آداب مناظره در الگوي مباحثات امام رضا(ع)

از ميان گفت‌و‌گوها، مباحثات و مناظرات نقل‌شده، ميان امام رضا (ع) و سران و بزرگان فرقه‌ها و صاحبان اديان و مذاهب در منابع مختلف، بر اساس آن مقدار که قابل اعتماد است، نکات بسيار ارزنده‌اي در آداب گفت‌و‌گو و مناظره و بحث مي‌توان استخراج کرد که به مهم‌ترين اين آداب براساس اخبار و احاديث ياد‌شده اشاره مي‌شود:

1. هدف از گفت‌و‌گو و مناظره محکوم‌کردن نيست، بلکه راه‌يابي به حقيقت هدف است.

2. لازمة گفت‌و‌گو و مناظره، احاطة علمي به موضوع است.

3. در گفت‌و‌گوي بين اديان و مذاهب، آگاهي دقيق به متون اديان و مذاهب ضروري است.

4. در گفت‌و‌گو و مناظرات بين اديان و مذاهب، نياز به زبان مشترک است.

5. در سخن و استدلال، جاي هيچ‌گونه درشتي در سخن و بيان نيست.

6. در گفت‌و‌گو و مباحثه و مناظره، رعايت احترام اشخاص به تمام‌معنا ضروري است.

7. هنگام گفت‌و‌گو و مناظره، از هرگونه قطع‌کردن سخن طرف مقابل بايد پرهيز شود.

8. در ضمن گفت‌و‌گو و مناظره، بايد به سوي زدودن شک و تحيّر در مباحث پيش رفت.

9. پيشرفت گفت‌و‌گو و مناظره، در گرو کنار زده‌‌شدن پرده‌هاي ابهام از مسائل است.

10. لازمة پيشرفت گفت‌و‌گو و مناظره، زدودن شبهه‌هايي است که از پيش در ذهن اشخاص ايجاد شده است.‌

11. لازمة گفت‌و‌گو و مناظرة منطقي، تصوير‌سازي درست از واقعيت‌ها و حقايق است.

12. گفت‌و‌گو، مباحثه و مناظره، نيازمند استدلال‌هاي قابل فهم است.

13. مناظره زماني به درستي پيش مي‌رود که مسائل به درستي تبيين شود.

14. روش‌هاي بحث بايد روش‌هايي لطيف باشد.

15. در گفت‌و‌گو راه را بر گفت‌و‌گو‌کننده نبايد بست و بايد او را در طريق بحث آزاد گذاشت تا در راهي که مي‌خواهد پيش رود و به جايي برسد که ايراد نظر خود را دريابد.

16. لازمه گفت‌و‌گو حوصلة فراوان و حلم‌ورزيدن است.

17. در گفت‌و‌گو و مناظره، به هيچ‌روي نبايد از ادب، نزاکت، مدارا و ملايمت دور شد هر چند که طرفِ گفت‌و‌گو و مذاکره به جدل بپردازد.

محقق قرآن و نهج‌البلاغه , بازنشسته دانشگاه قرآن وحديث، پرديس تهران