آثار و برکات حضور امام رضا عليه السلام در ايران

در اين هجرت اهداف عالي ديگري نيز مورد توجه امام رضا (عليه السلام)  قرار گرفت؛ از جمله تلاش براي برقراري پيوند با ايرانيان بود که پيوند قبلي و ذهنيت امثبتي که در ميان ايرانيان از آغاز اسلام به اهل بيت شکل گرفته بود در زمان حضور امام رضا  (عليه السلام)  عميق تر گرديد و ايرانيان گرايش گسترده به تشيع پيدا کردند و خراسان بزرگ به عنوان يکي از کانون هاي تشيع گرديد و تلاش امام  (عليه السلام)  براي تحکيم مباني عقيدتي و کلامي شيعه با استفاده از فرصت پذيرش ولايتعهدي در اوج روند خود بوده است.

آثار و تأثيرات فراوان حضور امام رضا (عليه السلام)  در ايران در ابعاد مختلف بود، از جمله تاسيس کانون هاي علمي و رشد و گسترش تشيع، ايجاد فضاهاي زيارتي و عبادي، ايجاد موقوفات، شفاخانه يا دارالشفاء، مهاجرت سادات به ايران و آغاز گرايش به علمگرايي در فضاي عمومي ايران با محوريت خراسان که به تدريج در شهرهاي ديگر از جمله قم و ري شتاب گرفت و همين روند بنيه اي شکل داد در ايران که مدارس علمي نظاميه از خراسان طلوع کرد و در همه دنيا الگو شد؛ اينها همه به برکت حضور امام رضا  (عليه السلام)  در ايران بود.

برکات حضور امام در ايران بسيار و بي شمار است؛ از جمله آثار و برکات حضور امام رضا (عليه السلام)  در ايران را مي توان به مواردي اشاره نمود.

الف) برکات و آثار علمي و فرهنگي پايدار

برکات حضور امام در ايران از نظر علمي و فرهنگي مقوله بسيار وسيع وقابل بررسي و تحليل است که براي تبيين آن فرصت مفصل و تمرکز دقيق لازم است؛ دراين مجال به گوشه هايي از آن اشاره مي گردد.

1. رشد علوم اهل بيت (عليه السلام)  وشکل گيري مراکز علمي در ايران:

از جمله تکاليف الهي ائمه  (عليه السلام)  از يک سو، ارشاد و هدايت عمومي مردم و رهنمون آنها به قرآن و سيره پيامبر (ص) و از ديگر سو، تعليم و تربيت مردم و توجه دادن آنان به علم و دانش و مبارزه با انواع نادانيها، جهالت ها و شبهات و سرانجام تربيت شاگردان، عالمان و انديشمندان بوده است، کساني که هر يک در اعتلا و گسترش فرهنگ و مباني تفکرات شيعي سهم بسزايي داشته اند.

امام رضا (عليه السلام)  چه در مدينه وچه در مرو فعاليت علمي وپاسخگويي به شبهات وسئوالات مردم را جدي مي گرفت، وبه مردم فرمود: دانش ما را فراگيريد و به مردم ياد دهيد، زيرا اگر مردم زيبايي سخن ما را بدانند، از ما پيروي ميکنند. » و فرمود: « من در روضه منوره نبوي مي نشستم، در حالي که علماي بسياري در مدينه حضور داشتند، هنگامي که يکي از آنان در پاسخ سئوالي در مي ماند، همگي آنان، افراد را به نزد من مي فرستادند و من پاسخگوي سئوالات آنان بودم.

امام به محض حضور در مرو ضمن ادامه ي همين تکليف، براي رشد فرهنگ و اعتقادات مردم خراسان بسيار تلاش نمود فعاليتهاي علمي امام که منجر به ترقي علمي و در نتيجه فرهنگي ايرانيان گرديد عبارت بود از :

2. مناظره هاي علمي با اهل کتاب و نحله هاي فکري گوناگون، موجبات تثبيت عقايد ديني مردم و اعتلاي معرفت و بينش ديني جامعه مسلمين را فراهم آورد. شمار مناظرات امام رضا (عليه السلام)  با اهل کتاب و نمايندگان مسيحيان، يهوديان، مانويان، زرتشتيان، صابئين و فرق اسلامي بسيار است.

3. تشکيل محافل علمي، کلامي و حديثي: حضور امام سبب گرديد کانون هاي علمي درايران شکل گرفت ودانشمنداني از خاندان امامت و سادات و علويان برادران امام پس از هجرت امام به سوي ايران رهسپار شدند، اين موج مهاجرت نيز طبعا تاثيرات فرهنگي زيادي داشت.سرانجام سفر حضرت معصومه به سوي ايران و استقرار آن حضرت در قم سبب گرديد دانشمندان زيادي در قم اجتماع نموده و کانون بزرگ فرهنگي قم را تقويت دهند که در مسير تاريخ مبدل به قوي ترين کانون علمي اسلامي گرديد.

4. دفاع از اصول اسلام و فرهنگ اهل بيت در مناظرات، مباحث اين مناظرات علمي درباره آفرينش جهان، توحيد، صفات خداوند، انبياي الهي و عصمت آنان، جبر، اختيار و امامت، تفسير آيات گوناگون قرآن، فضايل اهل بيت (عليه السلام) ، احاديث، دعا و احکام دين بود.

5. پاسخ گويي به سئوالات شبهات و ايرادات فِرَق مختلف پاسخ داد. براي اين منظور در امام  (عليه السلام)  به روي همه ي مردم باز بود.

6. بالا بردن درک و تعقل و تفکر ديني مردم در مناظرات امام  (عليه السلام)  مناظراتي که با حضور امام برگزار شد در خراسان و شرق ايران، اين مناطق مبدل به مرکز علمي گرديد و دانشمندان به اين منطقه از خلافت اسلامي جلب شدند؛ با توجه به جوّ عقل‌گرايي که معاصر امام بوجود آمده بود و فرقه هاي گوناگون در منازعات فکري بودند و عقل گرايي در مسائل کلامي و ديني در اوج بود، حضور امام رضا (عليه السلام)  براي تبيين و تحکيم مواضع شيعه و رفع شبهات از آن و رهنمون شيعيان بسيار ضروري و مفيد مي نمود.

7. منسجم شدن شيعه و رشد و ايجاد اميدواري و دلگرمي در شيعه پس از حضور امام  (عليه السلام)  از جمله آنکه امام، نماز باراني خواند و سرانجام دعاي حضرت مستجاب شد و همانطور که از پيشگاه الهي درخواست نموده بود عملي گرديد. اين کرامت بزرگ سبب گرديد مردم خراسان و مرو و بلکه تمام ايران در باره اهل بيت محبت فزون تري پيدا کردند و شيعيان اميدوارتر شدند و محکمتر از نظر عقايد.

8. شناخته شدن امامت وبرتري آن به مدعيان خلافت: با شناخته شدن امام در مناظرات انظار عموم مسلمين و رهبران اديان ديگر به سوي امام جلب شد ومردم براي پاسخ گرفتن به سئوالات وشبهات به آن حضرت روي آوردند؛ دستگاه خلافت با مواجه اين استقبال مشروعيت خود را در خطر ديد و مردم را از ارتباط با امام منع کرد. اما برتري امامت بر خلافت هاي جعلي اثبات گرديد.

متن زيارت امام رضا(عليه السلام)

ب) چند نمونه از آثار تمدني و معماري حضور امام در ايران

حضور امام در ايران افزون بر آثار علمي وفرهنگي، نتايج وآثار تمدني ومعماري وهنري نيز داشت؛ تاسيس بناهاي زيبا وساختمانهاي آموزشي و مراکز درمان که براي رفع نيازهاي زائرين امام پس از قرار گرفتن مدفن حضرت در خراسان تاسيس و توسعه يافت؛