اختر تنهاي چرخ ادب

يادآور نامي بيشتر از تابلوي کوچه «پروين اعتصامي» در خيابان چاي کنار تبريز نرسيده به پل شهيد بهشتي که سابق بر اين نامش کوچه ساوجبلاغي‌ها بود و اکنون نام اين بانوي شاعر را به تناسب وجود خانه پدرش يوسف اعتصامي در اين کوچه، برگزيده است  و نيمه فروردين ماه، سال مرگ بانوي آرام شعر فارسي، در شهر تبريز با همين آرامي سپري مي شود... 

پروين اعتصامي را بيشتر با شعرهاي حکمت آموز و اخلاقي اش مي شناسيم، به خصوص وقتي چند سال قبل، رهبر معظم انقلاب در عيادت هنرمندان و سينماگران، با ابياتي از اين بانوي ارجمند، پاسخگوي دعاي عافيت مهمانان خود بودند و گفتند:

هر بلائي کز تو آيد، رحمتي است‌

هر که را رنجي دهي، خود راحتي است

زان به تاريکي گذاري بنده را

تا ببيند آن رخ تابنده را

تيشه زان بر هر رگ و بندم زنند

تا که با عشق تو پيوندم زنند.

تاکيد مقام معظم رهبري بر شناختن و شناسانده شدن بانوي توانمندي که کلماتش معرف دنياي اخلاق‌مدار و آموزنده است، راه را براي فعالان فرهنگي و هنري مشخص نموده است.

 هرچند مي‌بينيم هنوز هم اتفاق چشمگير و اثرگذاري در بررسي دنياي شعري و معرفي جنبه‌هاي مختلف ادبي پروين اعتصامي صورت نگرفته است.

روايت مقام معظم رهبري از ظلم در حق پروين اعتصامي

روايت مقام معظم رهبري از ظلم در حق پروين اعتصامي  با توجه به اهميت ترويج مصاديق فرهنگي و اخلاقي در جامعه و با عنايت به پذيرش شعر در ميان مردم، لازم است نهادهاي فرهنگي در اين رابطه فعالانه تر عمل نموده و زمينه را براي آشنايي نسل جديد و زدودن پرده از چهره شعر پروين اعتصامي به تعبير رهبر معظم انقلاب فراهم کنند، با اين وجود شناخت زندگي پروين اعتصامي به عنوان يکي از بزرگترين بانوان شاعر کشور خالي از لطف نيست.  چهره پروين گويي صبر و تحمل را از کودکي به دوش کشيده و بيت بيت شعرهايش هم آبستن غمي پنهان و محمل آموزه‌هايي پرمغز شده‌اند.

کلماتي محجوب همانند گوينده‌شان که زندگي کوتاهش را هم با تمام تلخي‌هاي آميخته با آن، بي‌گلايه طي کرد و خود را چنان به دست فلک سپرد که گويي 35 سال زندگي را هم براي خود زياد مي‌دانسته است.همه اينها اما بخش‌هايي مشخص و هزار بار گفت‌ شده از زندگي او هستند.

طلوع و غروب اختر چرخ ادب «پروين اعتصامي»

رخشنده اعتصامي، مشهور به پروين اعتصامي از شاعران بسيار نامي معاصر در روز 25 اسفند سال 1285 شمسي در تبريز تولد يافت؛ پدرش يوسف اعتصامي مشهور به اعتصام‌الملک آشتياني فرزند ميرزا ابراهيم آشتياني فرزند ملا حسن فرزند ملا عبدالله فرزند ملا محمد فرزند ملا عبدالعظيم آشتياني و مادرش بانو اختر فتوحي فرزند ميرزا عبدالحسين ملقب به مُقدّم العِداله و متخلص به «شوري» از واپسين شاعران دوره قاجار، اهل تبريز و آذربايجاني بودند او از ابتدا زير نظر پدر دانشمند خود که با انتشار کتاب (تربيت نسوان) اعتقاد و آگاهي خود را به لزوم تربيت دختران نشان داده بود - رشد کرد. در کودکي با پدر به تهران آمد.

    ادبيات فارسي و ادبيات عرب را نزد وي قرار گرفت و از محضر ارباب فضل و دانش که در خانه پدرش گرد مي‌آمدند بهره‌ها يافت و همواره آنان را از قريحه سرشار و استعداد خارق‌العاده خويش دچار حيرت مي‌ساخت. در هشت سالگي به شعر گفتن پرداخت و مخصوصاً با به نظم کشيدن قطعات زيبا و لطيف که پدرش از کتب خارجي (فرنگي ـ ترکي و عربي) ترجمه مي‌کرد، طبع آزمائي مي‌نمود و به پرورش ذوق مي‌پرداخت.  پروين در نوزده تيرماه 1313 با پسر عموي خود ازدواج کرد و چهار ماه پس از عقد ازدواج به کرمانشاه به خانه شوهر رفت. شوهر پروين از افسران شهرباني و هنگام وصلت با او رئيس شهرباني در کرمانشاه بود. اخلاق نظامي او با روح لطيف و آزاده پروين مغايرت داشت.

او که در خانه‌اي سرشار از مظاهر معنوي و ادبي و به دور از هرگونه آلودگي پرورش يافته بود پس از ازدواج ناگهان به خانه‌اي وارد شد که يک دم از بساط عيش و نوش خالي نبود و طبيعي است همراهي اين دو طبع مخالف نمي‌توانست دوام يابد و سرانجام اين ازدواج ناهمگون به جدايي کشيد و پروين پس از دو ماه و نيم اقامت در خانه شوهر با گذشتن از کابين طلاق گرفت  با اين همه او تلخي شکست را با خونسردي و متانت شگفت‌آوري تحمل کرد و تا پايان عمر از آن سخني بر زبان نياورد و شکايتي نکرد. 

 در سال 1314 چاپ اول ديوان پروين اعتصامي، شاعره تواناي ايران به همت پدر اديب و گرانمايه‌اش انتشار يافت.  پروين، مدتي در کتابخانه دانشسراي عالي تهران سمت کتابداري داشت و به کار سرودن اشعار خود نيز ادامه مي‌داد تا اينکه دستاجل  او را در 35 سالگي از جامعه ادبي گرفت.      

   اختر چرخ ادب در شب 15 فروردين سال 1320 خورشيدي با بيماري حصبه در تهران زندگي را بدرود گفت و پيکر او را به قم بردند و در جوار قبر پدر دانشمندش در مقبره خانوادگي به خاک سياهي سپردند که بالين او شده بود.  ديوان پروين، شامل 248 قطعه شعر است که از آن ميان 65 قطعه به صورت مناظره است. اشعار پروين اعتصامي بيشتر در قالب قطعات ادبي است که مضامين اجتماعي را با ديده انتقادي به تصوير کشيده ‌است. در ميان اشعار پروين تعداد زيادي شعر به صورت مناظره ميان اشياء، حيوانات و گياهان وجود دارد.

درونمايه اشعار وي بيشتر غنيمت داشتن وقت و فرصت‌ها، نصيحت‌هاي اخلاقي، انتقاد از ظلم و ستم به مظلومان، ضعيفان و ناپايداري دنياست در شعر پروين استفاده‌هايي از سبک شعراي بزرگ پيشين نيز شده است.  اشعار وي را مي‌توان به دو دسته تقسيم کرد، دسته اول که به سبک خراساني گفته شده و شامل اندرز و نصيحت است و بيشتر به اشعار ناصرخسرو شبيه ‌است.         

خانه پروين اعتصامي  دسته دوم اشعاري که به سبک عراقي گفته شده و بيشتر جنبه داستاني به ويژه از نوع مناظره دارد و به سبک شعر سعدي نزديک است. اين دسته از اشعار پروين شهرت بيشتري دارند. 

تمام اينها اما حتي بخشي از غم و فراغ و تنهايي‌هاي اين بانوي آرام و محجوب را معرفي نمي‌کند؛ وقتي پس از جدايي اشعار عاشقانه‌اش را به دست آتش سپرد و از آنها هيچ باقي نگذاشت تا همگان او را به عنوان شاعري فرهنگ دوست و کهن‌نويس که به شيوه خراساني و عراقي مي‌نويسد و نصيحت گويي‌هايش شيرين عاري از طعنه است  بشناسند.  و ما مردمان امروز هنوز هم از او هيچ نمي‌دانيم و در روزهايي که به شهادت تقويم يادگار اويند هم تلاشي براي اين دانستن نمي‌کنيم. هرچند خانه او امروز زيبا و آراسته در اختيار ماست، اما جاي روح لطيف و نگاه محجوب اختر چرخ ادب در آن خالي است.

غروب يک پروين از ميان زميني‌ها

پروين اعتصامي عاقبت در تاريخ 15 فروردين 1320 در سن 35 سالگي بر اثر ابتلا به بيماري حصبه در تهران درگذشت و در حرم حضرت فاطمه معصومه(س) در قم در مقبره خانوادگي به خاک سپرده شد.

شعر روي قبر پروين اعتصامي

اينکه خاک سيهش بالين است

اختر چرخ ادب پروين است

گر چه جز تلخي ز ايام نديد

هر چه خواهي سخنش شيرين است

صاحب آنهمه گفتار امروز

سائل فاتحه و ياسين است

دوستان به که ز وي ياد کنند

دل بي دوست دلي غمگين است

خاک در ديده بسي جان فرساست

سنگ بر سينه بسي سنگين است

بيند اين بستر و عبرت گيرد

هر که را چشم حقيقت بين است

هر که باشي و ز هر جا برسي

آخرين منزل هستي اين است

آدمي هر چه توانگر باشد

چون بدين نقطه رسيد مسکين است

اندر آنجا که قضا حمله کند

چاره تسليم و ادب تمکين است

زادن و کشتن و پنهان کردن

دهر را رسم و ره ديرين است

خرم آنکس که در اين محنت گاه

خاطري را سبب تسکين است

منبع: خبرگزاري فارس