آيا ترکيه هنوز از کودتا مي‌ترسد؟

به گزارش تسنيم، اگر چه طرفداران اردوغان خواهان تنبيه افسران هستند. اما منتقدين مي‌گويند: «اگر سوگندنامه مرسوم افسران را حذف نمي‌کرديد؛ کار به اينجا نمي‌کشيد.» قبلا در سوگند فارغ التحصيلي افسران ترکيه، عبارت «به ترکيه لاييک وفادار خواهم ماند» وجود داشته و از سال 2016 ميلادي اين عبارت به دستور اردوغان، کنار نهاده شده است. اما حالا افسران، علاوه بر مراسم رسمي فارغ التحصيلي، عملا يک نيمچه مراسم سوگند غيررسمي هم برگزار کرده و از مصطفي کمال ياد کرده‌اند و پيداست که اين اقدام، به مذاق حزب حاکم ترکيه، خوش نيامده است.

يک تاريخچه، يک سنت سياسي - نظامي

ترکيه را بايد سرزمين کودتاهاي نظامي خواند. در تاريخ 101 ساله جمهوريت در اين کشور، چندين و چند نوع کودتاي نظامي روي داده که مورد آخر آن، تلاش ژنرال‌هاي تحت امر فتح الله گولن براي تصاحب قدرت و تغيير رژيم بود که البته به نتيجه نرسيد و کودتاگران زنداني و اخراج شدند. اما کودتاهاي مهمي همچون 1960 ميلادي، 1980 ميلادي و 1997 ميلادي روي داده‌اند که برخي از آنها منجر به اعدام نخست وزير وقت (عدنان مندرس)، برخي منجر به استعفا و سقوط دولت (نجم الدين اربکان) شده و کودتاي سال 1980 ميلادي نيز تبديل به نقطه عطف مهمي در تاريخ تحولات سياسي - اجتماعي ترکيه شد و هنوز هم پيامدهاي آن پابرجاست. حالا سوال اينجاست: آيا ممکن است دوباره در ترکيه کودتا روي دهد؟ چرا اين سوال مهم است؟ به اين دليل که طي دو روز گذشته، اقدام دو گروه از افسران دانشکده‌هاي افسري ترکيه در سر دادن شعار «ما سربازان آتاترک هستيم» موجب واکنش تند هواداران اردوغان شد و آن را به عنوان نشانه‌هاي احتمال کودتاي مجدد قلمداد کردند.

پس از برگزاري دو مراسم فارغ التحصيلي در دانشکده‌هاي نيروي هوايي و نيروي دريايي ترکيه، دو گروه از افسران، پس از خاتمه مراسم دريفات درجه و شنيدن سخنراني اردوغان، در محوطه پادگان شمشيرهاي خود را از غلاف درآورده و با سردادن شعار «ما سربازان آتاترک هستيم»، سوگند ياد کردند که به آرمان‌هاي او پايبند بمانند.

چرا هواداران اردوغان نگران شدند؟

يکي از انتقادات مهم مخالفين اردوغان عليه او و حزب عدالت و توسعه، اين است که دستگاه تبليغاتي دولتي و حزبي ترکيه، مداوما از شخص اردوغان حرف مي‌زند و حاضر نيست از موسس جمهوري ترکيه يعني ژنرال مصطفي کمال آتاترک ياد کند. منتقدين بر اين باورند که اردوغان مي‌خواهد آن قدر مشهور شود که بر نام آتاترک سايه بياندازد و نام خود را به عنوان رهبر معنوي و سياسي ترکيه در همه دوران‌ها، جا بياندازد. تا همين چند سال پيش، اردوغان حاضر نبود در سخنراني‌هاي خود، از آتاترک ياد کند. اما از زماني که مجبور شده با دولت باغچلي رهبر حزب حرکت ملي گرا ائتلاف کند، به منظور تامين رضايت ملي گرايان، گهگاه به نام آتاترک هم اشاره مي‌کند.

روزنامه يِني آکيت از روزنامه‌هاي تحت امر حزب عدالت و توسعه که رسما از احياي نظام خلافت دفاع کرده و جمهوري را بر نمي‌تابد، در تيتر و عکس صفحه نخست، اقدام افسران در سر دادن شعار ما همه سربازان آتاترک هستيم را به عنوان ندا و نشانه کودتا قلمداد کرده و نوشته است: «فورا بايد لباس نظامي را از تن آن‌ها دربياوريد».

تيتر تند روزنامه يني آکيت نشانه‌اي از اين واقعيت است که يک شکاف فکري و سياسي جدي بين محافظه کاران و نظاميان وجود دارد و با وجود آن که در چند سال اخير، بخش قابل توجهي از نيروهاي مسلح ترکيه اسلامي شده‌اند، محافظه کاران هنوز هم از نظاميان مي‌ترسند و ارتش را يک نهاد کماليست و سکولار مي‌دانند.

روزنامه سوزجو که به عنوان مهمترين روزنامه مخالفين اردوغان و همچنين به عنوان پرتيراژترين روزنامه ترکيه شناخته مي‌شود، در يک تيتر تند به ياران اردوغان پاسخ داده و عبارتي به کار برده که شايان ترجمه نيست.

سوزجو همچنين در يک گزارش تفصيلي به اين اشاره کرده که بسياري از مقامات منصوب اردوغان عملا از آتاترک متنفر هستند. به عنوان مثال، علي ارباش، رييس تشکيلات ديني ترکيه که به عنوان مهمترين مفتي و مقام ديني وابسته به دولت شناخته مي‌شود در 8 سال گذشته، به 35 کشور جهان سفر کرده اما حتي يک بار به زيارت آرامگاه آتاترک نرفته است.

واکنش‌ها به اقدام افسران کماليست

بسياري از روزنامه نگاران و تحليلگران ترکيه در ستون‌هاي تحليلي و گفتگوهاي تلويزيوني خود، به موضوع سردادن شعار ما همه سربازان مصطفي کمال آتاترک هستيم، واکنش نشان دادند. احد هاکان، سردبير روزنامه حريت نوشته است: «نبايد اجازه دهيم از اين موضوع سوءاستفاده شود. آتاترک، فرمانده نظامي و رهبر سياسي ترکيه در جريان جنگ رهايي بخش و بيرون راندن اشغالگران از ترکيه است. بسيار طبيعي است که افسران ما چنين شعاري سر دهند».

اوزگور اوزل، رهبر حزب جمهوري خلق نيز با لحني کنايي به ياران اردوغان تاخته و گفته است: «البته که بايد بگويند سربازان مصطفي کمال هستند. پس بگويند سربازِ که هستند؟ مي‌خواهيد مانند بعضي‌ها بگويند: کاش يونان پيروز مي‌شد؟» اشاره اوزگور اوزل در اين سخنان کنايي، به مواضع چند تن از سران حزب عدالت و توسعه رد ساليان گذشته است که در بيان نفرت خود از آتاترک، کار را به جايي رسانده بودند که مي‌گفتند: «کاش مصطفي کمال در جنگ رهايي بخش، از يونان شکست مي‌خورد و نظام لاييک و ضدديني را در ترکيه تاسيس نمي‌کرد».

تا همين چند سال پيش، حتي با وجود آن که قدرت در اختيار حزب عدالت و توسعه و اردوغان بود، فرماندهان ارتش به عنوان ژنرال‌هاي لاييک و سکولار ترکيه، چنان قدرتي داشتند که اجازه نمي‌دادند همسران محجبه عبدالله گل و طيب اردوغان، در مراسم سالگرد تاسيس جمهوري شرکت کنند. اما رفته رفته با افزايش نفوذ ژنرال‌هاي تحت امر فتح الله گولن، عبادت و مناسک ديني در نيروهاي مسلح ترکيه آزاد شد. پس از کودتاي نافرجام سال 2016 ميلادي نيز، عملا ژنرال‌ها و فرماندهان گولني و همچنين ژنرال‌هاي لاييک کنار نهاده شدند و حالا اغلب پادگان‌ها و دانشکده‌هاي بزرگ، داراي مسجد، نمازخانه و کانون‌هاي آموزش قرآن هستند. اما با اين حال، سنت فکري و سياسي ارتش ترکيه به عنوان يک ارتش بزرگ عضو ناتو، داراي مشي لاييک و سکولار است و مي‌توان گفت؛ اردوغان و حزب عدالت و توسعه، با وجود آن که از قدرت بالايي برخوردار هستند، همواره نگاه بدبينانه‌اي به مخالف خواني افسران رده بلند کماليست و لاييک دارند.