشور‌هاي عربي، به‌ويژه عراق است که به ايران سفر مي‌کنند و در مقابل گردشگران اروپايي، که روزگاري اصلي‌ترين گردشگران بازار اصلي تورگردانان ايراني محسوب مي‌شدند، حالا ديگر به‌طور کامل غايب هستند.

بايد توجه داشت که در چنين شرايطي تنها اروپايي‌هايي به ايران مي‌آيند که عمدتاً براي مقاصد کاري سفر مي‌کنند و نمي‌توان آن‌ها را در دسته گردشگران فرهنگي و گروهي محسوب کرد.

عجيب اين است که با شدت گرفتن عدم ورود گردشگران به ايران، توريست‌هاي آسيايي کشور نيز با کاهش جدي مواجه شدند و براي نمونه تعداد گردشگراني که از اندونزي، تايلند و مالزي به ايران مي‌آمدند نيز به سمت صفر گرايش يافته و همچنين در مورد گردشگران اروپايي نه تنها اصلي‌ترين گروه يعني آلمان‌ها از دست رفته‌اند بلکه گردشگران اسپانيايي، ايتاليايي و يوناني به عنوان آخرين گروه از اروپايي‌ها ديگر ايران از مقاصد گردشگري آنان نيست.

سايه حواشي سياست بر سر گردشگري کشور

البته «مصطفي شفيعي شکيب»، رئيس جامعه تورگردانان روز 5 دي ماه و در جلسه مشترک ميان مجمع تشکل‌هاي صنفي گردشگري با فراکسيون گردشگري مجلس دوازدهم به موارد سياسي و امنيتي اشاره مي‌کند که عملا ورود گردشگر به ايران را مختل کرده است. به گزارش اقتصاد 24، او در اين نشست با اشاره به مشکلات ناشي از ايران‌هراسي و چالش‌هاي امنيتي و تأثير آن‌ها بر گردشگري خبر داد که بسياري از آژانس‌ها به‌دليل اين مسائل به‌شدت آسيب ديده‌اند و بسياري از آن‌ها ورشکسته شده و يا مجبور به تغيير شغل شده‌اند. شفيعي شکيب در اين جلسه به صراحت مي‌گويد: «آقاي وزير همواره از توسعه گردشگري صحبت مي‌کنند، اما بايد يادآوري کنم که توسعه، فارغ از اينکه در حوزه گردشگري باشد يا در ساير حوزه‌ها، بدون وجود امنيت محقق نمي‌شود. رئيس‌جمهور کشورمان در شوراي امنيت سازمان ملل از کشور‌هاي مختلف براي دوستي و وفاق دعوت کرده‌اند، اما بايد پرسيد که چرا برخي کشور‌ها مانند چين و روسيه هنوز در سايت‌هاي سفارتخانه‌هاي خود توصيه عدم سفر به ايران را برنداشته‌اند؟»

به نظر مي‌رسد اشاره شفيعي شکيب رنگ‌هاي جدي از حقيقت در خود دارد کما اينکه او در همين نشست تاکيد کرده بود: «يک فرد شجاع پيدا شود تا اين موضوعات را به گوش رهبري برساند. تا زماني که رهبري به‌طور جدي دنيا را دعوت به دوستي و صلح نکند، اين صلح براي ما ممکن نخواهد شد و گردشگر به ايران نخواهد آمد.»

 اما آنچه اکنون به وضوح ديده مي‌شود ارتباط ميان بالا گرفتن تنش‌هاي منطقه‌اي و کاهش محسوس گردشگر در ايران است و اين نشان مي‌دهد که تنش‌هاي سياسي، امنيتي و نظامي به طور آشکار بر وضعيت گردشگري ايران نيز تاثير دارد.

تناقض جدي در آمار ورود گردشگر به ايران

از سوي ديگر مساله تناقض در آمار ورودي گردشگر به ايران نيز اکنون از موارد جدي براي تحليل شرايط است.

آخرين آمار ورود گردشگر خارجي که محل اختلاف بين بخش خصوصي و دولت است، رقمي بيش از پنج ميليون نفر در 8 ماهه اول امسال است که مديرکل بازاريابي و توسعه گردشگري خارجي وزارت ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي به هم‌ميهن اعلام مي‌کند. مسلم شجاعي توضيح مي‌دهد تا پايان آبان‌ماه امسال پنج ميليون و 200 گردشگر خارجي وارد ايران شده است؛ رقمي که براي سال گذشته شش ميليون و 400 هزار نفر اعلام شده بود. اين آمار‌ها از سوي فراجا اعلام مي‌شود و شامل همه افرادي است که با ويزا يا بدون ويزا وارد ايران مي‌شوند.

شجاعي مي‌گويد، بسياري از کشور‌هايي که بازار هدف گردشگري ما هستند، براي ورود به ايران ويزا نمي‌گيرند؛ نمونه آن 28 کشوري است که سال گذشته دريافت ويزاي آنها براي ورود به کشور لغو شد، کشور‌هايي مثل جمهوري آذربايجان و عراق. به همين دليل تعداد گردشگري که وارد ايران مي‌شود با تعداد کساني که ويزا دريافت مي‌کنند، اختلاف آماري معناداري دارد: «آمار فراجا شامل همه کساني است که وارد ايران مي‌شوند؛ چه با ويزا و چه بدون ويزا. ما روي اين گردشگران نامي نمي‌گذاريم. هرکسي که وارد مي‌شود، مي‌تواند براي زيارت يا مکان‌هاي گردشگري ديگر را بازديد کند.»

مساله اين جاست که در برابر اين ادعا، اما محسن حاجي‌سعيد، رئيس هيئت‌مديره جامعه راهنمايان گردشگري ايران مي‌گويد که «آمار‌هاي رسمي ورود گردشگر به کشور قابل استناد نيست».

آماري که حاجي سعيد درباره رقم واقعي ورود گردشگر به کشور ارائه مي‌دهد، اما تکان دهنده است؛ او مي‌گويد که «وقتي اين آمار را داشته باشيم تازه به عمق فاجعه پي مي‌بريم که ميزان گردشگر ورودي ما چه عددي است؟ تعداد گردشگر ورودي فرهنگي ما در سه‌ماهه اول سال شايد به شش هزار نفر هم نرسيد. يکي از نقاط گردشگري ما در شش‌ماهه گذشته، درمجموع 1800 مورد فروش بليت خارجي داشته است. اين عدد فاجعه است. از سوي ديگر اهالي اين حوزه، راهنمايان گردشگري و هتل‌هايي که مخاطب گردشگري خارجي دارند، در آستانه ورشکستگي قرار دارند.»

اين آمار در حالي توسط بخش خصوصي ارائه مي‌شود که ايران تقريبا در همه استان هايش با وفور مناطق تاريخي و طبيعي ارزشمند مواجه است و بسياري از گردشگران خارجي که در سال‌هاي گذشته به ايران آمده‌اند اذعان داشتند در بازه زماني بين دو هفته تا يک ماه حضور در ايران کمتر از 5 استان کشور را ديده‌اند و براي ديدن تمام ايران يا حتي 50 درصد آن دستکم به چندين سفر مختلف نياز است.

تنها چند استان ايران همچون فارس، کرمان، اصفهان، يزد، خطه شمال کشور و خراسان که در ليست گردشگران قرار داشتند نيز براي بازديد به زماني طولاني نياز داشتند و اين در حالي است که ايران تقريبا يکي از 5 کشور با پتانسيل بالا براي گردشگران است و از اين جهت کنار مصر، چين، يونان و ايتاليا قرار مي‌گيرد.

اين البته در حالي است که طبق آخرين گزارشي که سازمان جهاني گردشگري منتشر کرده، حداقل 9 کشور جهان در سه ماه ابتداي 2024 افزايش ورود گردشگر داشته‌اند که ايران بين اين کشور‌ها نيست.

جاي خالي ايران در گزارش جديد سازمان جهاني گردشگري در حالي است که طبق هدف‌گذاري سند چشم‌انداز 20 ساله گردشگري که دي 1383 تصويب شد 4 دوره در فاصله سال‌هاي 1384 تا 1404 تعيين شده بود و براي هر دوره، ميزان جذب گردشگر خارجي و ميزان درآمدزايي از محل ورود گردشگران هم مشخص بود.

بنا بر گزارش اقتصاد 24 قرار بود در فاصله سال 1384 تا 1388، تعداد گردشگران خارجي ورودي به کشور با رشد 30 درصدي به 2.6 ميليون نفر (2 ميليون و 600 هزار نفر) ، در فاصله سال‌هاي 1389 تا 1393 با رشد 20 درصدي به 6.5 ميليون نفر (6 ميليون و 500 هزار نفر)، در فاصله سال‌هاي 1394 تا 1398 با رشد 15 درصدي به 13 ميليون نفر و در فاصله سال‌هاي 1399 تا 1403 با رشد 10 درصدي به 20 ميليون نفر برسد!

هم چنين در اين سند، ميزان درآمدزايي از ورود گردشگر در سال پاياني هر دوره هم مشخص بود، چنان که ميزان درآمدزايي از ورود گردشگر در سال 1384 به عنوان سال پاياني دوره اول 1.5 ميليارد دلار، در سال 1393 به عنوان سال پاياني دوره دوم 4.5 ميليارد دلار، در سال 1398 به عنوان سال پاياني دوره سوم 10 ميليارد دلار و در سال 1404 به عنوان سال پاياني اجراي سند هم حدود 25 ميليارد دلار تخمين زده شده بود.

اين بدان معناست که در صورت تحقق اين سند، ايران در سال 1404 مي‌توانست مدعي سهم 1.5 درصدي از گردشگري جهان باشد.

با وجود اين سند، اما هم گزارش سازمان جهاني گردشگري و هم گزارش‌هاي وزارت ميراث فرهنگي نشان مي‌دهد که تعداد گردشگر ورودي و ميزان درآمدزايي از ورود گردشگران خارجي به هدف‌گذاري سند 20 ساله نرسيده است.

اما از اصلي‌ترين بخش‌هاي اين گزارش مربوط به مقايسه کشور‌هاي با رشد بالا با سال 2019 يعني آخرين سال پيش از شيوع کرونا است.

به گزارش اقتصاد 24 در بخشي از اين گزارش به رکوردشکني کشور‌ها در جذب گردشگر خارجي در سه ماهه ابتداي 2024 نسبت به مدت مشابه سال 2019 توجه شده است که در اين بخش قطر (با افزايش 177 درصدي گردشگر ورودي)، آلباني (افزايش 121 درصدي)، عربستان سعودي (افزايش 98 درصدي)، تانزانيا (افزايش 53 درصدي)، صربستان (افزايش 43 درصدي)، گواتمالا (افزايش 41 درصدي) و بلغارستان (افزايش 38 درصدي) در بالاترين رديف‌هاي جدول جذب توريست در سه ماه ابتداي امسال نسبت به مدت مشابه سال 2019 ايستاده‌اند.

از سوي ديگر در اين گزارش به درآمد صنعت گردشگري مناطق مختلف جهان در سال 2023 اشاره و اعلام شده که در سال 2023 درآمد گردشگري به 1500 ميليارد دلار رسيد که اين عدد معادل 97 درصد درآمد گردشگري در سال 2019 ميلادي است.

اين يعني جهان در گردشگري به نزديکي آخرين وضعيت خود در آخرين سال پيش از کرونا رسيده است.

طبق اين گزارش در سال 2023 اروپا 660 ميليارد دلار از ورود گردشگر درآمد داشته و در سه ماه ابتداي سال 2024 هم کشور‌هاي صربستان با 127 درصد افزايش درآمد گردشگري نسبت به مدت مشابه سال 2019، در صدر است.

هم چنين ترکيه با 82 درصد، پاکستان با 72 درصد، تانزانيا با 62 درصد، پرتغال با 61 درصد، روماني با 57 درصد، ژاپن با 53 درصد، مغولستان با 50 درصد، کشور موريس (جزيره‌اي در جنوب قاره آفريقا) با 46 درصد و مراکش با 44درصد افزايش درآمد گردشگري نسبت به سه‌ماه ابتداي سال 2019، برترين‌هاي گزارش سازمان جهاني گردشگري هستند.

نکته اين جاست که اکنون عربستان از نظر ورود گردشگر بين‌المللي در رتبه سوم جهان قرار گرفت و در هشت تا نه ماهه اول سال 2024 رشد بيش از 61 درصدي را نسبت به مدت مشابه در سال 2019 به ثبت رسانده است.

با توجه به روند اين گزارش‌ها از آخرين وضعيت گردشگري در سال 2023 و سه ماه نخست سال 2024 مي‌توان اينطور گفت حالا ديگر به جز امارات که تقريبا ديگر از پيشتازان گردشگري نه در منطقه بلکه در جهان است، اکنون ايران در گردشگري و در آمدزايي از آن با فاصله از قطر، عربستان و حتي پاکستان نيز بسيار عقب افتاده و اين جدا از عقب افتادگي شديد ايران از رقباي قديمي اش همچون ترکيه و دبي است.

نگران کننده‌تر اينکه کشور‌هايي همچون باکو و حالا ديگر حتي تاجيکستان با سياست تازه خود در در‌هاي باز براي توريست‌ها نيز ممکن است به زودي چنان از ايران پيش بيافتند که روياي فعالان گردشگري ديگر نه رسيدن به وضعيت گردشگري استانبول و دبي که رقابت با باکو و دوشنبه باشد!

منبع: اقتصاد 24