انرژي هسته‌اي مانع نابودي ميليون‌ها تن مواد غذايي مي‌شود

ضايعات غذايي و کشاورزي طي سال‌هاي اخير به يکي از مهم‌ترين موضوعات امنيت غذايي در دنيا تبديل شده است. بر اساس گزارش‌هاي رسمي سازمان خواربار و کشاورزي ملل متحد (فائو)، سالانه حدود يک‌سوم غذاي توليدشده در جهان، معادل بيش از 1.3 ميليارد تُن، پيش از مصرف از بين مي‌رود؛ رقمي تکان‌دهنده که منابع اين سازمان آن را يکي از بزرگ‌ترين چالش‌هاي امروز بشر مي‌داند. اين اتلاف نه‌تنها توليدکنندگان، بلکه امنيت غذايي کشورهاي مختلف را به‌طور مستقيم تهديد
مي‌کند.

در ايران نيز بر اساس تخمين‌هاي ملي و ارزيابي‌هاي انجام‌شده توسط نهادهاي بين‌المللي، حدود 30 تا 35 درصد محصولات کشاورزي در مراحل مختلف از برداشت تا توزيع هدر مي‌رود. اين حجم ضايعات معادل غذايي است که مي‌تواند نياز 20 تا 30 ميليون نفر را در سال تأمين کند. به همين دليل، موضوع کاهش ضايعات از سطح يک دغدغه مديريتي فراتر رفته و به يک مسئله ملي مرتبط با امنيت غذايي و اقتصادي تبديل شده است.

ضايعات؛ مسئله‌اي جهاني و راهکارهاي بين‌المللي

بررسي گزارش‌هاي فائو و برنامه جهاني غذا (WFP) نشان مي‌دهد که کشورهاي مختلف از روش‌هاي گوناگوني براي کاهش ضايعات استفاده مي‌کنند. برخي از مهم‌ترين اين اقدامات عبارت‌اند از:

ايجاد زنجيره سرد يکپارچه

اتحاديه اروپا و کشورهاي آسياي جنوب شرقي با سرمايه‌گذاري گسترده در سامانه‌هاي حمل‌ونقل سرد، توانسته‌اند بخش بزرگي از ضايعات ميوه و سبزيجات را کاهش دهند.

بسته‌بندي‌هاي نوين و فناوري‌هاي نگهداري

کشورهاي ژاپن، آلمان و کره جنوبي با استفاده از بسته‌بندي‌هاي مبتني‌بر نانو و کنترل اکسيژن، عمر محصولات را تا چند برابر افزايش داده‌اند.

ديجيتالي‌سازي زنجيره تأمين و رديابي محصولات

چين و آمريکا با هوشمندسازي رديابي محصولات از مرحله برداشت تا فروش، توانسته‌اند مديريت دقيق‌تري بر نقاط آسيب‌پذير زنجيره غذايي اعمال کنند.

در کنار اين اقدامات، يکي از فناوري‌هايي که طي دو دهه گذشته بيشترين تأثير را در کاهش ضايعات داشته، فناوري هسته‌اي در حوزه پرتودهي مواد غذايي است؛ فناوري‌اي که امروز به‌عنوان يک ابزار کليدي در کنترل کيفيت و افزايش ماندگاري مواد غذايي شناخته مي‌شود.

چرا انرژي هسته‌اي در دنيا به ابزاري تعيين‌کننده براي امنيت غذايي تبديل شده است؟

طبق گزارش‌هاي مشترک فائو و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي (IAEA)، فناوري هسته‌اي امروزه به‌عنوان يکي از مؤثرترين روش‌ها براي کاهش ضايعات، کنترل آفات و افزايش ماندگاري محصولات شناخته مي‌شود. اين فناوري به دلايل زير در سطح جهاني مورد اقبال قرار گرفته است:

کاهش آلودگي ميکروبي و کنترل عوامل فساد

پرتودهي موجب کاهش رشد باکتري‌ها، قارچ‌ها و آفات مي‌شود و امکان نگهداري طولاني‌مدت محصولات را بدون استفاده از مواد شيميايي فراهم مي‌کند.

افزايش امکان صادرات

بسياري از کشورها، از جمله هند و ترکيه، با استفاده از پرتودهي توانسته‌اند استانداردهاي سختگيرانه غذايي بازارهاي اروپايي و آمريکايي را پاس کنند.

کاهش هزينه‌هاي زنجيره‌اي و تلفات محصول

تحقيقات منتشرشده توسط فائو نشان مي‌دهد پرتودهي مي‌تواند ميزان ضايعات برخي محصولات - از جمله خرما، غلات، سيب‌زميني، پياز و مرغ - را تا 50 درصد کاهش دهد.

تضمين سلامت و کيفيت محصول

سازمان بهداشت جهاني (WHO) نيز تأکيد کرده است که پرتودهي غذايي يکي از امن‌ترين روش‌هاي نگهداري بوده و هيچ خطري براي مصرف‌کننده ندارد.

رقابت جهاني در بهره‌گيري از انرژي هسته‌اي چرا شدت گرفته است؟

کشورهاي مختلف جهان امروز براي توسعه فناوري‌هاي صلح‌آميز هسته‌اي رقابت مي‌کنند، زيرا اين فناوري:نقش مستقيم در امنيت غذايي دارد؛ موجب افزايش بازده اقتصادي کشاورزي مي‌شود؛ توان کشورها را براي حضور در بازارهاي جهاني غذا تقويت مي‌کند و به دليل مقرون‌به‌صرفه بودن، برتري فناوري براي کشورهاي داراي اين توان ايجاد مي‌کند.

به همين دليل کشورهايي مانند چين، هند، روسيه، آمريکا و حتي کشورهاي کوچک‌تري مانند تايلند و مالزي به‌صورت جدي در حال توسعه مراکز پرتودهي، مراکز تحقيقاتي و فناوري‌هاي کشاورزي هسته‌اي هستند.

نقش ايران و ظرفيت‌هاي موجود

ايران طي سال‌هاي اخير با توسعه مراکز پرتودهي، استفاده از فناوري پرتو در نگهداري خرما، ادويه‌جات و برخي محصولات کشاورزي و همچنين اجراي طرح‌هاي مشترک با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، گام‌هاي مهمي در اين مسير برداشته است. با اين حال، گسترش اين زيرساخت‌ها مي‌تواند تأثير چشمگيري در کاهش ضايعات ملي و افزايش ارزش افزوده محصولات داشته باشد.

انرژي هسته‌اي، ابزاري راهبردي براي امنيت غذايي

بررسي تجربيات جهاني، گزارش‌هاي فائو و اقدامات کشورهاي پيشرو نشان مي‌دهد که کاربردهاي صلح‌آميز انرژي هسته‌اي امروز يکي از مؤثرترين و علمي‌ترين روش‌هاي کاهش ضايعات کشاورزي است.

اگر ايران بتواند از اين فناوري در مقياس گسترده‌تر استفاده کند، نه‌تنها ضايعات محصولات به‌طور قابل توجهي کاهش مي‌يابد، بلکه زمينه براي افزايش صادرات، کاهش هزينه‌ها و تقويت امنيت غذايي ملي نيز فراهم خواهد شد.

بدين ترتيب، انرژي هسته‌اي تنها يک فناوري صنعتي نيست، بلکه يکي از ارکان مهم استقلال غذايي و توسعه پايدار کشور به شمار مي‌آيد.