انقلاب اسلامی ایران در آینه روایات (85)

بحرين(1)

بحرين کشوري مسلمان‌نشين با اکثريت شيعه در کرانه جنوبي خليج فارس است. اسلام در بحرين، سال 8 ق ظهور پيدا کرد. اين سرزمين از ديرباز از مراکز مهم شيعي بوده و دانشوران شيعه بسيار از آن برخاسته‌اند؛ وجود مزار تعدادي از صحابه در اين سرزمين نيز، مويد تشيع مردم آن است. جزيره بحرين به عنوان بخشي از بحرين بزرگ، در اختيار صفويان و افشاريه بود. با روي کار آمدن قاجاريه در ايران، انگليسي‌ها بدين بهانه که ايران داراي نيروي دريايي در خليج فارس نيست؛ در قراردادي، پاسداري از جزيره بحرين را بر عهده گرفتند و نيز از اِعمال حاکميت ايران بر آن پيش‌گيري مي‌کردند. در اين مدت، انگليسي‌ها با همراهي آل خليفه و هم‌پيماني بين اين دو در پي کشمکش‌ ميان ايران و انگليس، اين سرزمين استقلال يافت و در سال 1350ش رسماً از ايران جدا گشت و از سوي سازمان ملل به رسميت شناخته شد.

بحرين در سده‌هاي پسين و در پي نابودي قرمطيان، شاهد روي کار آمدن چند دولت شيعي مذهب بود. سلسله عيوني منتسب به عبدالقيس(466ق-642ق)، بني‌العصفور(جعفريان، 1387: 425)(620ق-700ق)، و بني‌جروان(705ق) از آن شمار هستند.(عسقلاني، 1414ق: 83). آل جبر نيز از خانداني بودند که در سده 9 ق بر اين سرزمين حکومت کردند. حکومت آنان به دست عثماني از ميان رفت. ترکان از سال 962 ق تا 1080 ق بر بحرين چيره شدند.(جعفريان، 1387: 425). نيز صفويان(907 ق-1135ق) در دوران شاه عباس اول، با اخراج پرتغالي‌ها(1062م) از جزاير خليج فارس، بر بخشي بزرگ از بحرين چيره شدند.(جعفريان، 1387: 426).

 دشمني آل سعود با شيعه

با ضعيف شدن حکومت عثماني، دولت شيعي بني‌خالد در بحرين بر کار آمد و با توسعه‌طلبي آل سعود به رويارويي پرداخت. به سال 1331ق بحرين زير سيطره عبدالعزيز، بنيان‌گذار دولت سعودي، درآمد. آل سعود و وهابيان در دوره اول حکومتشان، براي نابودي کامل اماميه که از هنگام نابودي قرمطيان در اين منطقه غلبه يافته بودند، بسيار کوشيدند؛ اما با حمله عثماني‌ها به نجد و شکست سعودي‌ها، شيعيان فرصت تجديد مدارس و مکان‌هاي مذهبي خود را يافتند و از قطيف، احساء و برخي مناطق ديگر بحرين، دانشوران بسيار برخاستند.(جعفريان، 1387: 425).

نقش سادات در ترويج تشيع

حضور برخي از خاندان سادات همانند آل­حاجي و آل­سيدخليفه و آل­جمازي(از بازماندگان امام کاظم «عليه‌السّلام») در گرايش مردم بحرين به تشيع، نقشي چشمگير داشته است.(جعفريان، 1387: 431).

حضور شيعه در بحرين، به سده 1ق بازمي‌گردد. سکونت قبايلي همانند عبدالقيس که هميشه به تشيع شهرت داشتند، در تشيع بحريني‌ها نقشي برجسته داشت. اين قبيله در نبرد جمل(36ق) امام علي«عليه‌السّلام» را همراهي کردند.(مفيد، 1413: 158).

نقش صحابه در ترويج تشيع

وجود مزار صعصعة­بن­‌صوحان­‌عبدي، از صحابه و ياران مخلص امام علي«عليه‌السّلام» در بحرين که بحريني‌ها به زيارت وي مي‌روند و نيز مزار رشيد هجري، از ديگر صحابه ويژه آن امام، و همچنين پيشينه حکومت‌هاي ديرپاي شيعي در اين سرزمين، مؤيد تشيع مردم آن است.(جعفريان، 1387: 435). اين سرزمين از ديرباز از مراکز مهم شيعي بوده و دانشوران شيعه بسيار از آن برخاسته‌اند. شيخ عبدالله­ بن­ علي­ البحراني(تهراني، 1408: 107)(م،1148ق)، شيخ احمد بن عبدالله بن متوج بحراني(حرعاملي، 1385: 16)(م،820ق)، شيخ کمال الدين ابوجعفر احمد بن علي بحراني(امين، 1421ق: 43) و ابن ميثم بحراني(م 679ق) شارح نهج البلاغه از آن جمله هستند.(امين، 1421ق: 303)

منابع:

جعفريان، رسول(1387) اطلس شيعه، انتشارات سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، تهران

 ابن حجر عسقلاني، احمد بن علي(1414ق) الدرر الکامنة في أعيان المائة الثامنة، ج1، بيروت، دارالجيل

زکار، سهيل(1402) اخبار القرامطه، الطبعه الثانيه، بيروت، دارحسان ص56

راوندي، مرتضي(1386) تاريخ اجتماعي ايران،ج2، تهران، آگاه،  ص418

طلوعي، محمود(1387) دانشنامه تاريخ، ج2، تهران، نشر علم، ص227

مفيد، ابوعبدالله محمد بن نعمان عکبري بغدادي، محمد بن محمد(1413ق) الجمل، ترجمه محمود مهدوي دامغاني، قم، کنگره شيخ مفيد

ثقفي کوفي، ابراهيم(1374) الغارات، ج2، ترجمه محمدابراهيم آيتي، تهران : وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ، سازمان چاپ و انتشارات، ص784

موسوي بجنوردي، محمدکاظم(1372) دائرة المعارف بزرگ اسلامي، ج5، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامي، ص155

تهراني، آقا بزرگ(1408ق) الذريعه الي تصانيف الشيعه ، ج18، قم، اسماعيليان قم و كتابخانه اسلاميه

امين، حسن(1408ق) مستدرکات اعيان الشيعه، ج2، بيروت، دارالتعارف للمطبوعات، ص162

حرعاملي، محمد بن حسن(1385ق) امل الآمل في عُلماء جَبَل عامِل، ج2، بيروت، مکتبه الاندلس

 امين، سيد محسن(1421ف) اعيان الشيعه